«Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» είναι ο τίτλος του νέου κύκλου εκθέσεων του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που σημαίνει ότι για τους επόμενους 11 μήνες θα βλέπουμε αποκλειστικά το καλλιτεχνικό έργο γυναικών καλλιτεχνών και θηλυκοτήτων.
Jacinda Ardern, η πρώην πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας. Ένα όνομα που κρύβει πίσω του ένα ολόκληρο όραμα εναλλακτικής ηγεσίας, η οποία βασίζεται στην ενσυναίσθηση, τη φροντίδα και την συμπερίληψη και θα μπορούσε να αποτελεί το σύμβολο-απάντηση πίσω από τη νέα, τεράστια έκθεση του ΕΜΣΤ «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;».
Το φεμινιστικό κίνημα, οι φεμινιστικές τέχνες και θεωρίες πολλαπλασιάζονται με ταχείς ρυθμούς, όμως η φεμινιστική πολιτική αποτελεί ακόμη ζητούμενο σήμερα. Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης θα καταληφθεί από αύριο με έργα γυναικών και θηλυκοτήτων για τους επόμενους 11 μήνες κι αυτό ίσως αποτελέσει έναυσμα να αναρωτηθούμε που στο καλό έχουν πάει όχι μόνο όλες οι πολιτικές περί έμφυλης ισότητας, αλλά και οι φεμινιστικές αξίες και αρχές εν γένει. Ίσως χρειάζεται να φανταστούμε τον κόσμο αλλιώς, από την αρχή, χωρίς πολεμικές συρράξεις, χωρίς κλιματική κατάρρευση, χωρίς γυναικοκτονίες και να πιστέψουμε ότι ένας τέτοιος κόσμος είναι δυνατός, ώστε να τον φτιάξουμε.
Κάτι τέτοιο ίσως αναλογίστηκε και η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, η οποία αναρωτήθηκε πώς θα ήταν ένα μουσείο εάν τα περισσότερα έργα της συλλογής του είχαν δημιουργηθεί από γυναίκες καλλιτέχνιδες και το έκανε πραγματικότητα. «Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπήρξε ποτέ ένα οργανωμένο φεμινιστικό κίνημα στις εικαστικές τέχνες και οι γυναίκες καλλιτέχνιδες περιθωριοποιούνταν συστηματικά για δεκαετίες, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτελεί μια σημαντική δήλωση και, ταυτόχρονα, αποκατάσταση μιας μεγάλης ανισότητας. Σε μια εποχή που γινόμαστε μάρτυρες αναζωπύρωσης των επιθέσεων κατά των δικαιωμάτων των γυναικών (όπως π.χ. η ανατροπή της απόφασης ορόσημο του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Roe vs. Wade του 1973) το ζήτημα της γυναικείας ενδυνάμωσης και της έμφυλης ισότητας, σε όλους τους τομείς, είναι πιο επείγον από ποτέ άλλοτε».
Για την ιστορία, η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, μοιράστηκε μαζί μας μια ιστορία που έγινε 20 χρόνια πριν. «Το 2002 έκανα μια έκθεση που λεγόταν Fusion Cuisine και μιλούσε για τους φεμινισμούς. Γιατί στην Ελλάδα, μιλάγαμε τότε για τον φεμινισμό σαν να υπήρχε μόνο ένας φεμινισμός. Η έκθεση πήγε σχεδόν άπατη, γιατί μου έλεγαν “τι κάθεσαι και ασχολείσαι με αυτά;” και “είνα ντεμοντέ”. Λες και το δικαίωμα για έμφυλη ισότητα είναι κάτι που μπορεί να μπει ή να βγει από τη μόδα. Είναι ένα πάγιο ζήτημα που είναι πάντα εν εξελίξει. Τότε, υπήρχαν καλλιτέχνιδες μάλιστα που είχαν αρνηθεί τη συμμετοχή στην έκθεση και ο λόγος ήταν πως αισθάνονταν ότι μια τέτοια έκθεση θα τους περιθωριοποιούσε. Είχαν ανάγκη την αντρική παρουσία για να μπορέσουν να επιβεβαιωθεί η θέση τους μέσα σε αυτό. Με χαροποιεί το γεγονός ότι αυτό δεν θα συνέβαινε ποτέ σήμερα», δήλωσε.
