Όσο φρικτό είναι το έγκλημα του βιασμού, άλλο τόσο κυριαρχεί συχνά στον τηλεοπτικό χρόνο ψυχαγωγικών προγραμμάτων πάσης φύσεως.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, έχουμε γίνει θεατές παρουσιαστών που υπερθεματίζουν, υπεραναλύουν και ξεπερνούν τα όρια της δημοσιογραφικής έρευνας, εκθέτοντας έτσι ανεπανόρθωτα πρόσωπα και καταστάσεις. Από την άλλη, ορισμένες τηλεοπτικές παρέες επιλέγουν να αφιερώσουν (μετά βίας) λιγοστά λεπτά για ένα πολύ σύντομο και μη ολοκληρωμένο ρεπορτάζ.
Και κάπως έτσι τίθεται το ερώτημα: Πώς καθορίζεται ο τηλεοπτικός χρόνος και ο τρόπος διερεύνησης τέτοιων υποθέσεων; Εξαρτάται από τα επιδιωκόμενα νούμερα τηλεθέασης ή είναι μια πρακτική αποσιώπησης;
Ο τρόπος με τον οποίο καθορίζεται ο τηλεοπτικός χρόνος και η μετάδοση υποθέσεων βιασμού είναι ένα πολύπλοκο θέμα που εμπλέκει πολλούς παράγοντες
Ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν τον τηλεοπτικό χρόνο είναι ο ανταγωνισμός της τηλεοπτικής αγοράς. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί αναζητούν προγράμματα που θα σοκάρουν – άρα και θα προσελκύσουν τους τηλεθεατές, οδηγώντας σε αύξηση των νούμερων τηλεθέασης. Παράλληλα, οι παραγωγοί των τηλεοπτικών προγραμμάτων είναι υποχρεωμένοι να λαμβάνουν υπόψη τις προβλεπόμενες ώρες προβολής και τους ενδεχόμενους χρονικούς περιορισμούς.
Αυτό, βέβαια, δεν αναιρεί, ούτε δικαιολογεί τις περιπτώσεις που ο κώδικας δημοσιογραφικής δεοντολογίας και ο σεβασμός στην ιδιωτικότητα του θύματος έχουν «πάει περίπατο» για λίγα χρυσά τηλεοπτικά λεπτά.
Ο κίνδυνος του σκληρού στιγματισμού του θύματος στο ενδεχόμενο δημοσιογραφικής κακοδιαχείρισης
Δεν είναι λίγες οι φορές που θύματα βιασμού, μαζί με τον εφιάλτη της σεξουαλικής κακοποίησης, ζουν μετέπειτα τον εφιάλτη των ασταμάτητων φλας και των δεκάδων μικροφώνων που τα πνίγουν για μια δήλωση ή συνέντευξη.
Σημαντικό αίτιο του κοινωνικού στιγματισμού ενός θύματος βιασμού είναι, συχνά, η δημοσιογραφική κακοδιαχείριση, που οδηγεί στην τοξική έκθεση του ατόμου αυτού στα μάτια της κοινωνίας. Ο στιγματισμός αυτός, δημιουργεί μια νέα τροχοπέδη ως προς την προσπάθεια του θύματος να ξεπεράσει το τραγικό γεγονός που βίωσε.
Στο άλλο άκρο, προστίθεται ο κίνδυνος της αποσιώπησης για το θύμα. Η επιφανειακή μετάδοση ενός τέτοιου περιστατικού, στην ουσία υποβαθμίζει το έγκλημα και θολώνει την υπόθεση εις βάρος του θύματος. Ως επιφανειακή, ορίζεται η δημοσιογραφική διαχείριση μέσα σε ένα ολιγόλεπτο πλαίσιο, ελλιπούς κάλυψης και παράθεσης γεγονότων που δημιουργεί στο κοινό ένα αίσθημα αδιαφορίας και ημιμάθειας – όπως και συνολικά στη μεγάλη εικόνα, μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα.
