Στις 9 Ιανουαρίου 2024 συνεχίζεται η εκδίκαση μιας υπόθεσης-ορόσημο των 24 υπερασπιστών της ανθρώπινης ζωής στη Λέσβο. Είναι ο 6ος χρόνος μιας «καφκικής» δίκης και η Αναστασία Βαϊτσοπούλου μίλησε με μία δικηγόρο και έναν εμπλεκόμενο για το σημείο που βρισκόμαστε.
«Η δίωξή τους επιδιώκει την ποινικοποίηση της διάσωσης ζωών», έγραφε το Human Rights Watch πίσω στο 2018 για τους “Free Humanitarians”. Τότε, η Sarah Mardini, Σύρια προσφύγισσα (η ιστορία της οποίας έγινε γνωστή μέσω της ταινίας Swimmers, στο Netflix), ο Seán Binder και ο Νάσος Καρακίτσος –μεταξύ άλλων– ήταν εθελοντές έρευνας και διάσωσης στο νησί της Λέσβου. Εντάχθηκαν σε μια οργάνωση διάσωσης που βοήθησε χιλιάδες κόσμου που αιτούνταν άσυλο.
Βοηθούσαν όσους κινδύνευαν στη θάλασσα και αντί επιβράβευσης, κατηγορήθηκαν για εγκλήματα, όπως κατασκοπεία και διευκόλυνση παράνομης εισόδου μεταναστών στη χώρα. Πέρασαν λοιπόν 108 ημέρες προφυλάκισης και τώρα είναι αντιμέτωποι με 25 χρόνια πίσω από τα κάγκελα.
«Ο ανθρωπισμός δεν είναι έγκλημα», ισχυρίζεται η πρωτοβουλία Free Humanitarians. «Είναι καθήκον μας να βοηθάμε όσους έχουν ανάγκη», γράφουν.
Έξι χρόνια μετά, άνθρωποι που έσωσαν άλλους ανθρώπους ακόμη προσπαθούν να βγάλουν άκρη με την ελληνική δικαιοσύνη και με μια χρονοβόρα δίκη, κατά την οποία καταφανώς έχουν σημειωθεί διάφορα προβληματικά διαδικαστικά ζητήματα. Συγκεκριμένα, τα κατηγορητήρια δεν είχαν μεταφραστεί σε γλώσσα που μιλούσαν οι άνθρωποι που κατηγορούνταν παρά μόνο στα ελληνικά, δεν εκδόθηκε σε όλους το κατηγορητήριο, ενώ από τα εκδοθέντα κατηγορητήρια έλειπαν σελίδες. Συν τοις άλλοις, τα κατηγορητήρια εκδόθηκαν χωρίς να αναφέρουν με σαφήνεια τα αδικήματα για τα οποία κατηγορούνται τα άτομα και δεν επετράπη σε όλους τους κατηγορούμενους να είναι παρόντες στη δίκη τους.
Αδιαμφισβήτητα, πρόκειται για μία δίκη ορόσημο. «Είναι η πρώτη μεγάλη υπόθεση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης στην Ευρώπη», δηλώνει ο Νάσος Καρακίτσος, 42 ετών, ο οποίος έσωζε πρόσφυγες στη Λέσβο την περίοδο 2016-2018, είχε προφυλακιστεί για αυτό και τώρα αντιμετωπίζει τις πλέον σοβαρές κατηγορίες ως πρώην επικεφαλής της ανθρωπιστικής οργάνωσης ERCI στη Λέσβο.
«Είναι σαν να σε σταμάτησαν στο δρόμο τυχαία και να σου είπαν ότι σκότωσες κάποιον, χωρίς να έχουν καμία απόδειξη. Δεν υπάρχει κανένα απολύτως στοιχείο να μας κατηγορήσουν για όσα μας έχουν προσάψει. Αν έχουν διαβάσει την δικογραφία, θα δουν ότι δεν υπάρχει κάτι», σημειώνει ο Νάσος Καρακίτσος, ο οποίος αγωνιά περισσότερο για το δικαστήριο που αφορά στα κακουργήματα.
«Θα είμαι πιο αγχωμένος, γιατί εκεί παίζεται η ζωή μας. Αν το δικαστήριο αποφασίσει ότι είμαστε ένοχοι, μέχρι να γίνει η έφεση 3 χρόνια αργότερα πχ, εμείς αυτά τα χρόνια θα τα περάσουμε στη φυλακή. Δυστυχώς, η δικαιοσύνη δεν φαίνεται να είναι τόσο ανεξάρτητη, όσο θέλουμε να πιστεύουμε. Φοβάμαι ότι πρωτόδικα θα μας καταδικάσουν, για να φοβηθούμε. Ήδη έχει φοβηθεί ο κόσμος. Στην Ελλάδα, είναι ελάχιστες οι ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο προσφυγικό και μόνο από την αυστηρή εποπτεία του κράτους. Ενώ στις διασώσεις δεν υπάρχει καμία οργάνωση, μόνο το λιμενικό και η FRONTEX», σχολιάζει.
