Πως νιώθεις όταν κυκλοφορείς στην πόλη σου, στη γειτονιά σου, στις διαδρομές που αναγκάζεσαι να χαράξεις για να φτάσεις κάθε φορά στον προορισμό σου ή για να κάνεις μια βόλτα;
Στις καθημερινές σου μετακινήσεις αισθάνεσαι να αυξάνεται το άγχος σου ή να βιώνεις μια νέα εμπειρία στρες; Η μήπως έχεις την τύχη να ζεις κοντά σε χώρους αναψυχής που σου φτιάχνουν τη διάθεση και σε γεμίζουν ηρεμία;
Γνωρίζουμε πως η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία έχουν καταλυτική σημασία για τη ψυχική μας ζωή και τις καθημερινές μας ρουτίνες και πως δεν είναι απλά και μόνο μια σειρά από κτίρια και δρόμους, αλλά ένας καθρέφτης της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Ο σχεδιασμός της πόλης μας είναι που μας επιτρέπει να νιώσουμε είτε προνομιούχοι είτε περιθωριοποιημένοι, να βιώσουμε την πόλη ως πολίτες ή ως καταναλωτές.
Η σύνδεση μεταξύ δομημένου περιβάλλοντος και ψυχικής υγείας, δηλαδή πώς το δoμημένo περιβάλλoν επιδρά πάνω στoυς κοινωνικούς θεσμούς, την προσωπικότητα του ατόμου, την ψυχική του υγεία και τις ιδεολογίες του δεν είναι κάτι καινούργιο.
Ο τύπος πόλης που οδηγεί σε καλύτερη ποιότητα ζωής
Το ερώτημα, όμως, που παραμένει αναπάντητο είναι τι κάνουμε για να διεκδικήσουμε μια ανανεωμένη πρόσβαση στην αστική ζωή, μια δομή και μια μορφολογία πόλης που θα μας εξασφαλίσει καλύτερη ποιότητα ζωής. Γιατί συνεχίζουμε να αγνοούμε τους πολιτικούς και πολιτισμικούς ρόλους των πόλεων που συνδιαμορφώνουν τις κοινωνικές σχέσεις και τον πολιτισμό και που καθορίζουν την ανθρώπινη ψυχολογία;
Έχεις ποτέ αναλογιστεί πώς επηρεάζεται η δική σου ψυχική υγεία ή εκείνη των άλλων από τον αστικό χώρο; Έχεις σκεφτεί ότι κάθε φορά που οι γειτονιές που ζεις ή κυκλοφορείς διανύουν τη δική τους περίοδο αναγέννησης ή γκετοποίησης, εγκατάλειψης ή κοσμοπολιτισμού, αυτό το ταξίδι ίσως να έχει ένα αποτύπωμα πάνω σου;
Αυτό που είμαστε διαμορφώνει και μεταμορφώνει τις πόλεις μας, μέσα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και συμπεριφορές. Ταυτόχρονα συμβαίνει και το αντίστροφο. Οι πόλεις μας αλλάζουν διαρκώς και μαζί τους αλλάζουμε κι εμείς.
Τι είδους πολίτες «γεννούν» οι πόλεις με εχθρικό αστικό σχεδιασμό, χωρίς την αίσθηση του δημόσιου καλού;
Αστικός σχεδιασμός και ψυχικές δυσλειτουργίες
Ο αστικός σχεδιασμός μπορεί να διογκώσει ή να σμικρύνει ήδη υπάρχουσες ψυχοπαθολογίες, ενώ μπορεί να γεννήσει ή να προλάβει και ίσως ακόμα και να θεραπεύσει κάποιες ψυχικές δυσλειτουργίες. Έρευνες πιστοποιούν πως το δομημένο περιβάλλον μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο στην παραβατικότητα και συγκεκριμένα στην κατανάλωση αλκοόλ, τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και τον κίνδυνο ανάπτυξης εθισμών.
