Το να προσπαθείς να εξηγήσεις το metaverse είναι κάπως περίπλοκο. Είναι σαν να προσπαθείς να μιλήσεις για το Google, στη δεκαετία του 1950.
Ουσιαστικά, πρόκειται για μια εικονική πραγματικότητα, η οποία εξελίσσεται παράλληλα με τις ζωές μας. Σαν τα Social Media, κάπως, αλλά σε πολύ πιο εξελιγμένη μορφή.
Δημιουργώντας το δικό μας avatar, είμαστε σε θέση να κάνουμε την ψηφιακή μας βόλτα σε διάφορα εικονικά περιβάλλοντα –όπως και στην πραγματική ζωή.
Όσο εξελιγμένη και ουάου κι αν φαντάζει αυτή η δυνατότητα, πάντα ελλοχεύουν ορισμένοι κίνδυνοι. Έρευνες και περιστατικά, έχουν αποδείξει ότι – δυστυχώ ς– η σεξουαλική κακοποίηση δεν έχει όρια. Αντιθέτως, βρίσκει χώρο ακόμα και στο metaverse. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Nina Jane Patel, η οποία βιάστηκε από ομάδα χρηστών στο metaverse.
Καλύτερα, όμως, να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Ας μιλήσουμε για το metaverse
Το metaverse προέρχεται από τις λέξεις: Meta (μετά) + Universe (σύμπαν). Έτσι, στα ελληνικά μεταφράζεται ως «μετασύμπαν» και μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε έναν εικονικό κόσμο, προσφέροντας απεριόριστες επιλογές. Αν και προς το παρόν, δεν υφίσταται κάποιο πλήρως διαμορφωμένο metaverse περιβάλλον, υπάρχει μια σειρά από ανεξάρτητα εικονικά περιβάλλοντα, τα οποία μας φέρνουν πιο κοντά σε αυτό το νέο, καθηλωτικό κόσμο.
Ο λόγος για το Horizon Worlds και το Horizon Venues, που έχουν κυκλοφορήσει και τα δύο από τη Meta.
Οι εφαρμογές αυτές προσφέρουν στους χρήστες πρόσβαση σε μια τεράστια γκάμα εικονικών δραστηριοτήτων, μέσω μιας σύνδεσης στο Facebook. Για παράδειγμα, μπορούν να παρευρεθούν (ψηφιακά) σε συναυλίες, σε escape rooms, ακόμη και «δια γαλαξιακά τρένα»… ό,τι κι αν σημαίνει αυτό!
Αφού, λοιπόν, δημιουργήσουν ένα avatar—το πάνω μέρος τουλάχιστον, γιατί δεν υπάρχουν ακόμη πόδια—οι χρήστες μετακινούνται στο εν λόγω περιβάλλον σε πραγματικό χρόνο, γνωρίζοντας παράλληλα και άλλους χρήστες απ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Αδιαμφισβήτητα, τα πιθανά οφέλη αυτής της νέας ψηφιακής συνύπαρξης είναι πολλά. Όμως, όπως γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο, τόσοι είναι και οι κίνδυνοι.
Η σεξουαλική κακοποίηση στο μετασύμπαν
Μια έρευνα που διεξήχθη από το Κέντρο Αντιμετώπισης Ψηφιακού Μίσους (CCD) το Δεκέμβριο αποκάλυψε ότι υπήρξαν 100 πιθανές παραβιάσεις των πολιτικών της Meta, αναφορικά με την εικονική πραγματικότητα, σε διάστημα 11 ωρών και 30 λεπτών.
Εκτός από τη σεξουαλική παρενόχληση και την επίθεση, η καταχρηστική συμπεριφορά που εντοπίστηκε περιλάμβανε ρατσισμό, εκφοβισμό, απειλές βίας και «περιεχόμενο που κοροϊδεύει τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου».
«Ήταν ξεκάθαρο από την αρχή της έρευνάς μας ότι το ακραίο σεξουαλικό περιεχόμενο και η σεξουαλική βία είναι κοινά στο metaverse», λέει ο Callum Hood, επικεφαλής της έρευνας στο CCD.
«Είμαστε μάρτυρες ορισμένων χρηστών που πραγματοποιούν εικονική σεξουαλική παρενόχληση άλλων χρηστών, ενώ έχουμε καταγράψει αποδεικτικά στοιχεία χρηστών που δέχτηκαν απειλές βιασμού».
