Στις 16 Ιουνίου του 1963, καταγράφηκε το πρώτο ταξίδι γυναίκας στο διάστημα. Ο λόγος για την άκρως ρομαντική και περιπετειώδη ιστορία της Βαλεντίνα Τερέσκοβα, η οποία είναι ακόμα εν ζωή.
Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα δεν κατείχε κάποιο νόμπελ όταν ταξίδεψε στο διάστημα, ούτε είχε διακριθεί στον τομέα της επιστήμης. Ήταν εργάτρια στο χώρο της κλωστοϋφαντουργίας, ενώ παράλληλα εκπαιδεύτηκε από την αερολέσχη της περιοχής ως αλεξιπτωτίστρια. Το ακόμη πιο εντυπωσιακό, ωστόσο, είναι πως, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν επαγγελματίας πιλότος, επιλέχθηκε μεταξύ εκατοντάδων άλλων υποψηφίων, ως μία από τις πέντε γυναίκες του διαστημικού προγράμματος της Σοβιετικής Ένωσης.
Συγχρόνως, μέχρι το 2023, υπήρξε η νεαρότερη γυναίκα που είχε ταξιδέψει στο διάστημα, σε ηλικία μόλις 26 ετών, ενώ έχει διακριθεί ουκ ολίγες φορές για το έργο και την προσφορά της σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τα πρώτα βήματα μιας σπουδαίας γυναίκας
Γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1937, στο Μασλενίκοβο της Περιφέρειας Γιαροσλάβλ της Ρωσίας από γονείς μετανάστες, προερχόμενους από τη Λευκορωσία. Ο πατέρας της, Βλαντιμίρ Τερέσκοφ ήταν οδηγός τρακτέρ και λοχίας επικεφαλής του Σοβιετικού Στρατού. Πέθανε στον Σοβιετοφινλανδικό Πόλεμο, όταν η Βαλεντίνα ήταν μόλις δύο ετών. Εύλογα, μετά τη βαριά είδηση του θανάτου του, η μητέρα της, Έλενα Φιοντόροβνα Τερέσκοβα, μετακόμισε με τα τρία παιδιά της οικογένειας στο Γιαροσλάβλ, με την ελπίδα να διεκδικήσει ένα πιο ευοίωνο μέλλον για την οικογένεια.
Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα γράφτηκε για πρώτη φορά στο σχολείο σε ηλικία 8 ετών και το ολοκλήρωσε στα 16. Κατόπιν, εργάστηκε αρχικά σε ένα εργοστάσιο ελαστικών κι έπειτα, σε ένα κλωστοϋφαντουργείο. Ταυτόχρονα με την κοπιώδη εργασία της, προχώρησε ακόμη περισσότερο ως προς την εκπαίδευσή της, παρακολουθώντας μαθήματα αλληλογραφίας και αποφοιτώντας από την Τεχνική Σχολή Ελαφριάς Βιομηχανίας το 1960. Εντούτοις, η κίνηση «ματ» που έμελλε να αλλάξει άρδην την πορεία της, ήταν τα μαθήματα ελεύθερης πτώσης με αλεξίπτωτο από την τοπική αερολέσχη.
Μάλιστα, πραγματοποίησε την πρώτη της πτώση στα 22 της μόλις χρόνια, στις 21 Μαΐου του 1959. Βέβαια, λόγω του υφιστάμενου συντηρητισμού της εποχής, η Τερέσκοβα κράτησε επτασφράγιστο μυστικό αυτή της την ενασχόληση από την οικογένειά της. Επιπλέον, υπήρξε πολιτικά ενεργή, αφού εντάχθηκε στην Komsomol, μια κομμουνιστική ένωση νεολαίας της περιοχής, όπου διετέλεσε και γραμματέας 1960 και το 1961. Λίγο αργότερα, το 1962, ενσωματώθηκε στο κομμουνιστικό κόμμα. Να σημειωθεί πως, μέχρι τότε, μια ενδεχόμενη περιπέτεια στο διάστημα δεν βρισκόταν μεταξύ των επιθυμιών ή των προσδοκιών της. Ήταν ένα ημερολόγιο που ανέδειξε τις συνθήκες και τα γενικότερα αίτια στρατολόγησής της.
