Ο ηθοποιός, Αργύρης Ξάφης, μίλησε στη Χρύσα Λύκου για τον τρόπο που η κοινωνία οδηγείται σε μια αιμομικτική εσωστρέφεια, για το αν η βία αντιμετωπίζεται με βία, τους κουτσομπόληδες που ασκούν λογοκρισία στα κανάλια, αλλά και για την ποίηση που βρίσκεται μέσα στη μέρα.
Από το Υμηττό κατηφόρισα στο Σύνταγμα κι από εκεί το Θησείο. Μεγάλη διαδρομή, λίγο μικρότερη απ’ τις πληροφορίες που καθημερινά χρειάζεται να μεταβολίσουμε για να αντέξουμε, κάνοντας τα βόλτες ή ραντεβού με ανθρώπους που συντονίζονται οι εσωτερικές μας ταλαντώσεις, όπως αυτό το μεσημέρι Δευτέρας.
Ο Αργύρης Ξάφης, μπαίνει στο Θέατρο Θησείον, εκεί που, από Πέμπτη μέχρι και Κυριακή, «ανεβάζει» τον μονόλογο του Ζουζέπ Μαρία Μιρό: «Το πιο όμορφο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ σε αυτό το μέρος», σε σκηνοθεσία της Ζωής Ξανθοπούλου. Αρχικά, είχα αποφασίσει η κουβέντα μας να καταλήξει στο έργο, το οποίο μιλά για έναν έφηβο που βρίσκεται νεκρός στη μέση του πουθενά, με τον θάνατό του να ξεδιπλώνει την παθογένεια μιας ολόκληρης κοινωνίας. Ωστόσο, οι συνειρμοί με το σήμερα έκαναν τη σκέψη αυτή να αυτοκαταστραφεί απ’ το πρώτο κιόλας λεπτό.
«O Μιρό ξέρει πολύ καλά από θέατρο, γι’ αυτό κι έφτιαξε ένα κείμενο, το οποίο δεν έχει ανάγκη να εκβιάσει το παραμικρό και να καταγγείλει το οτιδήποτε. Αυτό που έχει, είναι η δύναμη του να σε κάνει να έρθεις προ των ευθυνών σου».
Αργύρης Ξάφης/ΔΤ της παράστασης – φωτογράφος: Κική Παπαδοπούλου
Μοιράζομαι με τον Αργύρη τη σκέψη ότι διαβάζοντας για το έργο, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα είναι τα πρόσωπα του Άλεξ από τη Βέροια, του Βαγγέλη Γιακουμάκη στα Γιάννενα και του/της Ζακ/Zackie Oh, ανθρώπων δηλαδή που δολοφονήθηκαν με διαφορετικό τρόπο, κάτω όμως από το ίδιο φθαρμένο πέπλο μιας κοινωνίας που αντέχει να ανέχεται τον φρικτό και αδικαίωτο θάνατό τους.
«Δεν έτυχε να είχα κάποια επαφή με κάποιο παιδί που δολοφονήθηκε, όμως έχω σχέση με την επαρχία και την Αθήνα, είμαι ένας άνθρωπος που αισθάνομαι και συναισθάνομαι το μέρος που ζω. Αυτό που με απασχόλησε και με απασχολεί περισσότερο απ’ όλα, είναι το ποιο είναι αυτό το κωλοχώραφο που εκτρέφει, καλλιεργεί και τελικά αφήνει να “φυτρώνουν” άνθρωποι ικανοί να προκαλέσουν τόσο κακό; Αυτό το χωράφι της κοινωνίας που ποτίζεται καθημερινά και που ακόμη κι όσοι/ες δεν αισθανόμαστε ότι ανήκουμε σε αυτό, επιτρέπουμε με έναν τρόπο την ύπαρξή του. Διαρκώς σκέφτομαι τι πρέπει να κάνουμε, ώστε το χωράφι αυτό να γίνει επιτέλους στείρο. Τι πρέπει να κάνουμε, ώστε να πάψει να καλλιεργείται σαν να πρόκειται για κοινωνική αξία».
