Δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι φορές που μέσα στην καθημερινότητα μας ερχόμαστε σε επαφή με ανθρώπους που μιλούν μειονεκτικά, προσβάλουν και χρησιμοποιούν κακοποιητικό φρασεολόγιο έναντι άλλων κοινωνικών ομάδων.
Αυτό παρατηρείται κυρίως λόγω σεξιστικών, ομοφοβικών και ρατσιστικών αντιλήψεων που έχουν βαθιά εδραιωθεί στην κοινωνία μας τόσα χρόνια. Φυσικά και καταδικάζουμε όλες αυτές τις τοξικές αντιλήψεις. Υπάρχει, όμως, τρόπος να παίρνουμε το “όπλο από το χέρι” όσων μιλάνε μειονεκτικά και να μετατρέπουμε ό,τι λένε σε κάτι χαριτωμένο ή θετικό;
Φυσικά. Λέγεται «επανοικειοποίηση» και έτσι, δεν επιτρέπουμε σε κανένα σχόλιο να μας επηρεάσει.
Πώς ορίζεται η επανοικειοποίηση;
“Reappropriation” ονομάζεται η πολιτισμική διαδικασία, μέσω της οποίας μια πληθυσμιακή ομάδα ανακτά (επανοικειοποιείται) όρους ή τεχνουργήματα, τα οποία μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν με μειωτικό ή υβριστικό περιεχόμενο εναντίον της. Δηλαδή παίρνουν μια φράση, έννοια ή λέξη που έχει προσβλητική χροιά και την μετατρέπουν σε κάτι δικό τους, σε κάτι θετικό, εξαφανίζοντας έτσι και τις “κακές” λέξεις από το λεξιλόγιό μας!
Ο όρος «επανοικειοποίηση» μπορεί επίσης να αναφέρεται στην αντι-ηγεμονική αλλαγή χρήσης και σκοπού, όπως όταν πολίτες χωρίς επίσημη εξουσία καταλαμβάνουν αχρησιμοποίητα δημόσια ή ιδιωτικά κτίρια για κοινή χρήση. Σκεφτείτε το σαν ένα στριφογύρισμα της λέξης. Μια λέξη που μέσω της αλλαγής στην χρήση της, αλλάζει και η έννοια της.
Πότε εμφανίστηκε;
Το φαινόμενο αυτό, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, καθώς ένα μεγάλο μέρος των λέξεων που αφορούσαν την ομοφυλοφιλία στην αγγλική γλώσσα και χρησιμοποιούνταν προσβλητικά ή/και μειονεκτικά, οικειοποιήθηκαν από την LGBTQ+ κοινότητα, προσθέτοντας τις στο καθημερινό της φρασεολόγιο και λεξιλόγιο της και έτσι, μετατράπηκαν σε χαρακτηριστικό τους.
Αυτές είναι διάφορες λέξεις οι οποίες πλέον, όχι μόνο δεν μας φαίνονται βρισιές, αλλά αποτελούν όρους που περιγράφουν σεξουαλικότητες, και δεν θα σκεφτόμασταν ποτέ να τις χρησιμοποιήσουμε προσβλητικά –ούτε καν τα άτομα, τα οποία θέλουν να βλάψουν την κοινότητα αυτή λόγω της ομοφοβίας τους.
Οι λέξεις αυτές είναι: Gay, queer και σε άλλες γλώσσες όπως στα γερμανικά: Schwul και στα δανέζικα: Bøsse, που πλέον όλοι χρησιμοποιούμε καθημερινά χωρίς να είναι προβληματικό.
Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα
Τα παραδείγματα είναι ποικίλα, καθώς πολλές ομάδες ανθρώπων έχουν μετατρέψει τις βρισιές με τις οποίες τους έκαναν επίθεση σε κάτι διαφορετικό. Το φεμινιστικό κίνημα έχει συμβάλει σημαντικά στην επανοικειοποίηση πολλών λέξεων όπως η λέξη “bitch”, “slut” κ.λπ. Έχει δώσει σε αυτές τις λέξεις εντελώς διαφορετικές σημασίες, τονίζοντας τη δυναμικότητα και την ανεξαρτησία των γυναικών, αλλά και την ελευθερία να έχουν τη σεξουαλική ζωή που θέλουν χωρίς να κρίνονται για αυτό.
Τέλος, ένα άλλο παράδειγμα επανοικειοποίησης, λίγο διαφορετικής από τη λεκτική επικοινωνία είναι η συλλογή τεχνουργημάτων από Αφροαμερικάνους που τους απεικονίζουν μειωτικά.
Ποιος το χρησιμοποίησε στην Ελλάδα για πρώτη φορά;
Πρώτη φορά, στην Ελλάδα τον όρο εξήγησε ο Γιώργος Καπουτζίδης στην εκπομπή “Το Πρωινό”, αφού είχε ήδη χρησιμοποιήσει την διαδικασία του reappropriation κατα τη διάρκεια της φετινής Εurovision μετά απά μια έντονη ομοφοβική επίθεση που έλαβε.
Πιο συγκεκριμένα, κάποιος στέλνοντας ένα μήνυμα στο Γιώργο Καπουτζίδη προσφωνόντας τον «κακιά αδερφή», στην προσπάθειά του να τον προσβάλει για τον σεξουαλικό του προσανατολισμό.
Ο Γιώργος Καπουτζίδης απάντησε σε αυτή τη προσβολή ως εξής: «Αδερφή είμαι, αλλά είμαι καλά. Και όμορφη και έξυπνη και πετυχημένη… Και μη σοκάρεστε. Αυτά πρέπει να τα συζητάμε, να τα συζητάμε ανοιχτά γιατί αν δεν τα συζητάμε δεν θα τα αντιμετωπίσουμε ποτέ».
Πολλοί τότε σοκαρίστηκαν που ο Γιώργος Καπουτζίδης όχι μόνο δεν αποσιωποίησε το γεγονός αλλά επέλεξε να το διαβάσει και να απαντήσει δημόσια στον αέρα της κρατικής τηλεόρασης γι’ αυτό. Όπως αργότερα εξήγησε και στο Πρωινό, με αυτόν τον τρόπο, ο Γιώργος Καπουτζίδης πήρε τη λέξη «αδερφή» που χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια από ομοφοβικά άτομα έναντι των ομοφυλόφιλων, την οικειοποιήθηκε και κατέστρεψε την αρνητική ερμηνεία της λέξης.
Πράγματι, είναι μαγικό το πως μπορούμε, με τη δύναμη της γλώσσας να καταρρίψουμε τις αρνητικές έννοιες που χτίζονται γύρω μας, με μοναδικό σκοπό να μας βάλλουν. Η όλη φιλοσοφία του “reappropriation” συνδέεται άμεσα με το mindset:
«Μην εγκλωβίζεσαι στη γνώμη των άλλων. Μπορείς να βρεις κάτι όμορφο και πολύχρωμο, ακόμα και μέσα στο απόλυτο, ζοφερό σκοτάδι».