Τρομολαγνικές φωνές πατούν σε ένα πραγματικό πρόβλημα, χωρίς να θέλουν πραγματικά να το λύσουν
Σε ένα από τα πιο γνωστά τους σκετσάκια, οι Monty Python μιμούνται ένα δελτίο ειδήσεων που αναφέρεται σε μία τρομαγμένη πόλη από τις συμμορίες ηλικιωμένων καθώς πρέπει κυριών, οι οποίες σκορπούν τον τρόμο σε «αβοήθητους νέους άνδρες». Το συγκεκριμένο σκετσάκι, εκτός από πάρα πολύ αστείο, ειρωνεύεται τον ηθικό πανικό, με τον οποίο τα media αντιμετώπιζαν τις νεανικές συμμορίες και τον τρόμο απέναντι στην εφηβεία.
Μπορεί να φαίνεται γέννημα της εποχής μας, αλλά στη βρετανική τηλεόραση παίχτηκε το 1971, δηλαδή περισσότερο από μισό αιώνα πριν. Δύο δεκαετίες μετά, στις ΗΠΑ των αρχών της δεκαετίας του 1990, η νεανική βία γνώριζε μία πρωτοφανή έκρηξη στις περισσότερες Πολιτείες, με επίκεντρο όμως τη Νέα Υόρκη. Τα media, τρομοκρατημένα για την κατάσταση, μιλούσαν για ένα «επερχόμενο λουτρό αίματος» (“coming bloodbath”, όπως το έλεγαν), όταν εκείνη η βίαιη γενιά θα αναλάμβανε τα ηνία του πλανήτη.
Σε πιο ελληνικά μονοπάτια, γνωστό ήταν το ξύλο που έπεφτε ανελέητα μεταξύ καρεκλάδων και ροκάδων, με επίκεντρο κυρίως την Πλάκα. Αργότερα υπήρχε το ξύλο μεταξύ των emo, των καγκουριών και των τρέντουλων στην Πλατεία Συντάγματος και για ένα διάστημα είχαν γίνει μόδα επιθέσεις εφήβων που τριγυρνούσαν σε γειτονιές και ρωτούσαν συνομηλίκους τους τι ομάδα είναι. Το φαινόμενο των χούλιγκανς στην Ελλάδα είναι ούτως ή άλλως πολύ παλαιότερο.
Τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή μερικά πράγματι ακραία περιστατικά, με πρώτο και κύριο τον ξυλοδαρμό μίας 14χρονης στη Γλυφάδα, η ελληνική κοινωνία πανικοβλήθηκε για ακόμα μία φορά για το επίπεδο των νέων της. Κι όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις, έπεισε τον εαυτό της ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που πανικοβάλλεται για το συγκεκριμένο ζήτημα. Όλα τα παραπάνω μπορούν να αποδείξουν ότι σαφώς και δεν είναι.
Στην αυγή μίας νέας εφηβοφοβίας
Προφανώς και υπάρχει βία μεταξύ των ανηλίκων και, ναι, τα περιστατικά νεανικής παραβατικότητας βρίσκονται σε έξαρση, ειδικά τον τελευταίο καιρό. Ο τρόπος, όμως, που γίνεται η όλη συζήτηση στα media λειτουργεί με τη συνήθη τρομολαγνεία. Τα πάντα μοιάζουν πολύ μεγαλύτερα από ό,τι πραγματικά είναι. Άνθρωποι που δεν έχουν σχέση με τους εφήβους θεωρούν ότι αυτή τη στιγμή, η κατάσταση στα σχολεία της χώρας θυμίζει post-apocalyptic σκηνικό, ότι τα παιδιά μας κινδυνεύουν παντού.
Από την άλλη, απουσιάζει πλήρως οποιαδήποτε πραγματική εμβάθυνση στην αναζήτηση των αιτιών που κρύβονται πίσω από το πραγματικό πρόβλημα. Αν παρακολουθήσει κανείς μία εκπομπή σε μεγάλο κανάλι, το πιο πιθανό θα είναι να ακούσει πανικόβλητες φωνές που θα μπλέκουν την trap με το Τiktok, μετά με την οπαδική βία και τελικά θα καταλήγουν σε μία νοσταλγία για το παρελθόν και το πόσο πιο «σεβαστικοί» ήταν κάποτε οι νέοι.
Ο συνδυασμός μεταξύ μεγέθυνσης ενός υπαρκτού φαινομένου και της πλήρους αδιαφορίας να ασχοληθεί κανείς μαζί του στα σοβαρά φτιάχνει ένα εκρηκτικό μείγμα που παίρνει τη μορφή ενός ακήρυχτου πολέμου στην εφηβεία συνολικά, μιας δαιμονοποίηση προς όσα αυτή συμβολίζει.