Αργύρης Ξάφης/ΔΤ της παράστασης – φωτογράφος: Κική Παπαδοπούλου
Συμφωνούμε ότι μεγάλο μερίδιο ευθύνης σε αυτήν τη συνθήκη, κατέχει η αδιαφορία και οι «αξίες» εκείνες που καλλιεργούν την κουλτούρα του να ενδιαφερόμαστε αποκλειστικά και μόνο για τον εαυτό μας κι ό,τι μας ανήκει
«Αν ακολουθήσουμε τον τρόπο με τον οποίο προχωράμε στο θέατρο, ρωτώντας δηλαδή “γιατί συμβαίνει αυτό;” μέχρι να μην υπάρχει άλλο “γιατί”, προσωπικά θα έλεγα πως καταλήγω στον καπιταλισμό. Το σκεπτικό μου δεν είναι τόσο πολύπλοκο. Όταν οι κόποι μιας ζωής “πρέπει” να καταλήγουν στην ανάγκη του να αγοράσεις κάτι, έχοντας την ανάγκη της απόλυτης ιδιοκτησίας αυτού του πράγματος, ξεκινάει το μπέρδεμα στο μυαλό μας. Είναι εκεί που ταυτίζουμε την αξία με την ιδιοκτησία. Το δικό μου και κανενός άλλου. Το σπίτι μου, η οικογένειά μου, το παιδί του διπλανού μου δεν είναι και δικό μου παιδί. Άρα, το παιδί του διπλανού έχει λιγότερη αξία από το δικό μου;».
«Οι περισσότεροι θα απαντούσαν εύκολα στο ερώτημα “το δικό σου παιδί ή του αλλουνού”; Κι όχι μόνο θα απαντούσαν εύκολα, αλλά δεν θα έπαιρναν αυτόν που κάνει αυτήν την ερώτηση να τον κολλήσουν στον τοίχο. Από πού κι ως πού νοείται το δικό μου ή το δικό σου; Ποιος το ρωτάει αυτό και γιατί με έχει βάλει σε αυτό τον τρόπο σκέψης; Έτσι λοιπόν, η κοινωνία οδηγείται σε μια αιμομικτική εσωστρέφεια φυτρώνοντας παντού βίαια αγριόχορτα».
Ο Αργύρης μου εξηγεί ότι ο συγκεκριμένος μονόλογος, ούτε εξιδανικεύει ούτε αθωώνει κανέναν –πέρα από το ίδιο το θύμα– ενώ ο καθένας μπορεί να βρει μια εσωτερική εμπλοκή και με τους πέντε βασικούς ρόλους
«Τα καλά έργα έχουν την ικανότητα να σε επεκτείνουν σε διάφορες κατευθύνσεις. Εμπλεκόμενος με τους χαρακτήρες και τη συνθήκη στην οποία βρίσκονται, αντιλαμβάνεσαι πράγματα που όντας ο εαυτός σου δεν θα το έκανες, αντίθετα θα τους ασκούσες αυστηρή κριτική με ευκολία. Προσωπικά, εκ προοιμίου θεωρώ ότι σχετίζομαι με το θύμα, σε αυτά τα έργα όμως αντιλαμβάνομαι ένα το τρομερά επικίνδυνο γεγονός, ότι δηλαδή έχω συνδέσεις και με τους άλλους. Το θετικό στην περίπτωση αυτή είναι ότι αποκτάς αίσθηση του κομματιού σου που “νοσεί”, συνειδητοποιείς ότι πρέπει να βρεις τους τρόπους για να “καθαρίσεις”. Δεν υπάρχουν άγιοι, κι αυτό είναι ένα πρώτο βήμα προς το καλύτερο».