Ενδεικτικά έχει διαπιστωθεί πως τα άτομα που ζουν σε γειτονιές με κτίρια που είναι σε ερειπωμένη κατάσταση, είναι 150% πιο πιθανό να αναφέρουν βαριά κατανάλωση αλκοόλ από όσους κατοικούν σε συνοικίες όχι υποβαθμισμένες. Έχει, επίσης, αποδειχθεί μέσα από μελέτες η σχέση της εμπειρίας μιας υγιούς παιδικής ηλικίας και ενός φιλικού αστικού σχεδιασμού.
Για παράδειγμα, η πραγματοποίηση υπαίθριων δραστηριοτήτων σε φυσικό περιβάλλον βελτιώνει κατά 30% τα συμπτώματα των παιδιών με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).
Αρκετοί γιατροί μάλιστα των δυτικών μητροπόλεων «συνταγογραφούν» χρόνο στα παιδιά να παίζουν σε πάρκα, ως πρόληψη ή ως συμπλήρωμα φαρμακευτικής αγωγής για αυτά τα συμπτώματα. Κάτι ανάλογο ισχύει και για την τρίτη ηλικία, σχέση με τον αστικό σχεδιασμό. Παλαιότεροι και σύγχρονοι ερευνητές έχουν αναδείξει τους δεσμoύς μεταξύ τoυ αστικoύ σχεδιασμoύ και της ψυχικής υγείας στις μεγαλύτερες ηλικίες
Κατάθλιψη, παραβατικότητα και τόπος κατοικίας
Σύμφωνα με το κέντρο UDMH (Centre for Urban Design and Mental Health) για τον αστικό σχεδιασμό και την ψυχική υγεία, η καλή ψυχική υγεία των κατοίκων μιας πόλης βρίσκεται σε συνάφεια με το ακρωνύμιο GAPS (green places, active places, prosocial places and safe places), δηλαδή πράσινα μέρη, ενεργά μέρη, κοινωνικά μέρη και ασφαλή μέρη.
Όταν δεν εξασφαλίζονται τα παραπάνω, αυξάνονται τα ποσοστά καταθλίψεων, τα ποσοστά παραβατικότητας και τα ποσοστά μαθησιακών δυσκολιών. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός μπορεί να συμβάλλει τόσο στην βελτίωση της ψυχολογίας των κατοίκων των πόλεων, όσο και στην επανένταξη των ψυχικά νοσούντων και γενικότερα των ευάλωτων ομάδων στην κοινωνία.
Οι κατάλληλες πολεοδομικές παραβάσεις, με την προσαρμογή των πράσινων, ενεργών, κοινωνικών και ασφαλών χώρων και τη δημιουργία χώρων αναψυχής μπορούν να σώσουν μικρούς και μεγάλους από την κατάθλιψη όπως είπαμε, τις κρίσεις πανικού, τις αγχώδεις διαταραχές, ενώ συμβάλλουν στη μείωση των ποσοστών νεανικής παραβατικότητας και σχολικού εκφοβισμού.
Την ίδια στιγμή, ένας εχθρικός αστικός σχεδιασμός «γεννά», αδιάκοπα, παραβατικά άτομα, καταθλιπτικούς ανθρώπους, στρεσαρισμένες υπάρξεις με κρίσεις πανικού ή διαταραχές συγκέντρωσης που δεν είναι σε θέση να σκεφτούν το δημόσιο καλό.
Οι σχεδιαστές των πόλεων, πολιτικό προσωπικό, πολεοδόμοι και αρχιτέκτονες οφείλουν συνεπώς να βρίσκονται σε μόνιμη ανοιχτή συνομιλία με τους ειδικούς ψυχικής υγείας, αν θέλουμε οι πόλεις μας να «γεννούν» ψυχικά υγιείς κατοίκους. Όλες και όλοι οφείλουμε να να διεκδικήσουμε μια ανανεωμένη πρόσβαση στην αστική ζωή.