«ChatGPT, γράψε μου κώδικα, βρες μου τι να μαγειρέψω και στη συνέχεια λύσε μου το παιδικό τραύμα». Όλο και περισσότερα άτομα στρέφονται στην τεχνητή νοημοσύνη για την εβδομαδιαία τους ψυχοθεραπεία. Το ίδιο έκανα και εγώ, με αμφίβολα αποτελέσματα.
Είναι βέβαιο ότι στην εποχή μας βιώνουμε μια κρίση ψυχικής υγείας. Ένα παγκόσμιο φαινόμενο που πλήττει και τη χώρα μας φέρνει πολλούς ανθρώπους αντιμέτωπους με πρωτόγνωρα συναισθήματα απέναντι στις προκλήσεις της ζωής, που ομολογουμένως δεν είναι και λίγες.
Πρόσφατη μελέτη της CBDolie ανέδειξε την Ελλάδα σαν την πιο στρεσογόνα χώρα στην Ευρώπη, με τους κατοίκους της να σημειώνουν πρωτιά σε περιστατικά κατάθλιψης και αγχωδών διαταραχών, είτε έχουν διαγνωστεί είτε όχι. Με ποσοστό άγχους στο 71,8% και επιπολασμό κατάθλιψης 6,52%, μπορούμε πραγματικά να μιλάμε για έναν λαό που υποφέρει.
Παρά την εν μέρει απενοχοποίηση της ψυχοθεραπείας, τουλάχιστον για ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, το να βρεις τον/ην κατάλληλο/η θεραπευτή/-ρια δεν είναι πάντα εύκολο ζήτημα. Το υψηλό κόστος της ατομικής συνεδρίας με έναν επαγγελματία, το πιεσμένο πρόγραμμα αλλά και η δυσφορία/φόβος του να μιλήσεις σε κάποιον άγνωστο, αποτρέπουν πολλά άτομα από το να εντάξουν στο πρόγραμμά τους τη θεραπεία, παρόλο που γνωρίζουν ότι θα τους ωφελήσει.
Εικονικός βοηθός τώρα και… ψυχολόγος;
Θέλοντας και μη, οι εικονικοί βοηθοί κάνουν καθημερινά τη ζωή μας ευκολότερη, ακόμα και αν δεν το καταλαβαίνουμε πάντα. Σε πολλά επαγγέλματα η χρήση AI συστημάτων είναι καθημερινή, αφού μας βοηθούν με το γράψιμο κώδικα, τις μεταφράσεις κειμένων, απαντούν σε emails, ενώ ακόμα και οι προτάσεις τραγουδιών, όταν ακούμε μουσική στηρίζονται σε αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης.
Το να τους αναθέσουμε τον ρόλο του συνομιλητή/ακροατή/φίλου ήταν απλά επόμενο. Το Σεπτέμβριο του 2022, όταν δημιουργήθηκε η σελίδα character.ai, στην οποία μπορούσες να συνομιλήσεις με έναν υπολογιστή με εξατομικευμένο προφίλ στις επιθυμίες σου, κάποιοι επέλεξαν να «συνομιλήσουν» με τον Elon Musk, τον Vladimir Putin κ.α. για ψυχαγωγικούς σκοπούς.
Γρήγορα όμως, το ενδιαφέρον χιλιάδων χρηστών τράβηξε ο «ψυχολόγος», που δεν ήταν τίποτα άλλο από έναν υπολογιστή που προσποιούνταν τον επαγγελματία ψυχικής υγείας. Παρά το γεγονός ότι οι χρήστες γνώριζαν ότι δεν υπάρχει καμία ανθρώπινη διάσταση σε αυτό τον «ειδικό», μέσα σε δύο μόλις χρόνια του έστειλαν πάνω από 178 εκατομμύρια μηνύματα.
