Πως η επέτειος της δολοφονίας του Αλέξη Γρηγορόπουλου γίνεται αφορμή για διαρκή, πολυετή απαισιοδοξία. Μήπως όταν θεωρείς ότι το μέλλον σου θα είναι δεδομένα δυστοπικό, σταματάς να αγωνίζεσαι για το παρόν σου;
Υπήρξαν στην ανθρώπινη ιστορία κοινωνίες που έβλεπαν ως μέλλον τους το τέλος του κόσμου, τη λύτρωση του ανθρώπου από τα επίγεια βάσανα, την Κρίση του Δημιουργού. Άλλες κοινωνίες πάλι έβλεπαν μία γραμμική πορεία διαρκούς ανάπτυξης μέσω της τεχνολογίας ή το τέλος όλων των πολέμων και των συγκρούσεων. Εμείς ανήκουμε μάλλον σε μία τρίτη κατηγορία. Κι ας προλάβαμε λίγο (κάποιοι από εμάς) μία κουταλιά επιπόλαιας φιλελεύθερης αισιοδοξίας στα 90ς.
Αλήθεια, ποια ήταν η τελευταία φορά που νιώσατε ότι ένα καλύτερο μέλλον -όπως εννοεί κάθε άνθρωπος το «καλύτερο»- είναι πιθανό; Ακόμα περισσότερο, ποια είναι η τελευταία φορά που οραματιστήκατε κάπως πιο συγκεκριμένα πώς θα έμοιαζε αυτό το καλύτερο μέλλον, όραμα το οποίο ενδεχομένως μοιραστήκατε με κάποιον γύρω σας; Ξέρω, πολύ καιρό πριν. Ίσως ως αποτέλεσμα της αντίδρασης σε μία αδιανόητη κρατική αυθαιρεσία.
Η δολοφονία του Αλέξη ως τομή
Η κρατική δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου με βρήκε ακριβώς στη στροφή της ενηλικίωσης. Έγινε δε κάποιες εκατοντάδες μέτρα από εκεί που βρισκόμουν, σε ένα από τα παλιά και πιο όμορφα σινεμά των Εξαρχείων. Σοκαριστικό. Η πρώτη σκέψη, η κάπως εγωιστική, αλλά τελείως ανθρώπινη, ήταν ότι στη θέση του θα μπορούσα να είμαι εγώ. Δεν έμεινε όμως μόνο εκεί. Ακολούθησε το «θα μπορούσε να είναι ο φίλος μου και η φίλη μου» και τελικά το «θα μπορούσε ο ίδιος ο Αλέξης να είναι φίλος μου».
Η απότομη ενηλικίωση μίας ολόκληρης γενιάς ήταν ήδη γεγονός το ξημέρωμα της 7ης Δεκεμβρίου του 2008. Μαζικές πορείες καταλάμβαναν τους δρόμους όλων των μεγάλων πόλεων, συνθήματα, φωνές. «Αυτές οι νύχτες είναι του Αλέξη». Κάποια από αυτά τα συνθήματα μπορεί να τα πετύχεις ακόμα, 15 χρόνια μετά, ξεθωριασμένα στα ανέγγιχτα σοκάκια του κέντρου. Ήταν πράγματι οι δικές του νύχτες.
Το αποδείκνυε όλη αυτή η κινητοποίηση ανθρώπων που έκαναν ξεκάθαρο ότι δεν θα περάσει έτσι, ότι δεν θα παριστάνουμε βολικά πως δεν συνέβη τίποτα. Μαζί και εκείνων που υπόσχονταν στους εαυτούς τους αλλά και στους γύρω τους ότι αυτή θα ήταν η αφετηρία ενός κοινού οράματος για έναν καλύτερο κόσμο. Πρώτος κανόνας αυτού του οράματος; Δεν θα μπορεί κανένα όργανο του κράτους και καμία εξουσία να σκοτώνει έναν έφηβο, όποια αφορμή και αν έβαλε στο μυαλό της. Από εκεί και πέρα, το όριό μας ο ουρανός.