Ο Γιούρι Γκαγκάριν, ο Νικολάι Καμάνιν και ο διαστημικός ανταγωνισμός
Ως γνωστόν, ο Γιούρι Γκαγκάριν ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο διάστημα, στις 12 Απριλίου του 1961. Με γνώμονα την πρωτοφανή σοβιετική επιτυχία έναντι των ΗΠΑ, ο Νικολάι Καμάνιν, διευθυντής του αντίστοιχου εκπαιδευτικού προγράμματος, όταν ενημερώθηκε ότι γυναίκες πιλότοι στην Αμερική εκπαιδεύονταν για να γίνουν αστροναύτες, έγραψε στο ημερολόγιό του: «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε η πρώτη γυναίκα που θα ταξιδέψει στο διάστημα να είναι Αμερικανίδα. Αυτό θα ήταν προσβολή για τα πατριωτικά αισθήματα γυναικών μας». Ως εκ τούτου, εν τάχει εγκρίθηκε η τοποθέτηση πέντε γυναικών κοσμοναυτών στην επόμενη ομάδα, της οποίας η εκπαίδευση θα ξεκινούσε το 1963. Τα κριτήρια επιλογής των γυναικών ήταν τα εξής:
– Κάτω τω 30 ετών
– Λιγότερο από 1.70 εκ. ύψος, όχι περισσότερα από 70 κιλά
– Να είναι κοσμοναύτρια ή αλεξιπτωτιστής
Μέχρι τον Ιανουάριο του 1962, είχαν επιλεγεί 400 υποψήφιες για έναν πρώτο έλεγχο. Από τις 400, μόλις 58 εξ αυτών ανταποκρίνονταν στις αρχικές απαιτήσεις της εκπαίδευσεις, αριθμός που μειώθηκε στις 23, σε δεύτερο στάδιο. Εν τέλει, στις 16 Φεβρουαρίου του 1962, η Βαλεντίνα Τερέσκοβα επιλέχθηκε, μαζί με τέσσερις άλλες υποψήφιες για να ενταχθεί στο σώμα των κοσμοναυτών. Μετά το πέρας του εξαιρετικά απαιτητικού εκπαιδευτικού προγράμματος, και οι πέντε γυναίκες έγιναν κατώτεροι υπολοχαγοί στην Πολεμική Αεροπορία τον Δεκέμβριο του 1962.
Μία εξ αυτών, η Τατιάνα Κουζνέτσοβα δεν ήταν επιλέξιμη για την πρώτη πτήση λόγω ασθενείας, ενώ Ζάννα Γιορκίνα κατέγραψε κακές επιδόσεις στην εκπαίδευση, αφήνοντας τη Βαλεντίνα Τερέσκοβα, την Ιρίνα Σόλοβιοβα και τη Βαλεντίνα Πονομαρίοβα στην κορυφή των υποψηφίων.
Η επικείμενη αποστολή προγραμματίστηκε για τον Ιούνιο του 1963, όπου η αρμόδια επιτροπή κλήθηκε να αποφασίσει ποιά γυναίκα εξ αυτών θα ταξίδευε στο φεγγάρι μαζί με τον κοσμοναύτη, Βαλέρι Μπικόφσκι. Εκεί, προτάθηκε η Τερέσκοβα, με τον Νικολάι Καμανίν να την αποκαλεί «Γκαγκάριν με φούστα». Αν μη τι άλλο, ο τότε Πρωθυπουργός, Νικίτα Χρουστσόφ φάνηκε ιδιαίτερα ικανοποιημένος με την επιλογή της, διότι ήταν κόρη ενός εργάτη που είχε χάσει τη ζωή του στον Σοβιετοφινλανδικό Πόλεμο.
