Η πρώτη φορά που άκουσα την λέξη γυναικοκτονία ήταν το 2018, λίγο μετά την άγρια δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη. Στην πραγματικότητα, ο όρος αυτός είχε ξεκινήσει να χρησιμοποιείται από τις φεμινίστριες από το 2017, αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα πιο ευαισθητοποιημένα ΜΜΕ άρχισαν να χρησιμοποιούν μαζικότερα τον όρο έναν χρόνο αργότερα.
Από την στιγμή που ο όρος άρχισε να εξαπλώνεται και να υιοθετείται, από μεγάλη μερίδα του κόσμου, ξεκίνησε ένα debate για το κατά πόσο είναι ορθός ή όχι αλλά και για το αν πρέπει να κατοχυρωθεί νομικά. Το debate αυτό δεν έχει ακόμη τελειώσει αλλά βλέπουμε ότι ο όρος έχει πλέον περάσει στο mainstream πεδίο συζήτησης.
Η “γυναικοκτονία”, αναφέρεται σε δολοφονίες γυναικών λόγω του φύλου τους, ένα έγκλημα που έχει σεξιστικά ή/και μισογυνικά κίνητρα και βρίσκει πάτημα στις πατριαρχικές αντιλήψεις που θέλουν τον άντρα να κυριαρχεί στο γυναικείο σώμα και ύπαρξη.
Η γυναικοκτονία είναι η πιο ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας. Πρόκειται δηλαδή, για την ναυαρχίδα των εγκλημάτων που θέλουν τη γυναίκα κατώτερη από τον άνδρα, χωρίς το αυτονόητο δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός της, το δικαίωμά της να ορίζει την προσωπική της ζωή και τις επιλογές της και κάνουν σαφές ότι μια γυναίκα που δεν συμμορφώνεται, μπορεί δυνητικά να τιμωρηθεί, ελεγχθεί και σωφρονιστεί μέσω της έμφυλης βίας.
Πόσα γνωρίζουμε για τις γυναικοκτονίες στην Ελλάδα;
Η γυναικοκτονία καθ’ αυτή, δεν αποτελεί αυτοτελές αδίκημα και άρα δεν αποτελεί μέρος του ποινικού κώδικα, ενώ την ίδια στιγμή, δεν αναγνωρίζεται ως ειδική υποπερίπτωση του υπάρχοντος αδικήματος της ανθρωποκτονίας – π.χ. ως ανθρωποκτονία με βάση το φύλο / με έμφυλο κίνητρο κ.ο.κ. Συνεπώς η ΕΛ.ΑΣ., προχωρά στην καταγραφή μόνο των αδικημάτων που τελούνται στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας, βάσει του Ν. 3500/2006.
Βλέπουμε επομένως, ότι η μη νομική αναγνώριση του φαινομένου, της εκ δόλου δηλαδή αφαίρεσης της ζωής γυναικών επειδή είναι γυναίκες, σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε το ακριβές μέγεθος του προβλήματος.
Συνεπώς, δεν είναι εύκολο ούτε να αναλυθούν τα δεδομένα από τις αρμόδιες υπηρεσίες και ούτε να αντιμετωπιστούν αρμοδίως από τις δικαστικές Αρχές. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι η γυναικοκτονία ως πρόβλημα, δεν προτεραιοποιείται από το κράτος και άρα δεν λαμβάνονται κατάλληλα και έγκαιρα μέτρα για την αντιμετώπιση του.
Το Ελληνικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία (Femicide.gr), το οποίο συστάθηκε το 2019, ήρθε για να κάλυψη το προαναφερθέν κενό της καταγραφής και να παρουσιάσει την τρέχουσα εικόνα των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα, μέσα από ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα.
Οι ερευνήτριες που στελεχώνουν το τμήμα, πληροφορούνται την κάθε περίπτωση από τα ΜΜΕ και στην συνέχεια προχωρούν με μία σύντομη περιγραφή της υπόθεσης, με στόχο την δημιουργία ενός ημερολογίου που έχει στοιχεία για κάθε έγκλημα. Από την ιστοσελίδα του τμήματος, πληροφορούμαι ότι ο τραγικός απολογισμός για το 2022, είναι 22 γυναικοκτονίες. 22 γυναίκες δολοφονήθηκαν από σύζυγο, σύντροφο, πρώην σύζυγο ή κάποιο μέλος της οικογένειας τους μόνο μέσα σε έναν χρόνο.
