Γιατί δεν μας εκπλήσσει αυτό;
Υπάρχουν κάποιες χειρονομίες και κάποιες λέξεις, οι οποίες, αν και ενέχουν προσβολή, έχουν μετουσιωθεί στη συλλογική μας κουλτούρα – καλώς ή κακώς, αυτή είναι μια διαφορετική συζήτηση. Εκτός από τη χρήση της αθάνατης ελληνικής λέξης «μαλ***ς», έχουμε την τάση να δείχνουμε το μεσαίο δάχτυλο του χεριού μας, όταν μας εκνευρίζουν οι πράξεις ή τα λεγόμενα του ατόμου που στέκεται απέναντί μας.
Έτσι, ώριμα και πολιτισμένα.
Εντούτοις, λίγοι γνωρίζουν ότι, παρ’ όλο που ως χειρονομία αναγνωρίζεται διεθνώς, το πιθανότερο είναι να ξεκίνησε από τους Αρχαίους Έλληνες.
Τι μαρτυρά η ιστορία για το μεσαίο δάχτυλο
Υπολογίζεται, ότι η πασίγνωστη αυτή χειρονομία εμφανίστηκε πριν από περίπου 2.500 χρόνια. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν, μάλιστα, ότι τότε το να δείχνει κανείς το μεσαίο δάχτυλο δεν είχε ακριβώς την ίδια χροιά με τη σύγχρονη εποχή. Ειδικότερα, στον παρόντα χρόνο, η εν λόγω χειρονομία ισοδυναμεί με το: «Άντε και γα****υ», ενώ όταν πρωτοξεκίνησε, σηματοδοτούσε περισσότερο μια ακραία σεξουαλική αναφορά.
Έκτοτε, η χειρονομία με το μεσαίο δάχτυλο έχει ενσωματωθεί στα πιο πολυχρησιμοποιημένα emoji, εντοπίζεται ανάμεσα στους παθιασμένους φιλάθλους κατά τη διάρκεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα ή στο δρόμο, από εκνευρισμένους οδηγούς.
Το μεσαίο δάχτυλο ως φαλλική χειρονομία
Μιας και η αναίδεια ήταν ίδιον των Αρχαίων Ελλήνων, όπως γράφει σε ένα σχετικό άρθρο του ο Max Nelson, διδάσκων κλασικών πολιτισμών στο Πανεπιστήμιο του Windsor, στο Οντάριο, «πιθανότατα βασίστηκαν στη χρήση του μεσαίου δακτύλου για να αναπαραστήσουν ένα πέος σε στύση». Το να δείχνει κάποιο άτομο με περηφάνεια το μεσαίο δάχτυλο προδιέθετε συνήθως χιούμορ, προσβολή ή σεξουαλική πρόταση, σύμφωνα με τα λεγόμενα τόσο του Nelson, όσο και άλλων ερευνητών.
Επιπλέον, ο Αριστοφάνης λέγεται ότι ήταν επίσης λάτρης της δημοφιλούς χειρονομίας, αφού είχε αναφερθεί στο «μακρύ δάχτυλο» σε πολλά από τα έργα του. Συγκεκριμένα, στην κωμωδία του «Νεφέλες», που γράφτηκε το 419 π.Χ., ο Σωκράτης επιχειρεί να συμβουλέψει τον Στρεψιάδη, ο οποίος πιέζεται από τις αρρύθμιστες οφειλές προς του δανειστές του, ώστε να μάθε τον δίκαιο και τον άδικο λόγο, για να είναι σε θέση να αμυνθεί. Ο Στρεψιάδης, με τη σειρά του, κάνει ένα αμφιλεγόμενο αστείο, αναφορικά με τη χρήση διαφορετικού δαχτύλου στη δημιουργία ρυθμού.
Πολλοί μεταγενέστεροι μεταφραστές φαίνεται να κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Στρεψιάδης προβαίνει στη γνωστή χειρονομία με το μεσαίο του δάχτυλο. Ανεξαρτήτως προθέσεως από τη μεριά του Στρεψιάδη, ωστόσο, ο Σωκράτης απάντησε με έντονη δυσφορία.
Από την Αρχαία Ελλάδα στην Αρχαία Ρώμη
Η χειρονομία αυτή πέρασε και στην Αρχαία Ρώμη, όπου οι ντόπιοι την ονόμασαν «digitus impudicus (aka το άσεμνο ψηφίο)» – μία περίεργη μετάφραση, ομολογουμένως. Βάσει των όσων ισχυρίζεται ο Ρωμαίος ιστορικός Suetonius, ο Αυτοκράτορας Καλιγούλας ανάγκασε τους υπηκόους του να φιλήσουν το μεσαίο του δάχτυλο.