«Θέλω να τελειώσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, γιατί ο συντηρητισμός ανεβαίνει παντού, έρχονται Ευρωεκλογές και η ακροδεξιά λένε ότι θα βγει τρίτη δύναμη. Καταδικάζοντας εμάς, καταδικάζουν όλη την αλληλεγγύη, τους χιλιάδες ανθρώπους που έρχονταν από όλο τον κόσμο στα νησιά μας για να βοηθήσουν. Φοβάμαι τις πολιτικές πιέσεις και τις εντολές. Γιατί έγινε τόσο ξαφνικά όλο αυτό και μας προφυλάκισαν. Δεν ξέρω πως να το περιγράψω με λέξεις. Μακάρι να ξέραμε ότι θα δικαστούμε βάσει της δικογραφίας και των στοιχείων που υπάρχουν. Ευελπιστώ ότι η δικαιοσύνη είναι πραγματικά ανεξάρτητη», συμπληρώνει.
Ο Νάσος Καρακίτσος θέλει να τελειώνει αυτή η ιστορία. «Μας έχει αγχώσει όλο αυτό πραγματικά και μας έχει τρελάνει. Παρακαλάμε τόσα χρόνια να δικαστούμε. Όλα αυτά τα χρόνια εγώ δεν μπορώ να βγω από την Ελλάδα, γιατί έχω απαγόρευση εξόδου. Πριν δύο χρόνια, μου είχαν κάνει πρόταση για δουλειά από το εξωτερικό και δεν μπορούσα να πάω. Φέτος, θέλω να κάνω ένα μεταπτυχιακό στην Ολλανδία και το σκέφτομαι, γιατί αν με αποδεχτούν και πληρώσω τα υψηλά δίδακτρα και μετά μου πουν ότι δεν μπορώ να πάω, τι θα κάνω;», αναρωτιέται. «Δουλεύω εν τω μεταξύ στο προσφυγικό και δεν πρόκειται να φύγω».
Στη Λέσβο βρισκόταν τότε και η δικηγόρος Anna Benedictsson, η συντονίστρια της πρωτοβουλίας υπεράσπισης Free Humanitarians, η οποία μίλησε στο Estella: «Υπάρχει μια παρανόηση ότι οι ανθρωπιστές, το προσωπικό έρευνας και διάσωσης, αποτελούν παράγοντα έλξης για τους πρόσφυγες. Ότι κατά κάποιο τρόπο υποκινούν ή ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις χώρες τους και να διασχίσουν τη θάλασσα και να εισέλθουν στην Ευρώπη. Οι πολιτικοί χρειάζονται μια γρήγορη λύση, να δείξουν ότι αναλαμβάνουν δράση, αφού οι εθελοντές και οι εργαζόμενοι σε ΜΚΟ είναι ο εύκολος στόχος, αποσπώντας έτσι την προσοχή από τη μεγαλύτερη εικόνα».
«Δηλαδή κυνηγάς νέους ανθρώπους και οργανώσεις που ξέρεις ότι δεν έχουν πόρους, ώστε να υπερασπίζονται αποτελεσματικά τον εαυτό τους στο δικαστήριο και ξαφνικά πρέπει να βρεθούν τα λεφτά για να πάνε σε δικαστικά έξοδα και αυτό είναι απλά αδύνατο. Μιλάμε ουσιαστικά για την ποινικοποίηση της αλληλεγγύης», συνεχίζει η δικηγόρος.
Είναι μόλις μια περίπτωση ανάμεσα σε εκατοντάδες στην Ευρώπη. «Πρόκειται για μεγάλο πρόβλημα. Μιλάμε για απλούς ανθρώπους στα χωριά που βλέπουν πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο να βγαίνουν από τα δάση και τους προσφέρουν τσάι ή φαγητό ή ένα ζεστό ντους ή μια κουβέρτα ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό θα έκανες, αν έβλεπες έναν γείτονα που είχε χαθεί ή έβρισκες ένα παιδί που έπαιζε και είχε χάσει το δρόμο του και θα ρωτούσες πώς είναι και θα προσπαθούσες να τους φέρεις σε επαφή και να φροντίσεις να τακτοποιηθεί αυτή η κατάσταση. Όμως, έχουμε αυτούς τους ανθρώπους να ποινικοποιούνται, επειδή αυτό στο νομικό σύστημα είναι κάτι παράνομο που χαρακτηρίζουν ως λαθρεμπόριο ανθρώπων. Ξέρετε όμως, κάτι που είναι παράνομο νομικά, μπορεί να αποτελεί ηθική υποχρέωση ή αλληλεγγύη» συμπληρώνει η ίδια.