Βαλεντίνα Τερέσκοβα: Πώς ταξίδεψε η πρώτη γυναίκα στο διάστημα
Μετά την επιτυχημένη εκτόξευση του Vostok 5 στις 14 Ιουνίου, η Τερέσκοβα ξεκίνησε τις τελευταίες προετοιμασίες για τη δική της πτήση. Το πρωί της 16ης Ιουνίου του 1963, η ίδια και η Σόλοβιοβα (ως εφεδρική επιλαχούσα) φόρεσαν τις διαστημικές στολές τους και μεταφέρθηκαν στην εξέδρα εκτόξευσης με λεωφορείο. Μάλιστα, ακολουθώντας την «παράδοση» του Γκαγκάριν, η Τερέσκοβα ούρησε κι εκείνη στο ελαστικό του λεωφορείου, ούσα η η πρώτη γυναίκα που το έκανε.
Έπειτα από τη διενέργεια όλων των απαραίτητων ελέγχων, η Βαλεντίνα Τερέσκοβα εκτοξεύτηκε άψογα, καταγράφοντας παγκόσμιο ρεκόρ, ως η πρώτη γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα. Αξίζει να αναφερθεί ότι τότε ήταν μόλις 26 ετών, οπότε, μέχρι και το 2023, ήταν η νεότερη γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα, μια πρωτιά που τώρα πλέον ανήκει στην Anastatia Mayers, η οποία ταξίδεψε στο διάστημα σε ηλικία μόλις 18 ετών!
Παρ’ όλο που η Τερέσκοβα παρουσίασε ναυτία και σωματική δυσφορία για μεγάλο μέρος της πτήσης, κατάφερε να περιστραφεί γύρω από τη Γη 48 φορές και να περάσει 2 ημέρες, 22 ώρες και 50 λεπτά στο διάστημα.
Στις 22 Ιουνίου του 1963, ο Χρουστσόφ απόνειμε και στους δύο κοσμοναύτες το μετάλλιο του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ η Τερέσκοβα δήλωσε στο πλαίσιο της ομιλίας της: «Ο πατέρας μου χάθηκε υπερασπιζόμενος τη χώρα μας και η μητέρα μου κλήθηκε να μεγαλώσει τα τρία της παιδιά. Γνωρίζουμε την πικρία αυτού του πολέμου. Δε χρειαζόμαστε πόλεμο», είπε, μεταξύ άλλων, αναφερόμενη στην επέτειο της γερμανικής εισβολής στη Ρωσία. Λίγο αργότερα, η ίδια ρωτήθηκε πώς θα ήθελε η Σοβιετική Ένωση να την ευχαριστήσει για την προσφορά της κι εκείνη ζήτησε να ανεγερθεί ένα μνημείο για τον πατέρα της. Έτσι κι έγινε.
Στις 22 Ιουνίου του ίδιου έτους, στην Τερέσκοβα και το Μπικόφσκι απονεμήθηκαν τα παράσημα του Λένιν. Από εκεί κι έπειτα, ξεκίνησαν τα ατελείωτα ταξίδια της σε διεθνές επίπεδο, από την Αβάνα συναντώντας τον Φιντέλ Κάστρο, μέχρι το Ηνωμένο Βασίλειο, συναντώντας τη Βασίλισσα Ελισάβετ. Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα ήταν πια πρότυπο σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο, λαμβάνοντας συνεχώς επιστολές και τηλεγραφήματα με επαίνους και διθυράμβους.
Τα μεταγενέστερα χρόνια
Εκτός από το ρεκόρ που κατέγραψε, η Τερέσκοβα ήταν ευαισθητοποιημένη κοινωνικά και πολιτικά, γι’ αυτό και εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης το 1966, ενώ εκπροσώπησε και τη χώρα της στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Διεθνές Έτος της Γυναίκας το 1975. Επίσης, μεταξύ άλλων, υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομουνιστικού Κόμματος. Στις 3 Νοεμβρίου του 1963, παντρεύτηκε τον κοσμοναύτη, Αντριάν Νικολάγιεφ, και στις 8 Ιουνίου του 1964, γέννησε την κόρη τους Έλενα Αντριανόβνα Νικολάεβα-Τερέσκοβα, το πρώτο άτομο του οποίου και οι δύο γονείς ταξίδεψαν στο διάστημα. Ο γάμος τους, όμως, έληξε το 1982 και η Τερέσκοβα ξαναπαντρεύτηκε τον χειρουργό, Γιούλι Σαπόσνικοφ, με τον οποίο παρέμεινε μέχρι το θάνατό του, το 1999.