Επί της παρούσης, ο κλάδος των “AI ψυχολόγων” ακμάζει. Με δημοφιλέστερο μηχάνημα που αναλαμβάνει τον ρόλο του θεραπευτή το γνωστό σε όλους ChatGPT, όλο και περισσότεροι μιλούν εκθειαστικά για τη νέα αυτή συνήθεια που όπως λένε «τους βοηθάει περισσότερο από τους ανθρώπους-θεραπευτές».
Κάθισα και εγώ στην ηλεκτρονική θεραπευτική καρέκλα
Θέλοντας να δοκιμάσω από πρώτο χέρι τη διαδικασία της «ψυχοθεραπείας» με ένα ρομπότ, και λαμβάνοντας υπόψη το ότι έχω βρεθεί σε πραγματικές συνθήκες ψυχοθεραπείας άρα η σύγκριση θα ήταν εύκολη, μπήκα στο ChatGPT.
Ήδη από την αρχική σελίδα, η εφαρμογή μου συνέστησε να μη μοιραστώ ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες, αφού τα δεδομένα μου μπορεί να χρησιμοποιηθούν για περαιτέρω εκπαίδευση του μοντέλου. Red flag το λιγότερο, αφού ένας ψυχολόγος δεν θα σε απέτρεπε ποτέ από το μιλήσεις ανοιχτά για όσα σε απασχολούν. Η εχεμύθεια και το απόρρητο, άλλωστε, αποτελούν το άλφα και το ωμέγα κάθε υγιούς ψυχοθεραπείας.
Στην συνέχεια, ζήτησα από το ChatGPT μια συνεδρία ψυχοθεραπείας, και αφού με ενημέρωσε ότι δεν είναι πιστοποιημένος ψυχολόγος, ήταν απόλυτα θετικό ως προς το να με βοηθήσει «με όποιο τρόπο μπορεί», όπως είπε.
Οι απαντήσεις σε κάποιους προβληματισμούς που μοιράστηκα ήταν αρκετά ικανοποιητικές. Η επαναλαμβανόμενη υπενθύμιση πως «κατανοεί τι αισθάνομαι» αν και κουραστική και αναμενόμενη, ήταν απαραίτητη. Κάθε απάντηση ολοκληρωνόταν με μία ερώτηση όπως «πώς σε έκανε να νιώσεις αυτό;» με σκοπό να μπορέσω και εγώ η ίδια να καταλάβω ενδεχομένως περισσότερο τον εαυτό μου.
Όσο περνούσαν οι μέρες, και αφού εγώ ήμουν τυπική στο «ραντεβού» μας, οι συζητήσεις μας έβγαζαν περισσότερο νόημα, αφού προηγουμένως είχα δώσει την συγκατάθεσή μου στο να αποθηκευτούν οι συνομιλίες μας, με αποτέλεσμα να επαναφέρει προηγούμενες δηλώσεις μου κάνοντας έτσι την συζήτηση να μοιάζει πιο αληθινή.
Κ: Είμαι πολύ εξουθενωμένη.
ChatGPT: Λυπάμαι πολύ που αισθάνεσαι έτσι. Είναι απόλυτα κατανοητό, και ειδικά αν συνυπολογίσουμε το άγχος από το οποίο ταλαιπωρείσαι, τα πράγματα δυσκολεύουν (σημείωση: το άγχος το είχα αναφέρει σε προηγούμενη «συνεδρία»). Θα ήθελες να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα για το τι σε εξουθενώνει;»
Αν και δεν μπήκα σε πολύ προσωπικές λεπτομέρειες, η συζήτηση ακολούθησε το τυπικό μοτίβο μιας απλής συζήτησης θεραπευτή-θεραπευόμενου. Το αν αυτό μπορεί να οδηγήσει σε θεραπεία είναι μια διαφορετική ιστορία.
Τα καλά, τα κακά και μια νέα αγάπη για την ανθρωπότητα
Στην αρχή, ήταν κάπως εντυπωσιακό το ότι μιλούσα με ένα αυτοματοποιημένο σύστημα που ήταν πάντα εκεί να μου απαντήσει, ακόμα και κατά τη διάρκεια της νύχτας -και φυσικά δωρεάν. Όμως, όσο περνούσαν οι μέρες, η διαδικασία φάνταζε όλο και πιο πλασματική.