Έπειτα, υπάρχει η άλλη κατηγορία με τα μεγάλα πλοία διάσωσης. Οι άνθρωποι «σε αυτές τις περιπτώσεις δικάζονται μαζί με άλλες δίκες που γίνονται για θέματα που αφορούν τη διαχείριση των σκουπιδιών. Ξέρεις ότι γίνονται αυτά απλά για να εμποδίσουν το έργο τους και τις επιχειρήσεις διάσωσης. Ούτε σε αυτή την περίπτωση οι άνθρωποι κι οι οργανώσεις δεν κάνουν κάτι παράνομο, προσπαθούν όμως τις νόμιμες πράξεις αλληλεγγύης να τις μετατρέψουν σε κάτι παράνομο, βρίσκοντας τρόπους να τις ποινικοποιήσουν. Κι αυτές οι δίκες τείνουν να παίρνουν χρόνια. Επιπλέον, οι συγκεκριμένες κατηγορίες δεν υπάρχουν καν στην ελληνική νομοθεσία, δεν είναι καν παράνομα τα πράγματα για τα οποία μας κατηγόρησαν, οπότε είναι πραγματικά καφκικές οι καταστάσεις που ζούμε».
Η Anna Benedictsson θέλει να πιστέψει στο ελληνικό δικαστικό σύστημα, γιατί όπως λέει γνωρίζει «πολλούς Έλληνες δικηγόρους που είναι εξαιρετικοί στη δουλειά τους και έχουμε δει πρόσφατα υποθέσεις όπου η έκβαση ήταν δίκαιη. Έχουν αθωώσει αιτούντες άσυλο που δικάστηκαν για παράνομη διακίνηση ανθρώπων, οδηγώντας βάρκες και τους έχουν αποζημιώσει. Είμαι αισιόδοξη ότι μπορούν να ενεργήσουν με μη διεφθαρμένο τρόπο και τώρα. Ωστόσο, είναι δύσκολο μερικές φορές να τους πάρεις στα σοβαρά, όταν εμφανίζεσαι στο δικαστήριο και προσπαθείς να τους ειδοποιήσεις ότι η υπόθεση που ασκήθηκε εναντίον αυτών των 24 το Νοέμβριο του 2022 ασκήθηκε ενώπιον ενός δικαστηρίου χωρίς δικαιοδοσία. Έτσι στέκεσαι στο δικαστήριο την ημέρα της δίκης και αυτοί λένε “μα δεν μπορούμε να κάνουμε δίκη, δεν είναι δικαιοδοσία μας, δεν μπορούμε να την κάνουμε εδώ” και εμείς τους λέγαμε ότι προσπαθούσαμε να τους το πούμε αυτό για μήνες».
Το οικονομικό κόστος για μια τέτοια χρονοβόρα δίκη που διαρκεί 6 χρόνια, με άτομα που ταξιδεύουν κιόλας από το εξωτερικό είναι δυσβάσταχτο. «Τα νομικά έξοδα είναι μεγάλα, αλλά και οι εθελοντές που πετάνε στη Μυτιλήνη κάθε φορά για να δικαστούν, μετά δεν αισθάνονται ότι τους παίρνουν στα σοβαρά και πρέπει να επιστρέψουν στη δίκη μερικούς μήνες αργότερα και να λείπουν σελίδες από το κατηγορητήριο, να μην έχουμε μετάφραση, ούτε μεταφραστές στο δικαστήριο… Όλα αυτά είναι ανησυχητικά πολύ, αλλά εξακολουθώ να έχω πίστη. Πρέπει να εμπιστευτούμε τη διαδικασία και τους δικαστές και το σύστημα, αλλά μέχρι στιγμής η διαδικασία είναι προβληματική», δηλώνει η δικηγόρος.
Η αλληλεγγύη που έδειξε και δείχνει ο κόσμος όλο αυτόν τον καιρό έχει παίξει κρίσιμο ρόλο. «Δεν μπορώ καν να φανταστώ που θα ήμασταν χωρίς την καμπάνια των Free Humanitarians με την αυτήν την υπόθεση. Γιατί είναι μια πολύ πολιτικοποιημένη υπόθεση, δεν είναι μια νομική υπόθεση. Δεν θα μπορούσαμε να μείνουμε σιωπηλοί και να το κάνουμε με άλλο τρόπο πέρα από το να μιλήσουμε γι’ αυτό, γιατί πραγματικά είναι η πρώτη υπόθεση του είδους της στην Ευρώπη και θα δημιουργήσει ένα προηγούμενο για τα επόμενα πολλά χρόνια για τις ΜΚΟ και τους εργαζόμενους σε ανθρωπιστικές οργανώσεις στην Ευρώπη. Αν δεν λαμβάναμε τη στήριξη αυτή, δεν ξέρω αν θα συνεχίζαμε. Έχουμε 90 μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που υπογράφουν το αίτημά μας για να αποσυρθούν οι κατηγορίες, κάτι που είναι πραγματικά πολύ θεαματικό», αναφέρει η Benedictsson. Παράλληλα, 49 ΜΚΟ είχαν υπογράψει γράμμα στήριξης προς τους Free Humanitarians.
