Συμπληρώθηκε ένα μήνας, από τότε που η 22χρονη Ιρανή Κούρδη Mahsa Amini, άφησε την τελευταία της πνοή ενώ κρατούνταν από την αστυνομία ηθών στην Τεχεράνη για «ακατάλληλη ενδυμασία».
Από τότε, διαδηλώσεις έχουν σαρώσει το Ιράν, γυναίκες και άνδρες έχουν κατέβει στους δρόμους ζητώντας την πτώση του ιερατικού κατεστημένου. Οι διαδηλώσεις δεν αφορούν, όμως, μόνο τους κανόνες ένδυσης που έχουν επιβληθεί στις Ιρανές. Η πραγματικότητα είναι ότι τα μέτρα που έχουν θεσπιστεί για να τις ελέγχουν και να περιορίζουν την ελευθερία τους είναι εκατοντάδες.
Τι είδους απαγορεύσεις υφίστανται οι Ιρανές γυναίκες;
Οι Ιρανές γυναίκες αποτελούν περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού και είναι από τις πιο μορφωμένες στη Μέση Ανατολή. Έχουν ποσοστό αλφαβητισμού άνω του 80% και αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% του πανεπιστημιακού σώματος του Ιράν.
Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο της Σαρία του Ιράν, που επιβλήθηκε μετά την επανάσταση του 1979, οι άντρες μπορούν να χωρίσουν τους συζύγους τους πολύ πιο εύκολα από τις γυναίκες, ενώ η επιμέλεια των παιδιών άνω των επτά ετών ανατίθεται αυτόματα στον πατέρα.
Οι γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των νομοθετών και των ανώτερων αξιωματούχων, χρειάζονται άδεια από τους συζύγους τους για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό. Η μαρτυρία τους ως νομικού μάρτυρα αξίζει τη μισή από εκείνη ενός άνδρα και οι κόρες κληρονομούν το μισό από αυτό που κληρονομούν οι γιοι.
Οι γυναίκες μπορούν να εργάζονται, να ψηφίζουν ή να οδηγούν, αλλά δε μπορούν να υποβάλουν υποψηφιότητα για πρόεδροι ή να γίνουν δικαστές. Ας μη συζητήσουμε καθόλου για το δικαίωμα στην άμβλωση, το οποίο δεν υφίσταται και ο μακρύς κατάλογος απαγορεύσεων και περιορισμών προς τις γυναίκες δεν τελειώνει ποτέ.
Είναι η μαντήλα απλά ένα σύμβολο θρησκευτικής πίστης;
Αν ρίξουμε παραπάνω φως στο θέμα του χιτζάμπ και της ένδυσης των γυναικών, θα δούμε ότι έχει να κάνει λιγότερο με τη θρησκευτική πίστη και περισσότερο με τον έλεγχο. Η υποχρεωτικότητά της μαντήλας είναι ένα σύμβολο που μετατρέπεται σε όπλο εδώ και δεκαετίες. Για τα ολοκληρωτικά συστήματα, μια κοινή οπτική ταυτότητα στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα: Όλοι σκέφτονται το ίδιο. Αυτό καλείται να κάνει και η μαντήλα.
Το 1936, ο Reza Shah Pahlavi, εμπνευσμένος από τον Ατατούρκ της Τουρκίας, εξέδωσε διάταγμα για όλες τις γυναίκες να βγάλουν το χιτζάμπ τους σε μια δυναμική και αμφιλεγόμενη προσπάθεια εκσυγχρονισμού.
Περισσότερα από 40 χρόνια αργότερα, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί επανέφερε και πάλι της υποχρεωτικότητα της μαντήλας σε μια προσπάθεια να δώσει ολοκαίνουργιο όραμα και αισθητική στη νέα ισλαμική δημοκρατία. Όμως, για άλλη μια φορά, οι γυναίκες δεν ήταν μέρος αυτής της απόφασης.
Αυτός δεν είναι ο ούτε πρώτος, ούτε ο τελευταίος αγώνας
Μέχρι στιγμής, έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 185 άνθρωποι – συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 19 ανηλίκων από τις δυνάμεις ασφαλείας, ενώ έχουν τραυματιστεί και συλληφθεί χιλιάδες. Αλλά αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που οι Ιρανοί επαναστατούν κατά του χιτζάμπ.
Το 2014, η Alinejad ξεκίνησε μια καμπάνια στο Facebook, με τίτλο: “My Stealthy Freedom”, όπου μοιραζόταν φωτογραφίες Ιρανών γυναικών που δεν κάλυπταν τα μαλλιά τους. Το 2017, ξεκίνησε μια εκστρατεία για τις γυναίκες –για να φορούν λευκές μαντήλες τις Τετάρτες και το 2018, ακολούθησαν οι διαμαρτυρίες για το χιτζάμπ, όπου οι γυναίκες βγήκαν στους δρόμους κρατώντας τις μαντήλες τους ψηλά.
