Αν επισκεφθείς μεγάλο νοσοκομείο της Αθήνας, σε ένα θάλαμο θα αντικρίσεις περίπου 8 ασθενείς και στο πλάι τους άλλες τόσες γυναίκες: μητέρες, αδελφές και κόρες συνοδεύουν συγγενείς τους. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Νοσηλεύτριες –κυρίως– μπαινοβγαίνουν στους θαλάμους των νοσοκομείων και παραδίδουν θερμόμετρα και χάπια. Γιατί στο θάλαμο οι συνοδοί ασθενών και οι νοσηλεύτριες είναι 9 στις 10 φορές γυναίκες όμως; Εξαιτίας της θηλυκοποίησης της φροντίδας.
Το γεγονός ότι η παροχή φροντίδας, είτε στο πλαίσιο έμμισθης εργασίας, είτε ως άμισθη προσφορά σε μέλη της οικογένειας θεωρείται γυναικεία υπόθεση, ονομάζεται θηλυκοποίηση της φροντίδας. Με βάση τις σχετικές έρευνες, οι γυναίκες αποτελούν φροντίστριες (ανηλίκων, ενηλίκων ή ηλικιωμένων, ασθενών, αναπήρων, ανθρώπων και ζώων) σε δυσανάλογα μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με τους άντρες.
Παράλληλα, το έργο της φροντίδας και ο ρόλος της φροντίστριας υποτιμάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την κοινωνία και την πολιτεία, ενώ συχνά δεν αναγνωρίζεται και δεν υποστηρίζεται πρακτικά με κανέναν τρόπο.
Τοιχογραφία που απεικονίζει μια νοσηλεύτρια στο Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιά. (ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ/EUROKINISSI)
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Family Caregiver Alliance, μόνο στις ΗΠΑ και μόνο το 2015, περίπου 43,5 εκατομμύρια άτομα πρόσφεραν αμισθί φροντίδα σε ενήλικες ή παιδιά. Ακόμη, στο ίδιο διάστημα, περίπου 34,2 εκατομμύρια άτομα, πρόσφεραν αμισθί φροντίδα σε ενήλικες άνω των 50 ετών.
Πάνω από το 75% αυτών των ατόμων που προσφέρουν φροντίδα είναι γυναίκες. Μάλιστα, οι γυναίκες συχνά δίνουν μέχρι και 50% περισσότερο χρόνο στην παροχή φροντίδας από όσο δίνουν οι άντρες. Οι άντρες φροντιστές, με βάση τις σχετικές έρευνες, φαίνεται ότι είναι λιγότερο πιθανό να προσφέρουν προσωπική φροντίδα.
Για παράδειγμα, μόνο το 16% των φροντιστών βοηθά το εξυπηρετούμενο άτομο να κάνει μπάνιο, την ίδια ώρα που το ίδιο ποσοστό στις φροντίστριες φτάνει στο 30%. Ακόμη, επισημαίνεται ότι το 40% των ανδρών φροντιστών, χρησιμοποιεί επαγγελματία φροντίστρια για τη διεξαγωγή τέτοιων πράξεων προσωπικής φροντίδας.
Ο αντίκτυπος της άτυπης φροντίδας
Οι φροντίστριες που παρέχουν πολλές ώρες φροντίδας την εβδομάδα είναι λιγότερο πιθανό να ασχοληθούν με την εύρεση εργασίας και είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη. Οι γυναίκες επηρεάζονται για άλλη μια φορά δυσανάλογα περισσότερο.
Στις περιπτώσεις που οι φροντίστριες έχουν παράλληλα δουλειά, είναι επίσης πιο πιθανό η εργασία αυτή να είναι μερικής απασχόλησης. Όπως επισημαίνει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, στις περισσότερες χώρες, η παροχή φροντίδας συνδέεται με μεγαλύτερα ποσοστά φτώχειας.