Αργύρης Ξάφης/ΔΤ της παράστασης – φωτογράφος: Κική Παπαδοπούλου
Ο Αργύρης Ξάφης, είναι στη ρίζα του καλλιτέχνης, ένας άνθρωπος που στο θέατρο βρίσκει τη ματιά που μπορεί να σε πάει κάπου πιο μακριά απ’ το εδώ και τώρα
«Το θέατρο δεν αρκεί σαν μια επικαιρότητα, γιατί πάντα θα υστερεί ως προς αυτήν, αν ασχοληθεί μαζί της. Πρέπει η επικαιρότητα και ο άνθρωπος που τη βιώνει να έχει ανοιχτά τα μάτια να δει προς τα πού θα τον στρέψουν οι δονήσεις αυτές και πώς μπορεί να το εκφράσει. Το θέατρο μου δίνει τη δύναμη και τον τρόπο να σταθώ απέναντι στη βία που καθημερινά βιώνουμε. Δεν με ενδιαφέρει να την αντέξω. Υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι η βία αντιμετωπίζεται με βία. Εγώ δεν το πιστεύω. Δεν μπορώ. Τους ακούω, μπορεί να έχουν δίκιο, δεν μπορώ όμως να κάνω κάτι γι’ αυτό. Εγώ πιστεύω σε έναν άλλο δρόμο, που γι’ αυτό έχει φτιαχτεί εξ αρχής το θέατρο. Μπας και σωθεί κανείς και καμιά μας. Να μη χρειαστεί να γίνουν όλοι αυτοί οι φόνοι το παλάτι για να επιβιώσει το ανθρώπινο είδος».
Τον ρωτάω τι τον ενοχλεί περισσότερο στο θέατρο
«Η ευκολία, αυτό για το οποίο δεν έχει καταβληθεί κανένας κόπος. Ξέρω ανθρώπους –λίγους– που πληρώνονται πολύ καλά και δουλεύουν πάρα πολύ. Δεν μπορώ να πω τίποτα γι’ αυτούς. Με πειράζουν, όμως, αυτοί που δουλεύουν στο πόδι και είναι, δυστυχώς, αρκετοί. Οι περισσότεροι πλέον δεν έχουν την αίσθηση ότι πρέπει να θυσιάσουν κάτι για να συμβεί κάτι άλλο. Και το κοινό έχει διασπαστεί. Υπάρχει μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων που είναι λιγότερο σκεπτόμενη από παλιότερα και που θέλει πράγματα εντελώς απλοϊκά. Απ’ την άλλη, υπάρχει και ένα κοινό με συγκεκριμένη θεατρική καλλιέργεια, που ξεπερνά το πρώτο επίπεδο και αναζητά αυτό που κρύβεται πίσω απ’ τα πράγματα που λέγονται. Αυτό το κοινό με απασχολεί περισσότερο. Είναι λιγότερο εμπορικό αυτό που λέω, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Έχω μόνο μια ζωή να ζήσω, δεν μπορώ να την κατασπαταλήσω μιλώντας για τετριμμένα πράγματα».
Κουβεντιάζουμε για τα περιστατικά λογοκρισίας που πληθαίνουν όλο και πιο πολύ το τελευταίο διάστημα
«Κανείς απ’ όλους αυτούς που ασκούν λογοκρισία δεν έχει κάποιον θεσμικό ρόλο. Πρόκειται για κουτσομπόληδες, οι οποίοι μεταδίδουν τον ανίατο ιό τους στον κόσμο που ακούει και ασχολείται μαζί τους. Δεν τους θεωρώ επικίνδυνους, αλλά δεν μπορώ να μη διαπιστώσω ότι αυτό συμβαίνει από κάποιους που κατέχουν μεγαλύτερη εξουσία, με σκοπό να δημιουργήσουν ένα καθεστώς φόβου. Ο τρόπος που έγινε όλο αυτό με τον Πάνο Βλάχο, αλλά και στη δική που περίπτωση με τον Καλύβα, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί μια μορφή κακοποίησης. Δεν έχω την αίσθηση ότι με φιμώνει κάποιος, ωστόσο με φοβίζει και μου δημιουργεί επιπλέον φίλτρα στο πώς θα εκφραστώ, κάτι που είναι εντελώς προβληματικό. Οδηγεί, δηλαδή, σε μια αυτολογοκρισία– που είναι μεγαλύτερο βάσανο από τη λογοκρισία».