Ανάμεσά τους είναι η ειδικός των μέσων ενημέρωσης, Catherine Allen, η οποία βρισκόταν στο λόμπι του Horizon Venues, προσπαθώντας να βρει σε ποιο event θα πάει, όταν την πλησίασε μια γυναίκα avatar.
«Μου είπε ότι ήταν επτά ετών», λέει η Allen, σημειώνοντας την ανησυχία της δεδομένου ότι το όριο ηλικίας του Horizon είναι τα δεκατρία έτη. Μετά από λίγα λεπτά συνομιλίας, τους πλησίασε μια ομάδα ανδρών.
«Μας περικύκλωσαν και άρχισαν να κάνουν αστεία για το πώς θα μπορούσαν να μας βιάσουν ομαδικά», προσθέτει. Αφού η Allen ενημέρωσε τους άνδρες ότι υπήρχε ένα παιδί, αυτοί επέμειναν ότι «απλώς αστειεύονταν».
Στην περίπτωση της Nina Jane Patel, χρειάστηκαν μόλις 60 δευτερόλεπτα για να δεχτεί σεξουαλική επίθεση στο μετασύμπαν.
Ειδικότερα, όπως δήλωσε: «Μια ομάδα ανδρών avatar με περικύκλωσε και άρχισαν όλοι μαζί να ψηλαφίζουν το avatar μου, ενώ παράλληλα έβγαζαν selfie. Προσπάθησα να απομακρυνθώ, αλλά με ακολούθησαν γελώντας και φωνάζοντας. «Καθώς απομακρύνθηκα, φώναξαν: «Μην προσποιείσαι ότι δε σ’ άρεσε. Γι’ αυτό ήρθες εδώ».
Τα θύματα δεν έχουν φύλο
Κι αν υπήρχε έστω και η μικρή υπόνοια ότι στο μετασύμπαν στοχοποιούνται μόνο γυναίκες, τότε ήρθε η ώρα να καταρριφθεί αυτός ο μύθος.
Το Δεκέμβριο, ο δημοσιογράφος, Hugo Rifkind, ανέφερε ότι υπέστη σεξουαλική παρενόχληση κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στο Horizon Worlds. Γράφοντας στους Times, δήλωσε ότι πήγε σε μια εικονική συναυλία της Billie Eilish με το φίλο του, Jeremy, όταν «αυτός ο ανατριχιαστικός φαλακρός άντρας έσκυψε τρέχοντας μπροστά μας και άρχισε να κουνάει τα εικονικά του χέρια στο σημείο που βρίσκονταν τα εικονικά γεννητικά μας όργανα».
Όλα αυτά είναι προφανώς ανησυχητικά, αλλά δε σταματούν εδώ. Όταν η Nina Jane Patel έγραψε για πρώτη φορά για την εμπειρία της σε ένα Facebook group, αντιμετώπισε ένα μπαράζ αρνητικών, προσβλητικών και σεξιστικών σχολίων, όπως: «Μη διαλέγεις γυναικείο avatar» και «Μην είσαι ηλίθια, δεν ήταν αληθινό».
Ομοίως, όταν διασκορπίστηκαν στα Social Media αυτές οι ιστορίες, οι απαντήσεις των χρηστών περιείχαν «αστεία» και emojis που ξεκαρδίζονται στα γέλια.
Η γενική τάση; Επειδή αυτά τα περιστατικά συνέβησαν στο μετασύμπαν –και όχι στον πραγματικό κόσμο, είχαν μικρό αντίκτυπο ή και καθόλου. Όμως, δεν είναι τόσο απλό.
Μήπως η αληθοφάνεια του metaverse είναι επιζήμια;
Η αληθοφάνεια είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό του metaverse και εκεί οφείλει και την επιτυχία του. Οι ερευνητές υποστηρίζουν πως το θέμα είναι να δημιουργηθεί ένα πλήρως λειτουργικό εικονικό περιβάλλον, το οποίο να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στην πραγματικότητα.
Από ψυχολογικής άποψης, υπάρχουν σαφείς συνέπειες σε αυτό, ιδίως σε ό,τι αφορά στις περιπτώσεις σεξουαλικής βίας.
«Η πρόθεση του virtual reality είναι τελικά να «ξεγελάσει» το ανθρώπινο νευρικό σύστημα, ώστε να βιώσει νοητικές και σωματικές αντιδράσεις μέσα σε αυτό το πλαίσιο», εξηγεί η ψυχολόγος Heather Sequeira.
Ως εκ τούτου, σε μια «εικονική επίθεση», το φυσικό σώμα ενός ατόμου μπορεί να παραμείνει ανέγγιχτο, αλλά η ψυχολογική, νευρολογική και συναισθηματική εμπειρία είναι παρόμοια, επειδή το νευρικό σύστημα δε μπορεί να διακρίνει τη διαφορά».