Μέχρι το 1976, η Τερέσκοβα είχε ρόλο συνταγματάρχη στις σοβιετικές αεροπορίες. Τον Απρίλιο του 1977, ολοκλήρωσε επιτυχώς το διδακτορικό της στην αεροναυπηγική μηχανική και υποβλήθηκε σε εξετάσεις για να πληροί τις προϋποθέσεις συμμετοχής σε μια διαστημική πτήση, όταν ανακοινώθηκε η επιλογή μιας νέας κατηγορίας γυναικών κοσμοναυτών το 1978. Τελικά, δεν πήγε στο διάστημα, αλλά παρέμεινε εκπαιδεύτρια στο Κέντρο Εκπαίδευσης Κοσμοναυτών Γιούρι Γκαγκάριν. Εξακολούθησε να έχει ενεργό συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και στις 28 Απριλίου του 1997, εγκατέλειψε τη ρωσική πολεμική αεροπορία, λόγω συνταξιοδότησης στα 60 της χρόνια. Στις 4 Δεκεμβρίου του 2011, εξελέγη στην Κρατική Δούμα ως εκπρόσωπος της Περιφέρειας Γιαροσλάβλ και μέλος του κόμματος «Ενωμένη Ρωσία».
Οι μεγαλοπρεπείς διακρίσεις και η ανεξίτηλη μνήμη στην (ποπ) κουλτούρα
Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα έχει αποσπάσει αμέτρητες διακρίσεις, μερικές εκ των οποίων είναι οι εξής:
– Τάγμα του Αλεξάντερ Νιέφσκι (2013)
– Κρατικό Βραβείο Ρωσικής Ομοσπονδίας για εξαιρετικά επιτεύγματα στον τομέα της ανθρωπιστικής δράσης το 2008 (απονεμήθηκε τον Ιούνιο του 2019)
-Τάγμα του Γκαγκάριν (2023)
– Ηρωίδα της Σοβιετικής Ένωσης (1963)
– Χρυσό αστέρι/ Ηρωίδα της Σοσιαλιστικής Εργασίας (Τσεχοσλοβακία, Αύγουστος 1963)
– Χρυσό αστέρι/ Ηρωίδα της Σοσιαλιστικής Εργασίας (Βουλγαρία) (9 Σεπτεμβρίου 1963)
– Επίτιμη διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου (1990)
– Τάγμα του Διαφωτισμού (Αφγανιστάν, Αύγουστος 1969)
Συν τοις άλλος, το 1997, το συγκρότημα ηλεκτρονικής μουσικής «Κomputer» στο Λονδίνο, κυκλοφόρησε ένα τραγούδι με τίτλο «Valentina», το οποίο αναφέρεται στην καριέρα της ως κοσμοναύτης. Ακόμη, το άλμπουμ «Vostok 6» του Kurt Swinghammer είναι ένα κονσεπτικό άλμπουμ για την Τερέσκοβα, το οποίο βγήκε στη μουσική αγορά το 2000. Το 2015, μια ταινία μικρού μήκους με τίτλο «Valentina’s Dream» κυκλοφόρησε από την Meat Bingo Productions, βασισμένη στην επιθυμία που είχε εκφράσει η Τερέσκοβα να ταξιδέψει στον Άρη.
Επιπροσθέτως, το Μουσείο «Cosmos» άνοιξε τις πόρτες του στις 25 Ιανουαρίου του 1975 κοντά στο Γιαροσλάβλ. Ανάμεσα στα εκθέματά του, βρίσκεται και ένα αντίγραφο του σπιτιού στο οποίο μεγάλωσε, ενώ το όνομά της δόθηκε στη βιβλιοθήκη της πόλης, στο σχολείο που φοιτούσε, καθώς επίσης και σε ένα πλανητάριο που δομήθηκε το 2011.