Πώς θα σου φαινόταν να λάμβανες στο κινητό σου άυλη συνταγογράφηση για μια έκθεση ζωγραφικής ή μια θεατρική παράσταση αντί για αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά;
Η τέχνη συνταγογραφείται για τις ψυχικές διαταραχές ή έστω την ψυχική δυσφορία σε ολοένα και περισσότερα κράτη του κόσμου. Στη χώρα μας έχει αρχίσει μια σχετική προσπάθεια μετά την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας των Υπουργείων Υγείας και Πολιτισμού, τον Σεπτέμβριο του 2021, για την υλοποίηση της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης.
Συγκεκριμένα, πριν από τρία χρόνια ξεκίνησε ο σχεδιασμός συνταγογράφησης της τέχνης στο δημόσιο πλαίσιο, με απώτερο σκοπό την ένταξη της συνταγογράφησης της τέχνης στο σύστημα ΗΔΙΚΑ, μετασχηματίζοντας τόσο τον ρόλο των πολιτιστικών φορέων όσο και τον τρόπο με τον οποίο οι γιατροί και επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχουν ένα επιπλέον θεραπευτικό εργαλείο στη διάθεσή τους, όπως μας εξηγεί η Δώρα Σκαλή, μέλος της ερευνητικής ομάδας ΕΠΙΨΥ, του πρωτοεμφανιζόμενου εγχειρήματος της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης.
Θα αντικαταστήσει η τέχνη την ψυχοθεραπεία;
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Θα αντικαταστήσει η τέχνη τη φαρμακευτική αγωγή ή την ψυχοθεραπεία; Φυσικά και η τέχνη δεν θα πάρει τη θέση των θεραπειών λόγου ή των ψυχιατρικών φαρμάκων. Απλά μέσα από ένα πρόγραμμα πανελλαδικής εμβέλειας και πλήρους ενσωμάτωσης στο σύστημα υγείας, η τέχνη αναμένεται να λάβει μια κεντρική θέση στην ψυχική υγεία και στην ευεξία του ατόμου, καθώς σημειώνεται μετατόπιση του επιστημονικού ενδιαφέροντος στο κοινωνικό–πολιτιστικό πλαίσιο του ατόμου. Οι ασθενείς αποκτούν, έτσι, πρόσβαση σε συμπληρωματικούς τρόπους θεραπείας και οι πολιτιστικοί φορείς επεκτείνουν το πεδίο δραστηριότητάς τους,
Οι καλλιτέχνες εξάλλου προηγούνται των ψυχαναλυτών. Αυτή η παραδοχή ανήκει στον ίδιο τον πατέρα της ψυχανάλυσης και αφορά τόσο τη δημιουργία όσο και την επίδραση του καλλιτεχνικού έργου στο κοινό. Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ ήταν εκείνος που είχε πρώτος διερωτηθεί γι’ αυτό που ωθεί το άτομο να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης και για όλα όσα βρίσκονται «κρυμμένα» μέσα σε έναν πίνακα, ένα κείμενο, μια σύνθεση. Και έκτοτε η σύνδεση της πολιτιστικής έκφρασης τόσο με το ασυνείδητο του υποκειμένου όσο και με το εκάστοτε κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο ήταν αναπόδραστη. Ιδίως μετά τη δεκαετία του 1940, με την ανάπτυξη της Ψυχιατρικής και της Ψυχολογίας, οι εκφραστικές τέχνες άρχισαν να διαδίδονται ως εργαλείο της ψυχοθεραπείας.