Ο απολογισμός του 2022
Τον Φεβρουάριο, η Eve-Suzanne Noutsos, δολοφονήθηκε από τον σύζυγο της. Αυτή είναι η πρώτη καταγεγραμμένη γυναικοκτονία για το 2022, ενώ το τελευταίο θύμα, ήταν η 19χρονη Χριστίνα από τον Πειραιά. Την δολοφόνησε ο σύντροφος της. Τον Ιούλιο, μάλιστα, συνειδητοποιώ με λύπη, ότι όχι μία αλλά δύο γυναίκες, στην Κρήτη και την Θεσσαλονίκη, έχασαν την ζωή τους από το χέρι του γιού τους.
Δύο παρατηρήσεις με σοκάρουν περισσότερο από όλες. H πρώτη, ότι πολλές γυναίκες πριν δολοφονηθούν ήταν ήδη θύματα έμφυλης βίας και είχαν προσπαθήσει να ξεφύγουν ή να ζητήσουν βοήθεια από τις αστυνομικές αρχές και η δεύτερη ότι μεγάλο ποσοστό των γυναικοκοκτονιών αφορούν γυναίκες που δολοφονήθηκαν από τον γιο, τον εγγονό ή ανιψιό τους.
Γυναικοκτονία δεν είναι μόνο η ενδοσυντροφική βία
Για παράδειγμα, το 2021 είχαμε 12 περιπτώσεις γυναικοκτονίας ηλικιωμένων γυναικών (geronticide) από συζύγους αλλά και γιους, ανιψιούς και εγγονούς ενώ το 2022 είχαμε 8 τέτοιες περιπτώσεις.
Ομολογώ ότι δεν γνώριζα ότι περίπου μια στις τρεις γυναικοκτονίες αφορούν ηλικιωμένες γυναίκες και αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί τα ΜΜΕ αλλά και εμείς οι ίδιοι σαν κοινωνία, δίνουμε μεγαλύτερη έμφαση σε εγκλήματα που αφορούν ενδοσυντροφική βία που τελείται από νέο σχετικά άνδρα απέναντι σε νέα σχετικά γυναίκα.
Αυτή η καταγραφή, υποδεικνύει ένα ακόμα πρόβλημα σεξιστικής φύσης. Η φροντίδα θεωρείται γυναικεία υπόθεση. Έτσι, βλέπουμε ηλικιωμένες γυναίκες να δολοφονούνται από γιους και εγγονούς επειδή η φροντίδα τους, τους φαίνεται αβάσταχτη.
Ο ρόλος της αστυνομίας
Η Μαρία Γιαννακάκη, πρώην Γενική Γραμματέα Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του υπουργείου Δικαιοσύνης είχε δηλώσει σε σχετικό άρθρο του 2019:
«Οι ανθρωποκτονίες σε βάρος γυναικών από τον σύντροφο, τον σύζυγο ή άλλο πρόσωπο από την οικογένεια συνήθως δεν έρχονται ως κεραυνός εν αιθρία. Θα έλεγα ότι μάλλον αποτελούν την κορύφωση μιας εξακολουθητικής βίαιης συμπεριφοράς σε βάρος τους. Αυτό που μας λείπει είναι μέτρα πρόληψης της βίας και κυρίως υποστήριξης των γυναικών στα πρώτα στάδια εκδήλωσης μιας βίαιης συμπεριφοράς σε βάρος τους. Για τον λόγο αυτό, συζητούμε με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη τη λήψη διάφορων μέτρων, όπως για παράδειγμα τη θέσπιση πρωτοκόλλων για την εκτίμηση της επικινδυνότητας του δράστη. Τέτοια πρωτόκολλα είναι πολύ διαδεδομένα στο εξωτερικό και συμβάλλουν στην πρόληψη βαρύτερων αδικημάτων».