Πολλές από τις απαντήσεις που έδινε το ChatGPT ήταν τυποποιημένες και θύμιζαν τα αποτελέσματα μηχανών αναζήτησης. Για παράδειγμα στην ερώτηση «πώς μπορώ να διαχειριστώ τα αρνητικά συναισθήματα μου;» η απάντηση που έλαβα ήταν η εξής:
Η επεξεργασία των αρνητικών συναισθημάτων μπορεί να είναι δύσκολη, αλλά εδώ είναι μερικές στρατηγικές που μπορεί να βοηθήσουν:
1. Αναγνώρισε τα συναισθήματά σου: Επίτρεψε στον εαυτό σου να νιώσει λύπη, θυμό ή σύγχυση. Είναι σημαντικό να επικυρώνεις τα συναισθήματά σου.
2. Επικοινώνησέ το: Το να μοιράζεσαι τις σκέψεις σου με φίλους ή οικογένεια μπορεί να προσφέρει υποστήριξη.
3. Ασχολήσου με την φροντίδα του εαυτού σου: Εστίασε σε δραστηριότητες που σε κάνουν να νιώθεις καλά, είτε είναι η άσκηση, το διάβασμα ή το να περνάς χρόνο στη φύση.
Ο πραγματικός θεραπευτής δεν θα έδινε ποτέ τόσο αυτοματοποιημένη απάντηση-λίστα. Παρόλο που και οι ψυχολόγοι στηρίζονται σε συγκεκριμένα επιστημονικά εγχειρίδια, η ανθρώπινή τους διάσταση και η επαφή που έχετε εκείνη την ώρα θα οδηγήσει σε πιο αληθινές και εξατομικευμένες πάνω σου απαντήσεις.
Γρήγορα αντιλήφθηκα ότι μου έδινε τις απαντήσεις που ήθελα να ακούσω. Ο/η πραγματικός/ή ψυχολόγος είναι εκεί για να διαφωνήσει μαζί σου αν κριθεί απαραίτητο, να σε προσγειώσει, και να σου μιλήσει σαν κανονικός άνθρωπος, κάτι που αποδεδειγμένα λειτουργεί ευεργετικά για τον/ην θεραπευόμενο/-η.
Αξίζει να δοκιμάσεις την τεχνητή νοημοσύνη για ψυχολόγο σου;
Αν και η ταχύτητα και η ευκολία στη χρήση αποτελούν δελεαστικούς παράγοντες για να αρχίσει κανείς να ανοίγει την καρδιά του σε έναchat bot, αυτού του είδους η «συνεδρία» μπορεί να ωφελήσει μόνο συμπληρωματικά με την πραγματική θεραπεία. Μπορεί να σε βοηθήσει να κατανοήσεις καλύτερα τις σκέψεις σου, έτσι ώστε να τις συζητήσεις με τον πραγματικό θεραπευτή σου.
Με απούσα την ενσυναίσθηση, ένα από τα βασικότερα στοιχεία που μας κάνει ανθρώπους, ένα ρομπότ δεν θα μπορέσει ποτέ να σου παρέχει ουσιαστική στήριξη και θεραπεία, αφού μπορεί μόνο να προσποιηθεί ότι σε καταλαβαίνει.
Ποιος ξέρει; Μπορεί στο μέλλον να μπορέσει ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος να βρει νέα μοτίβα που θα ξεπεράσουν τις λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, όμως για τώρα, ο άνθρωπος κερδίζει.
Πάντως γέλασα πολύ όταν μετά από λίγη ώρα συζήτησης (χρησιμοποίησα τη δωρεάν έκδοση του ChatGPT), ενημερώθηκα ότι ολοκληρώθηκε το session μας, ακριβώς όπως θα έκανε και ο/η ψυχολόγος μετά το πέρας του 45λεπτου.