Η δημοσιογραφική κάλυψη τέτοιων υποθέσεων διαχωρίζεται από πολύ λεπτές γραμμές. Αποτελεί ένα ευαίσθητο πεδίο που μπορεί γεννήσει νέες δυσκολίες και να κάνει τα δεδομένα ακόμη πιο περίπλοκα. Το τραγικότερο είναι πως, αρκετές εκπομπές, έχουν επιλέξει να βάλουν το τηλεοπτικό-χρηματικό κέρδος πάνω από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ζωή. Ακόμη και σε τέτοιες απάνθρωπες και αρρωστημένες καταστάσεις, όλα μπορούν να γίνουν για το κέρδος.
Θετικά και υγιή παραδείγματα ρεπορτάζ που έχουν επιπρόσθετα θετικό αντίκτυπο σε αυτές τις υποθέσεις
Ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το ρόλο της δημοσιογραφίας στην αποκάλυψη και αντιμετώπιση των υποθέσεων βιασμού. Αντιστοίχως, έχουν υπάρξει ποικίλες περιπτώσεις που δημοσιογραφικά ρεπορτάζ έχουν βοηθήσει στην επίλυση τέτοιων υποθέσεων, στη δικαίωση των θυμάτων, αλλά και, ορισμένες φορές, στη δικαίωση των ψευδώς κατηγορούμενων θυτών.
Η δημοσιογραφία έχει τη δύναμη να διαμορφώσει τη δημόσια συνείδηση, αυξάνοντας την κοινωνική ευαισθητοποίηση και ασκώντας πιέσεις για αλλαγές στη νομοθεσία και στις πολιτικές αποφάσεις που αφορούν τα θύματα βιασμού. Ταυτόχρονα, η προσεκτική και συγκαταθετική συμμετοχή των θυμάτων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στον τρόπο που παρουσιάζονται οι υποθέσεις βιασμού.
Ακούγοντας τις φωνές των θυμάτων και λαμβάνοντας υπόψη τις προτάσεις των οργανώσεων που προωθούν την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών και των θυμάτων βιασμού, τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να αποτελέσουν κινητήριο δύναμη για την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση του κοινού σε αυτά τα ζητήματα.
Με ύψιστη προσοχή, τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και συγκατάθεση του θύματος, ένα δημοσιογραφικό ρεπορτάζ μπορεί να συμβάλλει θετικά. Μια προσφορά αμφίπλευρη, αλλά παράλληλα υπό σκληρούς και απαράβατους όρους.
Η ευθύνη των ΜΜΕ και η τελική δυνατότητα της αποσιώπησης ή μη μιας υπόθεσης βιασμού
Οι τηλεοπτικοί δημοσιογράφοι και παραγωγοί έχουν την ευθύνη διασφάλισης της αντιμετώπισης των υποθέσεων βιασμού με ευαισθησία, σεβασμό προς τα θύματα και παράθεση αληθινών στοιχείων και γεγονότων. Αυτό μπορεί να συμπεριλαμβάνει τη συμβολή ειδικών στο πεδίο του βιασμού, την ενίσχυση της εκπαίδευσης των δημοσιογράφων επάνω σε τέτοια θέματα και τη δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου για τα θύματα ώστε να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, αν το επιθυμούν.
Συνεπώς, η τηλεοπτική αποσιώπηση ή μη των υποθέσεων βιασμού, εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο τα υπεύθυνα όργανα των μέσων ενημέρωσης αντιμετωπίζουν το ζήτημα. Εφόσον γίνεται σωστή έρευνα, με σεβασμό στο θύμα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τότε ο τηλεοπτικός χρόνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά για την ευαισθητοποίηση των πολιτών και τη στήριξη του θύματος.
Αντίθετα, εάν η αντιμετώπιση του θέματος είναι επιφανειακή, ανακριβής ή δημοσιογραφικά κανιβαλιστική, τότε μπορεί να δημιουργηθεί μια πρακτική αποσιώπησης, μειώνοντας την κρισιμότητα του προβλήματος, εμποδίζοντας την δικαίωση του θύματος και φθείροντας την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας.
Το σίγουρο είναι ένα: Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει να υπερτερεί ΠΑΝΤΑ του οικονομικού κέρδους.