O Άθως Δανέλλης, ο πιο σημαντικός καραγκιοζοπαίχτης της εποχής μας μίλησε στη Χρύσα Λύκου για το θέατρο σκιών σήμερα, την ανάγκη μας για αναμνήσεις, ενώ απάντησε για το πόσο κλισέ είναι τελικά το: «Η μόνη πατρίδα, τα παιδικά μας όνειρα».
Το έργο του Άθω Δανέλλη το παρακολουθώ χρόνια, χωρίς όμως να έχω ποτέ την ευκαιρία μέχρι σήμερα να μιλήσω μαζί του. Σε μια εποχή που ο κόσμος των αισθήσεων τρεμοπαίζει σε κινητά με εξαντλημένη μπαταρία, αποφάσισα να κάνουμε μια κουβέντα για όσα αντιστέκονται ακόμη στην επέλαση μιας στεγνής ζωής. Του ζήτησα, με αφορμή τη συνάντηση του με το μυθιστόρημά «Στη σκιά του Λούσια» του Νίκου Χουλιάρα, να μιλήσουμε για το θέατρο σκιών και τον Καραγκιόζη, καταλήγοντας να μιλάμε για την εσωτερική πατρίδα του κάθε ανθρώπου.
Ο Άθως Δανέλλης, ήταν μόλις τεσσάρων χρονών όταν είδε την πρώτη παράσταση Καραγκιόζη. Έτσι, το 1971, σε ένα καφενείο στην Κρήτη και σε μια Ελλάδα της δικτατορίας, μπήκε ο σπόρος της αγάπης για το θέατρο σκιών, που χρόνια μετά θα τον έκανε έναν απ’ τους πιο σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες της εποχής μας.
«Στην επαρχία, τέτοιες παραστάσεις ήταν αρκετά συχνές, ενώ στην Αθήνα ήταν πιο σποραδικές. Θυμάμαι ότι ο Γιώργος Χαρίδημος, έπαιζε στο θεατράκι που είχε φτιάξει στην Πλάκα, ενώ παραστάσεις δίνονταν και σε κινηματογράφους όπου έπαιζαν διάφοροι καραγκιοζοπαίχτες όπως ο Μάνθος Αθηναίος. Φυσικά και υπήρξε προσπάθεια λογοκρισίας στον Καραγκιόζη. Σκέψου ότι κάποιες φορές ζητούνταν από τον υπεύθυνο του θεάτρου να υπογράψει ένα χαρτί στο οποίο δεσμευόταν ότι δεν θα ακουστεί κάτι που θα πρόσβαλλε το καθεστώς. Πρόσφατα σε μια έρευνα που έκανα, ανακάλυψα τέτοια περιστατικά, ένα μάλιστα με τον Δημήτρη Μόλλα, που έπαιζε στη Δεξαμενή στο Κολωνάκι. Προσπάθησαν, αλλά κανείς δεν μπορείς να λογοκρίνει έναν λαϊκό ήρωα».
Φωτογράφος: Νινέττα Καρανάσιου
Ο Άθως Δανέλλης, μου εξηγεί ότι ο καραγκιοζοπαίχτης είναι ένα μέσο το οποίο τροφοδοτείται από τον κόσμο γύρω του
«Επεξεργάζεσαι τα ερεθίσματα που παίρνεις, ώστε να τα προβάλλεις στο πανί. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Καραγκιόζης διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την ειλικρίνεια και την αμεσότητά του. Ένας αγαπημένος φίλος, παλιός και θρυλικός μπουζουξής, ο Γιάννης Μωραΐτης, ήρθε στον Καραγκιόζη. Εγώ, τον προσφώνησα. Είπε, λοιπόν, στους φίλους του: “Ξέρεις τι είναι να είσαι ο Καραγκιοζάκος;”. Με αυτό το παράδειγμα θέλω να πω ότι ήταν μεγάλη υπόθεση, ήσουν κοινωνικά αποδεκτός, αν ο Καραγκιόζης ασχολούνταν μαζί σου στο πανί για να σε σατιρίσει. Γιατί ο Καραγκιόζης σατίριζε, δεν γελοιοποιούσε. Είναι δύσκολη η καλή και σωστή σάτιρα σήμερα, πολλές φορές ανύπαρκτη».