Πολιτιστική συνταγογράφηση
Η διαπίστωση πως η αυτοέκφραση μέσω μη λεκτικών μεθόδων έχει λειτουργήσει ευεργετικά για άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες κατάφερε να καταστήσει σταδιακά τη Θεραπεία Τέχνης, ως ένα είδος συμπληρωματικής θεραπείας, ενδεδειγμένη για διάφορες ψυχικές νόσους και διαταραχές. Σήμερα η ευεργετική λειτουργία της τέχνης αναγνωρίζεται περισσότερο από ποτέ. Αυτή η αναγνώριση έχει προωθήσει την εφαρμογή διαφορετικών μορφών τέχνης, όπως για παράδειγμα την εικαστική ψυχοθεραπεία, τη δραματοθεραπεία, τη χοροθεραπεία, τη θεραπευτική γραφή, τη μουσικοθεραπεία, την παιγνιοθεραπεία,, το ψυχόδραμα, τη βιβλιοθεραπεία ή τη θεραπευτική αφήγηση. Πλέον μοιάζει να έχει έρθει η ώρα να περάσουμε στη συνταγογράφηση του πολιτισμού.
Ποιος έχει αναλάβει αυτό το πολυεπίπεδο και πολυεστιακό έργο; Η επιστημονική-ερευνητική ομάδα του ΕΠΙΨΥ (Ν. Στεφανής, Α. Στριγγάρης, Δ. Σκαλή, Μ. Μούλιου, Σ. Μαρτινάκη, Λ.Γιώτης, Η. Βλάχος, Π. Σκαλτσή, Α. Πανταγούτσου, Ε. Γιαννούλη, Κ. Μαυρομιχάλη) είναι η ομάδα σχεδιασμού και ερευνητικής τεκμηρίωσης του όλου εγχειρήματος και αποτελείται από επιστήμονες, ακαδημαϊκούς και εργαζόμενους στο πεδίο και από τους δύο χώρους (ψυχική υγεία και φορείς πολιτισμού).
Το ερευνητικό πρόγραμμα έχει αναλάβει επιπροσθέτως τη συλλογή δεδομένων, τον έλεγχο και την επαλήθευση της αποτελεσματικότητας της πολιτιστικής συνταγογράφησης. Στην πιλοτική φάση α’ συμμετείχαν πολιτιστικοί φορείς, μεταξύ των οποίων, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Εθνικό Θέατρο, οι οποίοι συνεργαζόμενοι με φορείς υγείας παρείχαν σχετικές υπηρεσίες.
Μήπως ανήκεις σε εκείνους που δυσκολεύονται στην έκφραση των συναισθημάτων τους και που θα επέλεγαν μια εναλλακτική θεραπεία για όσα τους βαραίνουν;
Η Πολιτιστική Συνταγογράφηση, αναμένεται να αποτελέσει το πιο σύγχρονο εργαλείο ψυχικής υγείας που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι άνθρωποι που δυσφορούν ψυχικά, πάσχουν από μια ψυχική νόσο ή φέρουν ψυχιατρική εμπειρία. Για παράδειγμα, τα μουσεία συμμετέχουν ενεργά σε αυτό το πρόγραμμα ως ζωντανοί οργανισμοί, κοινωνικά ενεργοί.
Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από τα αντικείμενα και τις συλλογές, στους ανθρώπους και τον τρόπο που εκείνοι βιώνουν την επίσκεψη στο μουσείο. Η ξενάγηση αποτελεί ένα εργαλειακό μέσο που διευκολύνει την προσέγγιση μιας κοινωνικής ομάδας και επιτρέπει την άμεση σύνδεση των ατόμων με τις συλλογές και τα αντικείμενα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα θέατρα.
Οι εφαρμοσμένες προσπάθειες συνταγογράφησης πολιτιστικών και μουσειακών επισκέψεων σε χώρες του εξωτερικού μάς δείχνει τον δρόμο για την εφαρμογή αυτής της πρακτικής και της αφομοίωσής της στο υπάρχον σύστημα συνταγογράφησης.
Εξάλλου έχουν προηγηθεί πολλές επιστημονικές μελέτες που έχουν αποδείξει πως ο ρόλος της τέχνης είναι καταλυτικός τόσο στην ίαση του ψυχισμού ψυχικά ασθενών όσο και ευάλωτων ανθρώπων, εγκλείστων ή εκτοπισμένων, όσο και στον περιορισμό του κοινωνικού στιγματισμού τους.