Η λύση που προτείνεται για όλα αυτά τα φοβερά και τρομερά;
Περαιτέρω αυστηροποίηση των μέτρων καταπολέμησης της βίας, πιο αυστηρές τιμωρίες, νέα και πιο ακραία καταστολή. Κι άλλη αστυνομία, συλλήψεις για μαθητές, συλλήψεις για γονείς, συλλήψεις για δασκάλους.
Το περιστατικό στη Γλυφάδα και η αναπαραγωγή της βίας στην εφηβεία
Το περιστατικό στη Γλυφάδα είναι μία πολύ χαρακτηριστική περίπτωση. Μέσα σε αυτό, πρώτα από όλα, θα παρατηρήσει κανείς ότι ύπουλα, στην ανάγνωση του φαινομένου, υπεισήλθε και η κρατούσα ιδεολογία. Το θύμα, έλεγαν τα mainstream media, το χτύπησαν από ζήλια, επειδή ήταν όμορφη και καλή μαθήτρια. Αποτυπώθηκε ως ακόμα μία επίθεση στην περίφημη αριστεία. Η πραγματικότητα, βέβαια, φαίνεται ότι ήταν λίγο διαφορετική και το κίνητρο πολύ πιο πεζό.
Το βίντεο με τον ξυλοδαρμό αναπαράγεται από άκρο σε άκρο των social media και των περισσότερων sites. Αυτοί που ταυτόχρονα συμφωνούν με το να παίρνουν τα κινητά από τους μαθητές, να τα βάζουν σε ειδικά lockers, προκειμένου να μην βγάζουν βίντεο από περιστατικά bullying, ταυτόχρονα αναπαράγουν με χαρά μία ακραία έκφανση βίας εις βάρος ενός ανήλικου κοριτσιού.
Η έτερη ανήλικη, αυτή που θεωρείται ότι ξεκίνησε όλο το περιστατικό, έχει βρεθεί και ταυτοποιηθεί. Στο Tiktok υπάρχουν πια δεκάδες βίντεο όπου εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες βλέπουν το πρόσωπό της, μηνύματα που έστελνε σε προσωπικές συνομιλίες, ακόμα και το σπίτι στο οποίο μένει. Αυτοί που εξοργίζονται από τη δράση συμμοριών και τη στοχοποίηση, δρουν ως συμμορία και στοχοποιούν με τη σειρά τους.
Το πραγματικό πρόβλημα έξω από την κουβέντα
Σε αυτό το πλαίσιο της σαρωτικής επίθεσης προς την εφηβεία, ελάχιστα ασχολούμαστε με τα κενά στα σχολεία, τα «πρωτόγονα» προγράμματα σπουδών, την παντελή απουσία ψυχολόγων και φυσικά με ζητήματα ευρύτερα, όπως είναι η συνολικότερη βία της κοινωνίας, η επιβράβευση του δίκιου του ισχυρού, η διάλυση κάθε έννοιας συλλογικότητας και αλληλεγγύης. Για να μη μιλήσουμε για την ενδοοικογενειακή βία, τη βία κατά των γυναικών και τη διάλυση μίας ελπίδας για καλύτερο μέλλον.
Η κοινωνική βία, που είναι πανταχού παρούσα, τεμαχίζεται σε κομμάτια. Ασχολούμαστε με μερικά από αυτά, π.χ. την ανήλικη παραβατικότητα, ενώ για άλλα υπάρχει η επιβολή σιωπητηρίου (βλ. τον Άγιο Παντελεήμονα και την καταγγελία βασανισμού ενός μετανάστη). Κανείς ποτέ δεν θα συνδέσει τις δύο αυτές πτυχές της βίας και είναι πολύ λογικό, από τη στιγμή που, όταν συζητάμε για βία, ψάχνουμε πάντα δράστες και αποδιοπομπαίους τράγους. Πότε τα πραγματικά αίτια.
Όλη η ζέση και ο τρόμος για τη βία των εφήβων έχει τελικά τα αντίθετα αποτελέσματα. Εικόνες από σκληρά, βίαια περιστατικά αναπαράγονται (εδώ δεν διστάζουν να αναπαράγουν κάθε φριχτή λεπτομέρεια από την υπόθεση του 5χρονου στην Αλεξανδρούπολη), οι πραγματικοί λόγοι κρύβονται και οι έφηβοι, ως κοινωνική κατηγορία, περιθωριοποιούνται ακόμα περισσότερο. Αυτός ο αντιδραστικός χυλός, βέβαια, μπορεί να μη λύνει κανένα ουσιαστικό πρόβλημα. Βοηθάει, όμως, στη διασπορά φόβου για την εφηβεία και τελικά στη δημιουργία ακόμα μεγαλύτερης ανάγκης ενός πανταχού παρόντος κράτους.
Κάτι κερδίζεις, κάτι χάνεις. Ή μάλλον καλύτερα, κάποιος κερδίζει και κάποιος χάνει.