Στιγμιότυπα από το Γενικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, Σάββατο 1 Ιανουαρίου 2022 (ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/ EUROKINISSI)
Οι γυναίκες δεν αποτελούν μόνο την πλειοψηφία των άμμισθων φροντιστριών, αλλά και την πλειοψηφία των εργαζόμενων σε επαγγέλματα παροχής φροντίδας. Συγκεκριμένα, με βάση τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, περίπου τα ¾ των εργαζόμενων στους τομείς κοινωνικής στήριξης και παροχής φροντίδας είναι γυναίκες, δηλαδή 20 εκατομμύρια γυναίκες, έναντι 6,3 εκατομμυρίων ανδρών.
Ο φορέας τονίζει ότι τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την παροχή φροντίδας και κοινωνικής στήριξης πληρώνονται λιγότερο, αλλά ακόμη και σε περιπτώσεις που μιλάμε για καλύτερα αμειβόμενα επαγγέλματα, όπως αυτό των γιατρών, οι γυναίκες έχουν χαμηλότερο κατά μέσο όρο μισθό από ότι οι άντρες.
Σύμφωνα με σχετικά στοιχεία που δημοσίευσε το 2019 το Human Resources for Health, το εργατικό δυναμικό στον τομέα της υγείας αποτελείται πλειοψηφικά από γυναίκες, ιδιαίτερα σε χώρες με χαμηλότερο και μεσαίο εισόδημα. Αυτό συσχετίστηκε με μισθολογικό χάσμα για τις γυναίκες, το οποίο μεταφράζεται σε έως και 36% χαμηλότερο μισθό από τους άνδρες, το οποίο αυξήθηκε με την πάροδο των ετών.
Στιγμιότυπα από τη ΜΕΘ του νοσοκομείου «Σωτηρία» (ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ/EUROKINISSI)
Στιγμιότυπα από τη ΜΕΘ του νοσοκομείου «Σωτηρία» (ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ/EUROKINISSI)
Τέλος, επισημαίνεται ότι όσο οι γυναίκες (ιδιαίτερα στο δυτικό κόσμο) ξεφεύγουν από τον παραδοσιακό ρόλο της άμισθης φροντίστριας των συγγενών τους και αναζητούν μία θέση στην αγορά εργασίας και όσο παράλληλα αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού, τόσο αυξάνεται και η ζήτηση για επαγγελματίες στον τομέα της φροντίδας, με αποτέλεσμα την αύξηση των γυναικών από φτωχότερες χώρες που μεταναστεύουν σε πλουσιότερες, ώστε να προσφέρουν κατ’ οίκον υπηρεσίες υγείας.
Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις, οι φροντίστριες αυτές εργάζονται υπό επισφαλείς συνθήκες εργασίας (χωρίς νόμιμη πρόσληψη, με ιδιαίτερα χαμηλό μισθό και χωρίς σαφές ωράριο εργασίας). Και σε αυτές τις περιπτώσεις, η πλειοψηφία των εργαζόμενων είναι γυναίκες.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Οι γυναίκες σε όλα σχεδόν τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, αναμένεται να έχουν μία πηγαία και έμφυτη θέληση αλλά και γνώση για το πώς να προσφέρουν φροντίδα. Είτε αναφερόμαστε στη φροντίδα μωρών και παιδιών, είτε στη φροντίδα αναπήρων ή ασθενών, είτε στη φροντίδα ηλικιωμένων, αλλά ακόμη και κατοικιδίων ζώων, αυτή φαίνεται να έχει σχεδόν ταυτιστεί με το γυναικείο φύλο.
Παράλληλα, η σημασία της παροχής φροντίδας υποτιμάται, έμμεσα ή άμεσα από την κοινωνία και την πολιτεία και οι γυναίκες που αφοσιώνονται σε αυτή αντιμετωπίζουν συχνά κοινωνικές, οικονομικές και ψυχολογικές συνέπειες, ενώ παράλληλα δεν δέχονται σε πολλές περιπτώσεις κανενός είδους στήριξη.