Αργύρης Ξάφης/ΔΤ της παράστασης – φωτογράφος: Κική Παπαδοπούλου
Ο Αργύρης, είναι ένας καλλιτέχνης που η άποψη του διατυπώνεται ξεκάθαρα στον δημόσιο λόγο χωρίς αστερίσκους και υπονοούμενα. Αναρωτιέμαι αν η εποχή χρειάζεται περισσότερες τέτοιες παρουσίες στον χώρο της τέχνης
«Ξέρω πολλούς ανθρώπους που τους θεωρώ μεγάλους καλλιτέχνες, οι οποίοι το τι σκέφτονται και το τι πιστεύουν το φέρουν αποκλειστικά και μόνο στη δουλειά τους, κάτι που για εμένα είναι εξίσου σημαντικό. Δεν χρειάζεται να εκφράζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Αυτό που εκπληρώνει εμένα, μπορεί κάποιον άλλον να τον καταπιέζει. Σαν Αργύρης, πιστεύω ότι κάποια πράγματα πρέπει να ειπώνονται ώστε να ξέρει ο άλλος σε ποια μεριά κινούμαι. Ό,τι γίνεται είναι επειδή με νοιάζει, όχι επειδή δεν με νοιάζει».
Ο Αργύρης Ξάφης μαζί με την Ιώ Βουλγαράκη, έχουν αναλάβει για τη θεατρική περίοδο 2023-2024 την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θεάτρου Θησείον. Σπουδαίο και δύσκολο εγχείρημα μου λέει.
Τον ρωτάω για την άρνηση της πολιτείας να σταθεί διαχρονικά και με αξιοπρέπεια δίπλα στους καλλιτέχνες.
«Το σύστημα δεν βοηθάει τον καλλιτέχνη γιατί θέλει να διατηρεί μια σχέση ντιλαρίσματος μαζί του, έτσι ώστε να μπορεί να τον ελέγχει. Όταν δεν βοηθάει και του λες “βοήθησέ με”, αμέσως σε βάζει σε μια θέση επαίτη, κρατώντας το πάνω χέρι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Εθνικό Θέατρο, το οποίο εδώ και πολλά χρόνια δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς έκτακτες επιχορηγήσεις. Αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουν όλοι».
«Το κράτος, ενώ γνωρίζει τα πάγια έξοδα του και ότι αναγκαστικά πρέπει να το ενισχύσει, δεν μεριμνά ώστε να δώσει μια ουσιαστική και οριστική λύση, γιατί το υπουργείο θέλει να μπορεί να ελέγχει τον εκάστοτε διευθυντή, απειλώντας τον μέσω της έκτακτης επιχορήγησης, που αν δεν πάρει, θα εκτεθεί για κακοδιαχείριση. Προσωπική μου άποψη είναι ότι ετοιμάζονται να επιστρέψουν στις αναθέσεις. Τους βολεύει να είναι όλα απόλυτα ελεγχόμενα, όπως γίνεται πλέον με όλα. Πρέπει, δηλαδή, να κάνουμε τα γλυκά μάτια για τη γενναιοδωρία του βασιλιά και της βασίλισσας για να ελεήσει τα τέκνα του, που πρέπει να σωπαίνουν;».
Στο Θησείο είναι απόγευμα Άνοιξης, είναι η ώρα που το φως μαλακώνει και η πόλη δεν μοιάζει τόσο αφιλόξενη και θλιμμένη
«Μια συμπυκνωμένη ποιητική στιγμή είναι όταν κοιτάς έξω από το παράθυρο του αυτοκινήτου τον ήλιο να δύει, φυσάει ένα αεράκι και κάνεις μια εκπνοή. Υπάρχει αυτή η στιγμή. Μέσα στη μέρα, όχι, δεν ζούμε ποιητικά δεν ξέρω όμως κι αν αυτό είναι το ζητούμενο. Το στομάχι μας δεν ζει ποιητικά, αλλά βιολογικά. Παρ’ όλα αυτά, στις χαραμάδες της ημέρας ζει η ποίηση».