Το συγκεκριμένο τραγικό γεγονός συνέπεσε, εξάλλου, με μία νέα συνθήκη. Ήταν η πρώτη φορά που σχολιάστηκε μαζικά στα αναδυόμενα τότε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Από το ανατριχιαστικό μέχρι σήμερα tweet «Κάποιον πυροβόλησαν στα Εξάρχεια» που ανέβηκε λίγα λεπτά μετά τη δολοφονία, έως ένα μαζικό ξέσπασμα οργής. Είχαμε ακόμη ένα, πρωτόγνωρο για εκείνη την εποχή, μέσο για να ανταλλάξουμε τις σκέψεις μας για τον κόσμο, την ασχήμια του παρόντος του και την προοπτική ενός καλύτερου μέλλοντος.
Μιάμιση δεκαετία μετά από εκείνο που ξεκίνησε ως η «δολοφονία του Αλέξη» και τελικά έγινε «ο Δεκέμβρης του 2008», τα πράγματα ομολογουμένως είναι τελείως διαφορετικά. Το ότι ο κόσμος δεν είναι τελικά όπως τον φανταζόμασταν είναι μόνο το ένα κομμάτι. Το ακόμα σημαντικότερο είναι πώς από ένα σημείο και μετά, αποκαμωμένοι και κουρασμένοι από τις ήττες μας και το διαρκές κουτούλημα στους περίφημους «συσχετισμούς», είναι σαν να σταματήσαμε να τον ονειρευόμαστε.
Ο νιχιλισμός του σήμερα
Ο ορίζοντας προσδοκιών της γενιάς μας είναι βίαια διαφορετικός από εκείνον του 2008. Το «θα ζήσουμε ζωές που δεν τις φανταζόμασταν» έχει μετασχηματιστεί σε ένα πελώριο «τα πράγματα θα πηγαίνουν όλο και χειρότερα». Οι απαισιόδοξες προβολές του μέλλοντος σχηματοποιήθηκαν από τις προβλέψεις των επιστημόνων για την κλιματική κρίση. Ακολούθησε η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση, η γεωπολιτική αστάθεια με τους πολέμους που φέρνει, η επάνοδος της ακροδεξιάς, η έκρηξη των κοινωνικών ανισοτήτων και φυσικά, η πανδημία.
Ο τρόπος που έγινε η προβληματοποίηση όλων των παραπάνω δημιούργησε, τελικά, την εικόνα του αναπόφευκτου. Η λέξη «δυστοπικός» έγινε κλισέ, το cyber-punk αναγεννήθηκε και τα συνθήματα για ειρήνη, αλληλεγγύη και δικαιοσύνη μοιάζουν για πολλούς σαν χίπικες γραφικότητες ανθρώπων που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στη σκληρή πραγματικότητα. Πολύ συχνά δε, οι πιο ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις έχουν γίνει συνώνυμες μίας άγονης γκρίνιας που δεν εμπνέει κανέναν.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι η εμφατική απουσία ενός κοινού οράματος λειτουργεί τελικά, σε μεγάλο βαθμό, ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία δημιουργώντας γενιές πεσιμισμού και αντιδραστικότητας. Γενιές που αποδέχονται την ήττα τους πριν καν ξεκινήσουν τη μάχη. Έτσι, η στροφή από το κοινωνικό στο ατομικό συμφέρον είναι προδιαγεγραμμένη. Αν δεν έχω για τι να αγωνιστώ, θα αγωνιστώ για την πάρτη μου.
Το ζήτημα όμως είναι ότι ο τρόπος που φαντάζεσαι το μέλλον είναι εξίσου σημαντικός ως συγκολλητική ουσία για μία κοινωνία με το πώς φαντάζεσαι το «ένδοξο» παρελθόν. Επομένως, ένα όραμα για ένα καλύτερο αύριο θα κάνει πιο υγιή την κοινωνία του σήμερα αναζητώντας αλληλεγγύη, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, άρση των διακρίσεων, προστασία του περιβάλλοντος με νέους, πιο σύγχρονους όρους.
Γιατί, λοιπόν, να μην προσπαθήσουμε επιτέλους να το φανταστούμε αυτό το μέλλον από την αρχή; Όχι ως φαντασίωση, αλλά ως κατί πιθανό. Κι ας μοιάζουν όλα εναντίον μας. Κι ας είναι η γκρίνια πιο γοητευτική από την ελπίδα. Κι ας μην γίνει ποτέ πραγματικότητα. Τουλάχιστον θα έχουμε προσπαθήσει.