Τον ρωτάω αν αναγνωρίζει τα ατόφια χαρακτηριστικά του Καραγκιόζη σε κάποιον άλλον άνθρωπο
«Ο μόνος που μπόρεσε να σταθεί στα παπούτσια του καραγκιοζοπαίχτη και του Καραγκιόζη, ήταν ο Θανάσης Βέγγος. Ο Βέγγος ήταν λαϊκός ήρωας, χωρίς να το επιδιώξει. Έτσι κι αλλιώς, κάτι τέτοιο δεν μπορείς να το κατασκευάσεις, γεννιέται στον λαό. Σήμερα, αγωνιζόμαστε για τα likes και τις προβολές που θα έχουμε στο διαδίκτυο. Όλα μοιάζουν να ξεβάφουν αμέσως. Μασάμε και καταναλώνουμε ασταμάτητα, δεν μπορείς να διακρίνεις πόσο παλιό είναι το παλιό σε σχέση με το νέο. Σαν ένας άνθρωπος να έχει ένα σπίτι γεμάτο βιβλία και να αναζητά μια μηχανή να του γράψει κι άλλα. Διάβασε πρώτα αυτά που έχεις. Υπάρχει γύρω μας ένας ολόκληρος ανεξερεύνητος κόσμος και εμείς περπατάμε σαν ηλίθιοι. Άμα σηκώσεις ξαφνικά το κεφάλι μέσα στην πόλη που δεν έχει ορίζοντα και κοιτάξεις τον ουρανό, τρελαίνεσαι. Αυτό αρκεί για να σε τροφοδοτήσει. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Καραγκιόζης είναι ανεξάντλητος. Πρόκειται για ένα θέατρο με απίστευτη λαϊκή οικονομία. Με το τίποτα δημιουργείς έναν ολόκληρο κόσμο».
Φωτογράφος: Σοφία Χουλιαρά
Μένουμε στην κουβέντα για τον κόσμο, για την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα σε αυτόν που κουβαλάμε μέσα μας και σε αυτόν που τελικά αντικρίζουμε και μας παρασύρει
«Σήμερα, όλα είναι τουριστικοποιημένα. Τι κακό πράγμα κι αυτό; Γίνονται όλα άνοστα, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά που τα βλέπουμε δίπλα-δίπλα και μοιάζουν με φωτοτυπίες. Δαγκώνεις ένα μήλο και είναι τίποτα. Πας σε ένα νησί και είναι σαν να χαζεύεις περιοδικό. Αυτό έρχεται να αναπληρώσει ο Καραγκιόζης και γενικά η τέχνη. Κάποια στιγμή, η Μάρθα Φριτζήλα μοιράστηκε μαζί μου τη συνειδητοποίηση της ότι φτιάχνουμε αναμνήσεις για τον κόσμο. Και τότε, μου έφερε στο μυαλό έναν φίλο που έφυγε απ’ τη ζωή πριν λίγα χρόνια και ανήμπορος προς το τέλος μου μου είπε: “Ζω πλέον μόνο με τις αναμνήσεις, γι΄ αυτό πρόσεχε, φτιάξε όσες περισσότερες μπορείς”».
«Μέσα σε αυτό το παγωμένο πράγμα που ζούμε σήμερα, ο κόσμος μπορεί να αντισταθεί μέσα από την τέχνη. Όταν έναν άνθρωπο τον έχεις διαλύσει βομβαρδίζοντας τον κάθε μέρα με ένα σκασμό πληροφορίες, εκείνος παίρνει το μπουζούκι και παίζει μουσική. Τι είναι αυτό, αν όχι επανάσταση; Τι είναι αυτό που νιώθεις στην κουζίνα μιας γιαγιάς σ’ ένα χωριό και δεν μπορείς να το καταλάβεις; Είναι η ψυχή που κρύβεται εκεί μέσα. Βλέπουμε διαρκώς εκπομπές μαγειρικής, για να λαχταράμε, στο τέλος της ημέρας, το φαγητό της γιαγιάς. Μόνο στην αλήθεια κρύβεται η ζωή».
Ο Άθως Δανέλλης μου λέει ότι η σχέση με το κοινό είναι ερωτική, πως μέσα από τον Καραγκιόζη έχουν βρει ο ένας τον άλλον
«Πρέπει να δίνεις, χωρίς να έχεις στον νου σου πώς θα πάρεις, γιατί έτσι καταντάς αν μοιάζεις μετέωρος. Πρέπει να επικοινωνούμε. Η μοναξιά είναι κάπου εκεί πάντα. Ο κόσμος είναι απ’ την άλλη μεριά, όμως υπάρχει αυτή η μοναξιά μέσα στο πλήθος. Κατακλύζεσαι από εικόνες και ήχους και νιώθεις στο πουθενά. Υπάρχει μοναξιά και δεν είναι ούτε ρομαντική, ούτε μελό. Αν υπάρχει, ας είναι γλυκιά κι ας είναι όταν αναπαύεσαι για να σκεφτείς τι θες να κάνεις. Για μένα, το μυστικό κρύβεται στα παιδιά. Γι’ αυτό κι έχω ελαττώσει τα τελευταία χρόνια τις βραδινές παραστάσεις, είναι δύσκολο πλέον να μαζευτούμε οι άνθρωποι. Ενώ τα παιδιά είναι πάντα διαθέσιμα, σου ανοίγουν την ψυχή τους, σου κάνουν κριτική, σε αγκαλιάζουν, δεν είναι υστερόβουλα, είναι απίθανα».
