Ο Θάνος Πλεύρης υποστήριξε την ποινικοποίηση του όρου «μπάτσος», ενός όρου με πολύ βαθιές ρίζες στην ελληνική αργκό.
Δεν έχουν περάσει παρά λίγες ημέρες από τότε που η ελληνική κοινωνία βούτηξε για ακόμα μία φορά τα πόδια της στον βυθό της εθνικοφροσύνης της δεκαετίας του 1950. Aυτή τη φορά ήταν ο Θάνος Πλεύρης που ανήγγειλε ότι θα ξεκινήσει όλες τις διαδικασίες, προκειμένου να επιτευχθεί η ποινικοποίηση του όρου «μπάτσος», αντί να ασχολούμαστε με λέξεις που όντως πονούν.
Αφορμή ήταν ένας διαδικτυακός διαπληκτισμός του ευρωβουλευτή Νίκου Παππά με έναν αστυνομικό στα social media. Όπως είναι λογικό, μετά τη δήλωσή του αυτή ξέσπασε ένας ορυμαγδός σχολίων και ειρωνείας.
Σε συμπληρωματική ανάρτηση που έκανε ο πρώην υπουργός Υγείας, μετά τον σάλο που ξέσπασε σχετικά με την ποινικοποίηση του όρου, υποστήριξε ότι οι αριστεροί δεν θα έπρεπε να σοκάρονται, καθώς «το “μπάτσος” συνιστά εξύβριση σε βάρος αστυνομικού, ο οποίος μπορεί να κάνει έγκληση […] αυτό που πρότεινα είναι να μη χρειάζεται έγκληση και να κινείται αυτεπαγγέλτως η διαδικασία».
Δεν ξέρω αν η συγκεκριμένη πρωτοβουλία πέτυχε, ώστε ο Θάνος Πλεύρης να ανανεώσει τους δεσμούς του με τους προοδευτικούς-δημοκρατικούς (not) ψηφοφόρους του. Πιθανότατα, ναι.
Ξέρω όμως ότι είναι μία πολύ καλή ευκαιρία να ασχοληθούμε με μία λέξη η οποία μπήκε στην ελληνική αργκό από πολύ νωρίς, χρησιμοποιήθηκε από τους ρεμπέτες του Μεσοπολέμου και έφτασε μέχρι τον Dani Gambino και τους τράπερς.
Ιστορία της λέξης «μπάτσος»
Οι πρώτες εμφανίσεις του όρου φαίνεται να υπάρχουν στο ρεμπέτικο τραγούδι του Μεσοπολέμου. Πρώτα από όλα το περίφημο «Τούτοι οι μπάτσοι που ήρθαν τώρα» που τραγούδησε στα τέλη της δεκαετίας του 1920 ο Γιαννάκης Ιωαννίδης και φαίνεται ότι ηχογραφήθηκε μακριά από την Ελλάδα στη Νέα Υόρκη.
Το συγκεκριμένο τραγούδι θα το γνωρίζετε και από το “Karakolia” των VIC («καρακόλια» ήταν ένα εναλλακτικό όνομα για τους μπάτσους).
Εκτός αυτού, σύμφωνα με τον Ηλία Πετρόπουλο, υπήρχε ένα τραγούδι που ονομαζόταν «Μπάτσοι», είχε τρομερή επιτυχία στους τεκέδες των αρχών του 20ού αιώνα αλλά δεν ηχογραφήθηκε ποτέ. Ο Σαραντάκος με τη σειρά του τονίζει ότι είναι πολύ πιθανόν ο όρος μπάτσος να είναι ακόμα παλαιότερος από το μεσοπολεμικό ρεμπέτικο και τις πρώτες αναφορές που έχουμε, χωρίς βέβαια να έχει τη συχνότητα χρήσης που υπάρχει σήμερα.
Υπάρχει μάλιστα μία θεωρία που λέει ότι οι «μπάτσοι» αρχικά ήταν οι Τούρκοι φοροεισπράκτορες, με τον όρο να έχει εξαρχής μειωτικό χαρακτηρισμό. Το νόημα μεταβιβάστηκε στη χωροφυλακή όταν, όπως λέει ο Πετρόπουλος, οι φόροι άρχισαν να συλλέγονται εμμέσως και επομένως σταμάτησαν να απασχολούν τον απλό λαό, τουλάχιστον ως καθημερινή εικόνα.