«Χωρίς συναίνεση, κάθε είδους σεξουαλική δραστηριότητα είναι σεξουαλική βία – αυτό ισχύει για δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στο διαδίκτυο ή στην πραγματικότητα», λέει η Jayne Butler, Διευθύνουσα Σύμβουλος της φιλανθρωπικής οργάνωσης, Rape Crisis.
«Υπάρχει μια τάση να ελαχιστοποιείται η διαδικτυακή κακοποίηση ή να θεωρείται λιγότερο επιζήμια από αυτή που διαπράττεται εκτός διαδικτύου, αλλά δεν υπάρχει μεγάλη κλίμακα για τη σεξουαλική βία και οποιαδήποτε μορφή της μπορεί να είναι τραυματική για τα θύματα και τους επιζώντες».
«Όπως και με τη σεξουαλική βία που συμβαίνει στην πραγματικότητα, η διαδικτυακή σεξουαλική βία μπορεί να επηρεάσει την αίσθηση της ασφάλειας, με αποτέλεσμα τα θύματα να αισθάνονται αναστατωμένα, φοβισμένα και ευάλωτα».
«Ο διαδικτυακός κόσμος είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας μας», προσθέτει η Butler. «Και έτσι ο μισογυνισμός και η παρενόχληση που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και τα κορίτσια σε καθημερινή βάση να αντικατοπτρίζεται στο μετασύμπαν».
Η απάντηση της Meta στα εν λόγω περιστατικά
Η Meta απάντησε σε αναφορές όπως αυτή της Nina Jane Patel, λανσάροντας διάφορα νέα μέτρα ασφαλείας.
Αυτό περιλαμβάνει ένα χαρακτηριστικό κατά το οποίο, όταν ένα avatar πλησιάζει ένα άλλο, το χέρι του εξαφανίζεται. Επίσης, προστέθηκε κι ένα χαρακτηριστικό «προσωπικών ορίων», το οποίο βάζει έναν αυτόματο δακτύλιο γύρω από τα avatar για να «αποτρέψει οποιονδήποτε από το να εισβάλει στον προσωπικό του χώρο».
Επιπλέον, όπως και στις άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης της Meta, όπως το Facebook και το Instagram, οι χρήστες μπορούν να κάνουν σίγαση, να αναφέρουν και να αποκλείουν άτομα.
Ωστόσο, δεν είναι ξεκάθαρο πόσο μεγάλη διαφορά θα κάνει κάποιο από αυτά. Ενώ τα προσωπικά όρια μπορεί να αποτρέψουν το ανεπιθύμητο άγγιγμα, δεν θα αποτρέψουν απαραίτητα τη λεκτική κακοποίηση. Και παρόλο που, θεωρητικά, μπορούμε να μπλοκάρουμε κάποιον που κάνει ακατάλληλα ή σεξουαλικά σχόλια, μέχρι να γίνει το «block», δεν έχει ήδη γίνει η ζημιά;
Σύμφωνα με τα λεγόμενα της Allen, ναι. Ειδικότερα, δήλωσε: «Δε νομίζω ότι εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή κάτι τέτοιο θα άλλαζε την κατάστασή μου. Το θέμα δεν ήταν το άγγιγμα, αλλά ο εκφοβισμός και το γεγονός ότι μας περικύκλωσαν και μιλούσαν για ομαδικό βιασμό».
Δύο λόγια…
Ακριβώς όπως το φαινόμενο του bullying — το οποίο επίσης συναντάμε στο μετασύμπαν, εξελίχθηκε και σε cyberbullying, το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τη σεξουαλική κακοποίηση. Ο φόβος, η ευαλωτότητα, η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας και οι απειλές περί βιασμού, είναι ακριβώς ίδιες.
Και σ’ έναν κόσμο, όπου παλεύουμε για να περπατάμε όλοι ελεύθερα και άφοβα στο δρόμο, ανεξαρτήτως φύλου, απαγορεύεται να εξαπλώνεται το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης και στο μετασύμπαν. Αν η λογική του metaverse είναι η απτή απεικόνιση της πραγματικότητας, ας προστεθούν και δολοφονίες, οικονομικά εγκλήματα, ληστείες ή χρήση όπλων.
Τι; Αυτά δεν είναι μες τη ζωή; Ή λειτουργούμε επιλεκτικά στο πώς θα προστατέψουμε τους χρήστες;