Ό,τι είχε δηλώσει η κ. Γιαννάκη, 3 χρόνια πριν, δυστυχώς είναι ακόμα τρομερά επίκαιρο και ακόμη δεν έχουν δωθεί τα κατάλληλα κρατικά εργαλεία για την πρόληψη και την προστασία των επιζωσών έμφυλης βίας.
Φυσικά, δεν ευθύνεται η Αστυνομία για τις γυναικοκτονίες αλλά φέρει και αυτή το δικό της μερίδιο. Η έμφυλη βία, αναπαράγεται και γίνεται ανεκτή από την κοινωνία, τα ΜΜΕ αλλά και τον ίδιο τον κρατικό μηχανισμό. Επομένως, η αστυνομία θα μπορούσαμε να πούμε, ότι είναι ένας ισχυρός κρίκος για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας σε όλες της τις μορφές.
Πέρα από την Αστυνομία οι κρίκοι στην αλυσίδα την πρόληψης και της καταπολέμησης είναι πολλοί. Πέρα από τον σχεδιασμό ενός μηχανισμού αντιμετώπισης της έμφυλης βίας, υπάρχει ανάγκη για έναν μηχανισμό στήριξης (κρατικής και κοινωνικής) των θυμάτων με μη επανατραυματικές διαδικασίες, ελλείψη victim blaming και επίρριψης ευθυνών.
Το προφίλ του γυναικοκτόνου
Κοιτάζοντας τα ποσοτικά δεδομένα για το 2021, στο femicide.gr παρατηρώ ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ γυναικοκτόνου. Πρόκειται για καθημερινούς άνδρες, όχι κάποια ειδική κατηγορία, χωρίς συγκεκριμένη ηλικία και φυλή. Στο παρελθόν και πολλές φορές ακόμη και σήμερα, ακούμε από τα μίντια για συγκεκριμένο προφίλ δραστών, αναφέροντας τους ως ανώμαλους, ψυχικά άρρωστους ή άτομα από την φύση τους κακοποιητικά.
Πολλές φορές υπονοείται ότι ο δράστης είχε κάποιο ψυχικό νόσημα κάτι που τελικά το μόνο που καταφέρνει είναι να στιγματίσει όσους αντιμετωπίζουν ζητήματα ψυχικής υγείας. Ωστόσο, τα στοιχεία έρχονται να διαψεύσουν οποιονδήποτε τέτοιο ισχυρισμό.
Πόσες ακόμα;
Διάβασα ξανά κάθε υπόθεση γυναικοκτονίας για το 2022, ανέσυρα από την μνήμη μου ονόματα που μπορεί να είχα ξεχάσει και διάβασα λεπτομέρειες, που ίσως συνειδητά είχα αποφύγει να μάθω τους προηγούμενους μήνες.
Η Άννα δολοφονήθηκε από τον σύντροφο της στις 30 Οκτωβρίου. Ο δράστης πρώτα σκότωσε το 11 μηνών παιδί τους, μετά την Άννα και μετά αυτοκτόνησε. Η Άννα είχε υποβάλλει αίτηση περιοριστικών μέτρων. Η Άννα φοβόταν γιατί είχε απειλήσει ότι θα την σκοτώσει. Πέρασε τις τελευταίες τις στιγμές γνωρίζοντας ότι ο σύντροφος της είχε σκοτώσει το παιδί τους.
Αυτή ήταν η 20η υπόθεση που διάβασα και δάκρυα γέμισαν τα μάτια μου. Δάκρυα για όλες αυτές τις γυναίκες που δολοφονήθηκαν, που υπέφεραν στα χέρια των δολοφόνων τους, που μπορεί να είχαν απευθυνθεί στην Αστυνομία αλλά να μην ήταν αρκετό για να γλιτώσουν, δάκρυα γιατί αυτές οι γυναίκες θα μπορούσαν να είναι φίλες μου, η μάνα μου, η γιαγιά μου, οι αδερφές μου και πλέον δεν είναι εδώ.
Είμαστε όμως εμείς εδώ και τους χρωστάμε τουλάχιστον να συνεχίσουμε να ζητάμε από το κράτος να καταπολεμήσει τα ζητήματα έμφυλης βίας από την ρίζα τους.