«Ήταν τόσο ξεκάθαρο σε όλους ότι αυτή η υπόθεση είναι τόσο πολιτικοποιημένη που πήραν θέση Ευρωβουλευτές ακόμα και πριν από την ετυμηγορία. Αυτό μας βοήθησε πάρα πολύ και άσκησε διεθνή πίεση», τόνισε η δικηγόρος.
Άλλωστε, όλος ο κόσμος έχει στραμμένα τα μάτια στη δίκη. Το Human Rights Watch, η Διεθνής Αμνηστία, ο ΟΗΕ και δημοσιογράφοι από τους New York Times και την Guardian, μέχρι Spiegel και Le monde παρακολουθούν και γράφουν για αυτή.
Η ηθική στήριξη συνεχίζει να είναι για όλα τα εμπλεκόμενα άτομα πολύ σημαντική. «Το χρειαζόμαστε όταν διαρκεί η δίκη τόσα πολλά χρόνια. Έχουμε μωρά και δουλειές και σπουδές και αυτό είναι κάτι που κάνουμε εκτός από όλα αυτά. Οπότε ναι, σημαίνει τα πάντα αυτή η στήριξη. Εμείς στη Λέσβο τώρα αυτό που θα κάνουμε είναι να είμαστε μαζί με τους κατηγορούμενους, γιατί ακόμη και αν είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχει τίποτα παράνομο σε αυτό που κάναμε, εξακολουθεί να είναι πολύ τρομακτικό να το περνάς αυτό 6 χρόνια γνωρίζοντας ότι στη χειρότερη περίπτωση αντιμετωπίζεις 20 χρόνια φυλάκισης. Είναι νέοι άνθρωποι, ξέρετε, κι αυτό σημαίνει ότι θα είναι στη φυλακή μέχρι τα 50 ή 60 τους χρόνια. Θα χάσουν τη ζωή τους και δεν ξέρουν αν μπορούν να κάνουν οικογένεια ή να κάνουν τις πανεπιστημιακές σπουδές τους».
Χάρη στην εκστρατεία τους έχει συγκεντρωθεί ένα χρηματικό ποσό για τα νομικά έξοδα και η ομάδα είναι ήδη στη Λέσβο αυτές τις μέρες για να δείξει την ακλόνητη υποστήριξή της. «Στεκόμαστε δίπλα τους στο δικαστήριο, φροντίζουμε το σπίτι, τους φτιάχνουμε πρωινό, πηγαίνουμε για δείπνο μαζί τους μετά τη δίκη. Αυτό νομίζω ότι είναι εξίσου μέρος του τι είναι η εκστρατεία μας και η στήριξη».
Η Anna Benedictsson ανέφερε τέλος ότι στην Ευρώπη «έχουμε την αρμοδιότητα, όλη την εμπειρία, τους πόρους, όλα τα μέσα για να διαχειριστούμε τους ανθρώπους που θέλουν να αναζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη. Ξέρουμε πώς να το κάνουμε. Απλώς δεν θέλουμε. Αυτό που συμβαίνει αυτήν τη στιγμή είναι να απομακρύνεται η Ευρώπη από τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν το σκέφτομαι, το θεωρώ κατάπτυστο».
Αυτήν την απομάκρυνση από την αλληλεγγύη και την ενσυναίσθηση προς τον συνάνθρωπο και την ροπή προς ρατσιστικές πρακτικές, περιγράφει πολύ εύστοχα σε μια ερώτηση ο Seán Binder: «Τι θα έλεγχες πρώτα σε έναν άνθρωπο που χρειάζεται βοήθεια, τον σφυγμό του ή το διαβατήριό του;».
Για τις εξελίξεις της δίκης σχετικά με τα πλημμελήματα για τα οποία δικάζονται οι 15 ελληνόφωνοι κατηγορούμενοι υπάρχει broadcast channel στο Instagram των Free Humanitarians με live updates. Όσον αφορά στο δικαστήριο για τα πέντε κακουργήματα για τα οποία κατηγορούνται άλλα 9 άτομα, αναμένεται ακόμη η ημερομηνία εκδίκασης.
Πάντως, το να σώζεις ζωές δεν είναι έγκλημα.