«Ας αναλογιστούμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα με τις γυναικοκτονίες, την έμφυλη βία, το σεξισμό. Ας αναλογιστούμε γιατί οι γυναίκες στην Ελλάδα ήταν η τελευταίες που πήραν το δικαίωμα ψήφου στην Ευρώπη; Γιατί έφτασε 1983 για να θεσπιστεί ο οικογενειακός νόμος και να μπορούν οι γυναίκες να έχουν το δικό τους όνομα; Ο φεμινισμός δεν αφορά μόνο τα δικαιώματα των γυναικών. Μέσα στα καινούργια κύματα των φεμινισμών έχουμε και τα δικαιώματα των ζώων και της φύσης. Είναι όλα ζητήματα που ο φεμινισμός φέρνει στο προσκήνιο», συνέχισε η Κατερίνα Γρέγου.
Η εξερεύνηση του νέου κύκλου εκθέσεων στο ΕΜΣΤ ξεκίνησε ανορθόδοξα, από την ταράτσα, όπου με θέα την Ακρόπολη, η Alexis Blake μας παρουσίασε την performance “The allegory of a painted woman”, θίγοντας την αναπαράσταση και την υποκειμενοποίηση των γυναικείων σωμάτων, ενεργοποιώντας τα παράλληλα ως χώρους και φορείς κοινωνικοπολιτικών αλλαγών. Οι επόμενες παραστάσεις της θα γίνουν Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή 17.12.2023, στις 14.00.
Το ΕΜΣΤ θα φιλοξενεί τέσσερις εκθέσεις μέχρι το τέλος της χρονιάς. Κατεβαίνοντας στον 2ο όροφο, συναντάμε την πρώτη με τίτλο «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται». Εκεί, στο ιδιαίτερο “Luna Park International”, η Χρύσα Ρωμανού χρησιμοποιεί τα υλικά του παιχνιδιού και δημιουργεί την πιο πολιτικοποιημένη πλευρά ενός λούνα παρκ, όπου ο άνθρωπος είναι στο επίκεντρο και τα αντικείμενα-προϊόντα έξω από το στόχο της σκοποβολής.
Τα κολάζ της είναι το ακριβώς αντίθετο της αμερικανικής pop art, μιας και ακολουθεί περισσότερο τον νεορεαλισμό, ασκώντας κριτική στην καταναλωτική κοινωνία, με έντονο πολιτικό πρόσημο, κάνοντας αναφορές στον πόλεμο στο Βιετνάμ, στη φτώχεια και την κοινωνική αδικία.
Άκρως σημαντική η παρουσίαση του έργου “FΕΜΣΤ” στα πλαίσια της έκθεσης με τίτλο «Γυναίκες, μαζί», το οποίο απεικονίζει το χρονολόγιο του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα, όπως το δημιούργησαν η Μάρη Σπανουδάκη και η Βάσια Ντούλια από το “This is not a feminist project”.
Στη συνέχεια, βλέπουμε μια “Barbie” ζωγραφισμένη αλλιώς. Κακοποιημένη. Απευθείας στόχευση και κριτική για την έμφυλη βία. Η καλλιτέχνιδα Δέσποινα Μεϊμάρογλου είναι η «Ελληνίδα Barbara Kruger» λέει η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ. «Είναι από τις πρώτες που μίλησαν την δεκαετία του ‘90 για τη βία κατά των γυναικών και τα πρότυπα ομορφιάς, σε μια εποχή που κανείς δεν μιλούσε για αυτά και ακόμη δεν έχει αναγνωριστεί όσο έπρεπε», σημειώνει η κ. Γρέγου.
Η ατομική έκθεση της Δανάης Ανεσιάδου στο EΜΣΤ, με τίτλο “D POSSESSIONS”, μας προσκαλεί απευθείας σε μια διαφορετική, πιο σουρεαλιστική διάθεση. Μας υποδέχεται με μουσική, όπως το “Seabird” των Alessi Brothers, και ερπατώντας πάνω σε ένα επιβλητικό κόκκινο χαλί, περιπλανιόμαστε ανάμεσα σε props ταινιών, κρυστάλλους και σιδερένια αντικείμενα, τα οποία απαρτίζουν μια αλληγορική σκηνογραφία.