Όσον αφορά στο πώς ερμηνεύεται η κίνηση αυτή, ο ανθρωπολόγος και κορυφαίος ιστορικός, Desmond Morris, που ασχολείται με το ζήτημα αυτό, χαρακτηρίζει τη χειρονομία αυτή ως υποτιμητική (με πολλή επιείκεια).
Το μεσαίο δάχτυλο στο σήμερα
Μπορεί να πέρασαν κάποιες χιλιάδες χρόνια από την εμφάνιση της λατρεμένης χειρονομίας, όμως στη σημερινή εποχή είναι πιο δημοφιλής από ποτέ. Μια χαμηλότερη τάση καταγράφεται μόνο κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, διότι η επιρροή της τότε εκκλησίας ήταν στο ζενίθ, η οποία, ως γνωστόν, αποδοκίμαζε κάθε χειρονομία σεξουαλικού περιεχομένου, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Κατά τη δεκαετία του ‘60 πιθανολογείται η «διεθνοποίηση» της επίμαχης χειρονομίας, με την έκφραση: «Flip the bird», όπως υποστηρίζει ο Brian Palmer. Έκτοτε, αποτελεί βασική προέκταση της ανθρώπινης επικοινωνίας, προδίδοντας είτε χιουμοριστικές, είτε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις. Μια κομβική στιγμή στην ιστορία της χειρονομίας ήταν όταν ο Johnny Cash, πρόβαλε προκλητικά το μεσαίο του δάχτυλο κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας, το 1969, στη φυλακή San Quentin στην Καλιφόρνια.
Δεν αποκλείεται η κίνηση αυτή να λειτούργησε ως απάντηση του Cash σε έναν φωτογράφο που του ζήτησε να βγάλουν μια φωτογραφία για τους δεσμοφύλακες. Σε ανάλογα μονοπάτια έχουν κινηθεί, κατά καιρούς, κι άλλοι αντισυμβατικοί καλλιτέχνες, όπως ο Joe Strummer και Tupac Shakur, οι οποίοι δεν δίστασαν να φωτογραφηθούν έχοντας σηκωμένο το μεσαίο δάχτυλο του χεριού τους. Πρόκειται για στιγμιότυπα που έκαναν το γύρο του κόσμου και έχουν παραμείνει ανεξίτηλα στις αναμνήσεις μας.
Στο πρόσφατο παρελθόν, το 2012, η MIA (ερμηνεύτρια του τραγουδιού «Paper Planes») έδειξε το μεσαίο της δάχτυλο στην κάμερα κατά τη διάρκεια του Super Bowl Halftime Show της Madonna, ωθώντας τη διοργάνωση του αμερικανικού ποδοσφαίρου (NFL) και το αμερικανικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο NBC να ζητήσουν συγγνώμη από τους θεατές εκ μέρους της. Μάλιστα, η διοργάνωση ζήτησε αποζημίωση 16,6 εκατομμυρίων δολαρίων από τη MIA, ισχυριζόμενη ότι παραβίασε το συμβόλαιό της και έπληξε τη φήμη του πρωταθλήματος.
Είναι εντάξει να αποδεχτούμε τη χειρονομία αυτή ως διαχρονικό και διεθνή συμβολισμό;
Μιας και το ερώτημα αυτό άπτεται του υποκειμενισμού, είναι δύσκολο να δοθεί μια αντικειμενικά ορθή απάντηση. Για ορισμένα άτομα, η χειρονομία με το μεσαίο δάχτυλο σηματοδοτεί χιούμορ, ξέσπασμα και τείνει να εναρμονίζεται με την κουλτούρα του IDGAF. Άλλοι πάλι, μπορεί να ταυτίζονται με πιο συντηρητικές και πιο φρόνιμες πεποιθήσεις, αποφεύγοντας τέτοιου είδους κινήσεις και έχοντας μηδενική ανοχή απέναντι σε όσους εκφράζουν τον εκνευρισμό τους με αυτό τον τρόπο.
Σαφώς, υπάρχει ένα πλαίσιο ανθρώπινου σεβασμού και ουσιώδους (όχι υποκριτικής) ευγένειας, που προϋποθέτει ότι θα ήταν κάπως παράλογο να δείξει κανείς το μεσαίο δάχτυλο του χεριού του σε έναν ανυποψίαστο και άγνωστο περαστικό. Διαφοροποιημένη είναι η κλίμακα, βέβαια, όταν η εκάστοτε κίνηση απευθύνεται σε γνωστό, φίλο ή συνάδελφο, ειδικά όταν εντοπίζεται κοινή αντιμετώπιση στο χιούμορ ή στην ανοχή.
Επομένως, θα ήταν ασφαλές να ειπωθεί πως κάθε πράξη και κάθε ενέργεια, συμπεριλαμβανομένης και της αμφιλεγόμενης χειρονομίας, εξαρτάται από το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο δρα και αλληλοεπιδρά το άτομο, καθώς επίσης και από το είδος της επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους συνομιλητές.