«Μαθαίνω συνέχεια απ’ τα παιδιά, είναι οι καλύτεροι δάσκαλοι. Πρέπει να τα προσέχουμε, να μην καταστρέφουμε τον κόσμο τους με αυτές τις αηδίες που τους βάζουν να μαθαίνουν στα σχολεία. Τα βιβλία έχουν γίνει μια στεγνή μεταφορά γνώσης. Το παραμύθι είναι πολύ πιο σημαντικό. Τα τρελαίνουμε τα παιδιά. Πάνε ξιφασκία, κολύμβηση, μπαλέτο, δεν προλαβαίνουν να κρίνουν και να καταλάβουν τι τους αρέσει. Είναι σε μια διαρκή κίνηση. Το παιδί θέλει χώρο στην ψυχή του για να μάθει τον κόσμο. Λέμε το κλισέ ότι: “H μόνη πατρίδα τα παιδικά μας όνειρα”… ναι, έτσι είναι τι να κάνουμε; Δεν μπορούμε να ψάχνουμε να βρούμε καινούργια σχήματα για να πρωτοτυπήσουμε».
Φωτογράφος: Σοφία Χουλιαρά
Μιλάμε για τη σημαντικότητα της διατήρησης του έργου και μέσω αυτού της μνήμης
Ο ίδιος, ίδρυσε το 1998, το Αρχείο Ελληνικού Θεάτρου Σκιών, για την αποκατάσταση και αξιοποίηση των θεατρικών κειμένων και ιστορικών στοιχείων του Καραγκιόζη.
«Πρέπει να υπάρχει πάντα ένα μπαούλο. Πρόκειται για έργα του θεάτρου σκιών που έχω διασώσει και τα καταγράφω σιγά-σιγά. Ναι, είναι σημαντική η διάσωση όχι όμως αυτή η κατάρα που υπάρχει σήμερα και με κάνει να μη θέλω, πολλές φορές, να παίξω. Πας να δεις μια παράσταση, να ακούσεις μια συναυλία και βγαίνουν δέκα κινητά τηλέφωνα και καταγράφουν τη στιγμή, χωρίς να καταγράφεται στο συναίσθημα του ανθρώπου που κρατά το τηλέφωνο. Είναι τρομακτικό αυτό. Πώς συνδεόμαστε, τελικά, μεταξύ μας;».
«Πας σε ένα χωριό, παίζεις, τρως μιλάς με τους ανθρώπους και φεύγεις. Γυρίζεις ένα χρόνο μετά και διαπιστώνεις ότι το υλικό που δημιουργήθηκε τη βραδιά που έπαιξες, τροφοδότησε αυτούς τους ανθρώπους για τον χρόνο που πέρασε. Είναι καταπληκτικό πράγμα και αυτό αποζητώ και με ενδιαφέρει. Να σέβεσαι τον κόσμο. Ο σεβασμός φτιάχνει πολύ ωραία πράγματα, τι να την κάνεις την αλαζονεία; Βάζεις τα χεράκια σου κάτω απ’ τα μανίκια σου όπως έκανε ο Χοντρός απ’ τον “Χοντρό και τον Λιγνό” και καμαρώνεις. Γιατί καμαρώνεις;».
Φωτογράφος: Σοφία Χουλιαρά
Λίγο πριν το τέλος συζητάμε για την νέα παράσταση που συμμετέχει, «Στη σκιά του Λούσια», το μυθιστόρημα του Νίκου Χουλιαρά σε μια ιδιαίτερη σύζευξη θεάτρου και θεάτρου σκιών
«Ο Νίκος Χουλιαράς, είχε την ικανότητα να μεταφέρει το υλικό της φαντασίας του με έναν τρόπο απίστευτο, τόσο στη ζωγραφική όσο και στα ποιήματά του. Ήταν ασύλληπτος. Είναι ένας από τους ανθρώπους που έχω ψυχική συγγένεια. Το 2006, γνώρισα τη Σοφία Χουλιαρά και χάρηκα πολύ. Από τότε κρατήσαμε συνεργασία και φιλία, φτάνοντας σήμερα να κάνουμε τον “Λούσια” που είναι μέσα στις σκιές καμωμένος. Μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία, διέκρινα ότι τα πράγματα που σε καθορίζουν είναι εκεί και σε στροβιλίζουν όσο κι αν έρχονται άλλα και σε εντυπωσιάζουν. Στην παράσταση δεν υπάρχει ο Καραγκιόζης, αλλά ένας χαρακτήρας που βλέπει τον κόσμο μέσα από μια παραμορφωτική οθόνη και σχολιάζει».
Πληροφορίες παράστασης:
Στη Σκιά του Λούσια
Ο Λούσιας του Νίκου Χουλιαρά ζωντανεύει μέσα από τις φιγούρες των έργων του
ΠΡΕΜΙΕΡΑ 9 ΜΑΪΟΥ | ΘΕΑΤΡΟ ΘΗΣΕΙΟΝ
Ένα Θέατρο για τις Τέχνες
Τουρναβίτου 7, Ψυρρή
Παραστάσεις: Από 9 Μαΐου έως 16 Ιουνίου 2024
Ημέρες & ώρες παραστάσεων:
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 18.00
Διάρκεια παράστασης: 100’
Τιμές εισιτηρίων:
Γενική Είσοδος: 15€
Μειωμένο: 12€
Ομαδικό: 10€
Εισιτήρια Early Bird στην τιμή των 10€ μέσω MORE.COM μέχρι και τις 8 Μαίου
Προπώληση εισιτηρίων: MORE.COM
https://www.more.com/theater/sti-skia-tou-lousia/