Η Δανάη Ανεσιάδου θέλησε να απαλλαγεί οριστικά από όλα της τα υπάρχοντα και να αφήσει πίσω της το παρελθόν. Έτσι, τα χύτευσε σε εποξική ρητίνη, μετατρέποντάς τα σε έργα τέχνης. Πρόσθεσε στο μείγμα μεταλλικά ρινίσματα και κρυστάλλους χαλαζία και τα μετέπλασε σε οργονίτες, δηλαδή, σε συσκευές μετατροπής ενέργειας που, όπως θεωρούν ορισμένοι, προσελκύουν την οργόνη, η οποία μετατρέπει την αρνητική ενέργεια σε θετική. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται, τίποτα δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Αυτό είναι σχόλιο για την έντονη πόλωση που υπάρχει και στα media και στην πολιτική και η καλλιτέχνις αντιτίθεται μέσω της δουλειάς της σε αυτήν την πόλωση, ώστε να μπορούμε να εκφράζουμε τις διάφορες απόψεις.
Φυσικά, οι δύο γκιλοτίνες στο δωμάτιο κλέβουν την παράσταση. «Όσο όλοι οι άλλοι έφτιαχναν ψωμί στην διάρκεια της πανδημίας, είχα βρεθεί σε ένα μεγάλο σπίτι στο Brugge, δεν ήξερα πως να ξαναμπώ στην Τέχνη και ήθελα να φτιάξω ένα φιλμ. Έτσι, ένας καλλιτέχνης στις Βρυξέλλες δεν ήξερε που να βάλει τις γκιλοτίνες του και σκέφτηκα ότι μπορεί να χρησιμεύσουν στο φιλμ μου. Τις έβαλα λοιπόν στον κήπο μου και κάθε μέρα τις έβλεπα, ενώ άκουγα podcasts για το κακό που υπάρχει στον κόσμο», μας αφηγείται η Δανάη Ανεσιάδου και προσθέτει ότι δεν είναι μόνο η κυριολεκτική χρήση τους. Έχει να κάνει περισσότερο με το να αφήνουμε τα πράγματα να φεύγουν. «Όλα έχουν να κάνουν με αυτό», συμπληρώνει.
Στο υπόγειο του ΕΜΣΤ, μας περίμενε η Λήδα Παπακωνσταντίνου, μία από τις πιο επιδραστικές καλλιτέχνιδες στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα και από τις πρωτοπόρους της φεμινιστικής τέχνης, στην είσοδο της έκθεσης των έργων της στο ΕΜΣΤ. Ο τίτλος είναι «Χρόνος στα χέρια μου» και η ίδια μας μίλησε για την αντίληψη που έχει για τον χρόνο και τη ζωή: «Όποιος αναζητά την αλήθεια μαζί με την δικαιοσύνη, μπορεί να αφήσει χρήσιμα ρεβύθια (σ.σ: ψίχουλα) πίσω του και αν τα συνδυάσει με αγάπη κι έρωτα, τότε θα βγει κάτι ακόμη πιο όμορφο».
Οι φεμινισμοί τυγχάνει να εμπεριέχουν όλα τα παραπάνω. Μαζί με την φροντίδα. Ο χρόνος όμως που θα χρειαστεί για να εξερευνήσετε το σπουδαίο έργο της, μαζί με το έργο των υπόλοιπων καλλιτέχνιδων, θα είναι αρκετός. Οπότε ίσως είναι καλύτερα να προγραμματίσετε ένα χαλαρό Σάββατο να κάνετε τη βόλτα σας, περνώντας από το ΕΜΣΤ και ανακαλύπτοντας τον κύκλο εκθέσεων «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;». Ή την κάθε έκθεση ξεχωριστά.
«Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;». Από τον Δεκέμβριο του 2023 έως το φθινόπωρο του 2024, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) παρουσιάζει –σε τρία μέρη– έναν κύκλο εκθέσεων αποκλειστικά αφιερωμένων στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες.
Διεύθυνση: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Λεωφ. Καλλιρόης & Αμβρ. Φραντζή, Αθήνα