Σύμφωνα με τις οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεκάδες άνθρωποι έχουν φυλακιστεί για τον ακτιβισμό τους κατά της αναγκαστικής κάλυψης. Ένα είναι σίγουρο: Οι Ιρανοί και οι Ιρανές αγωνίζονται για την ελευθερία εδώ και πολύ καιρό. Και αυτός ο αγώνας δεν έχει τελειώσει ακόμα.
Την ίδια στιγμή, οι Ιρανές που βρίσκονται στην Ελλάδα παρακολουθούν τις εξελίξεις από απόσταση
Από τη μία, ανησυχούν για τα όσα συμβαίνουν, για τους συγγενείς τους και τους δικούς τους ανθρώπους που βγαίνουν στους δρόμους για να διαδηλώσουν, από την άλλη αισθάνονται περισσότερο ασφαλείς στην Ελλάδα και ίσως δικαιωμένες για την απόφαση τους να φύγουν για να γλιτώσουν από το θεοκρατικό καθεστώς της χώρας.
Όσες έχουν παιδιά, πήραν την απόφαση να φύγουν και για αυτά, για να μη χρειαστεί να βιώσουν και εκείνα την καταπίεση και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους.
“Δεν άντεχα να βλέπω τη δεκάχρονη κόρη μου να εξαναγκάζεται να πιστεύει σε τέτοιες παράλογες πεποιθήσεις” δηλώνει μια Ιρανή που βρίσκεται εδώ και 4 χρόνια στην Ελλάδα.
Παράλληλα, από τη μία αισθάνονται ότι στην Ελλάδα είναι περισσότερο ελεύθερες μιας και δεν υπάρχουν οι ίδιοι νόμοι και κανόνες που τις περιόριζαν στο Ιράν, από την άλλη όμως αισθάνονται “πως ούτε εδώ οι γυναίκες αντιμετωπίζονται όπως θα έπρεπε, ειδικά αν δεν είναι Ελληνίδες.”
Αλλά δεν έχουν όλες μια θετική εμπειρία από το ταξίδι τους προς την Ελλάδα. Η Parvin, διέφυγε από το Ιράν λόγω δίωξης με βάση το φύλο το 2017 και επαναπροωθήθηκε έξι φορές από την Ελλάδα –μέσω του ποταμού Έβρου και της θάλασσας του Αιγαίου– στην Τουρκία, κατά τη διάρκεια του 2020.
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της αλλά και οπτικοακουστικό υλικό που συνέλεξε, κρατήθηκε σε μυστικούς χώρους, με άθλιες συνθήκες υγιεινής, χωρίς δικαίωμα επικοινωνίας, την χτύπησαν, την τρόμαξαν, της πήραν το κινητό και όλα τα προσωπικά της αντικείμενα, απελάθηκε/επαναπροωθήθηκε με παράτυπες και παράνομες διαδικασίες βιαίως στην Τουρκία.
Η ίδια σήμερα απαιτεί δικαιοσύνη και το τέλος των παράνομων επαναπροωθήσεων. Γι’ αυτό, αποφάσισε να υποβάλει καταγγελία κατά της Ελλάδας ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
Η έμφυλη βία και οι αγώνες της Δύσης
Όσο όλα αυτά συμβαίνουν στο Ιράν, οι γυναίκες στη Δύση συνεχίζουν να δίνουν τους δικούς τους αγώνες. Και μπορεί να μην είναι το ίδιο μεγάλοι και αιματοβαμμένοι, αλλά είναι εξίσου σημαντικοί.
Ακόμα συνεχίζουμε να ακούμε μετά από υποθέσεις βιασμού, στερεοτυπικές φράσεις όπως “τι φορούσε;”, “πόσο είχε πιεί;”, “γιατί ήταν έξω τέτοια ώρα;”.
Άρα κανένας νόμος δεν μας επιβάλλει να φοράμε συγκεκριμένα ρούχα, αλλά μήπως υπάρχουν άτυποι κανόνες που ορίζουν τι μπορούμε και τι δε μπορούμε να φορέσουμε; Πόσο μπορούμε να πιούμε και τι ώρα πρέπει να γυρίσουμε σπίτι; Σίγουρα δεν υπάρχει αστυνομία των ηθών, αλλά πόση ασφάλεια μπορείς να νιώθεις όταν ακούς για βιασμούς σε αστυνομικά τμήματα από τους ανθρώπους που υποτίθεται ότι πρέπει να σε προστατέψουν;
Ο δρόμος για την κατάκτηση της ουσιαστικής ισότητας και την εξάλειψη της έμφυλης βίας μοιάζει ακόμα μακρύς στη Δύση και ακόμα πιο μακρύς και δύσκολος στην Ανατολή.
Αλλά είναι ένας δρόμος που μας καλεί –ή για την ακρίβεια προστάζει– να τον διαβούμε και ο μόνος τρόπος να το κάνουμε, είναι να σταθούμε δίπλα στις γυναίκες που αγωνίζονται ανεξαρτήτως τάξης, θρησκείας, φυλής και σεξουαλικού προσανατολισμού. Έτσι ώστε να μπορεί κάθε γυναίκα να κυκλοφορεί σε κάθε πόλη και κάθε στενό του κόσμου ελεύθερη, χωρίς να φοβάται τίποτα.