Σε κάθε περίπτωση, ο «μπάτσος» συνδεόταν με μία αρχή (φοροεισπράκτορες, χωροφυλακή, αστυνομία) η οποία διαδόθηκε στον δρόμο με μία αρνητική και κοροϊδευτική χροιά προς την καταπίεση διαφόρων μορφών από το μακρύ χέρι του κράτους.
Ετυμολογία της λέξης
Υπάρχει και ένα κομμάτι που αφορά την ετυμολογία της λέξης και έχει το δικό του ξεχωριστό ενδιαφέρον. Βλέπετε, ο όρος «μπάτσος» συνδέεται συχνά με την «μπάτσα» που σημαίνει το χτύπημα, το χαστούκι ή τη σφαλιάρα, χωρίς να είναι ξεκάθαρο αν έκανε η κότα το αυγό ή το αυγό την κότα.
Με άλλα λόγια, ο μπάτσος είναι αυτός που ρίχνει μπάτσες ή η μπάτσα είναι το χτύπημα που προέρχεται από μπάτσους;
Φαίνεται, όμως, ότι τίποτα από τα δύο δεν ισχύει καθώς το μπάτσος και η μπάτσα με έναν μαγικό τρόπο έχουν (κατά την πιθανότερη εκδοχή) διαφορετική ιστορία, παρότι ομόηχες. Η μπάτσα προέρχεται μάλλον από τα ιταλικά και συγκεκριμένα από το bazza που σημαίνει το «προεξέχον πηγούνι». Ο Μπαμπινιώτης στο δικό του λεξικό δίνει ως ρίζα το αρωμουνικό batsi που πάει στα λατινικά και στο battuere. Υπάρχουν και άλλες πιθανές ετυμολογίες, το σίγουρο όμως είναι ότι η λέξη «μπάτσα» ως ράπισμα χρησιμοποιούνταν ήδη από τον Μεσαίωνα -αιώνες πριν τον μπάτσο.
Ο τελευταίος με τη σειρά του έρχεται από τα τουρκικά και συγκεκριμένα από το baç που στα τουρκικά σημαίνει «φόρος ή διόδια» και έχει ρίζες που φτάνουν μέχρι την περσική γλώσσα. Αξίζει να τονίσουμε βέβαια πως υπάρχουν και κάποιοι που θεωρούν ότι τελικά «μπάτσα» και «μπάτσος» έχουν κοινή ρίζα, πράγμα που πάντως δεν είναι η μεγαλύτερη πιθανότητα.
Η απίστευτη δύναμη των λέξεων στον χρόνο
Προφανώς η ελληνική γλώσσα δεν είναι η μόνη που στην αργκό της έχει υποτιμητικές λέξεις για τα όργανα της τάξης. Aπό το αμερικανικό και βρετανικό “cop”, το “flic” στα γαλλικά, το “bullen” στα γερμανικά και φυσικά τα πολύ πιο επιθετικά “pig”, “bacon” κτλ που έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά.
Όλες οι παραπάνω, όπως και η λέξη «μπάτσος» στα ελληνικά, έχουν μία απίστευτη αντοχή στον χρόνο, παρότι γενικά οι slang όροι συνήθως γερνούν πολύ γρήγορα. Το περιεχόμενο και η σημασία του όρου ανανεώνεται διαρκώς και υιοθετείται από τα νεότερα μέλη διαφόρων μορφών υποκουλτούρας.
Από τις χαρτοπαικτικές λέσχες του Μεσοπολέμου, στους οργανωμένους οπαδούς και τελικά στο φοιτητικό κίνημα της γενιάς του Αλέξη.
Από το ρεμπέτικο τραγούδι στα γκράφιτι των Εξαρχείων. Από τους πατεράδες μας στα οικογενειακά τραπέζια, στους 15χρόνους που προσπαθούν να γίνουν ράπερς.
Ως εκ τούτου, είναι αδύνατο να ποινικοποιηθεί ένας όρος που βρίσκει τόσο μεγάλη (και μάλιστα διαγενεακή) διάδοση. Aκόμα και αν γινοταν μία τέτοια απόπειρα, το πιο πιθανό είναι ότι θα έδινε ακόμα πιο μεγάλη ισχύ στον όρο, καθώς τότε είναι που θα αποκτήσει την υφή του απαγορευμένου και θα γεμίζει ακόμα πιο πολύ το στόμα όποιου την εκστομίζει.