Κοινωνικές ανισότητες, νικητές, ηττημένοι και η ψευδαίσθηση της ανόδου. Η σημερινή ζωή φαίνεται να στηρίζεται σε ένα άθλιο σύστημα που ευνοεί λίγους, τις επιπτώσεις του οποίου τις πληρώνουμε με αίμα καθημερινά.
«Στείλε μου μήνυμα και θα σε βοηθήσω να ξεφύγεις από τις καθημερινές δυσκολίες της βιοπάλης» ακούγονται να λένε νεαρά –συνήθως– άτομα σε βιντεάκια που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια στα κοινωνικά δίκτυα.
Τα εν λόγω βίντεο υπόσχονται γρήγορο οικονομικό κέρδος, εύκολη και άνετη εργασία καθώς και αύξηση του προσωπικού κεφαλαίου χωρίς όριο και περιορισμό.
Στην πραγματικότητα, αυτά τα βίντεο δεν είναι τίποτα άλλο από μια καλοστημένη απάτη που στηρίζεται στην προσέλκυση νέων ατόμων σε ένα δίκτυο, είτε με σκοπό αυτά να επενδύσουν χρήματα (σχήμα Ponzi) είτε να πληρώνσουν ένα αντίτιμο συμμετοχής, για την αποζημίωση του οποίου θα κληθούν να στρατολογήσουν νέα άτομα (σχήμα πυραμίδας) και ούτω καθεξής.
@theoffice Raise your hands if you managed another year of avoiding falling into a pyramid scheme 🙋 #TheOffice #MichaelScott #JimHalpert ♬ Peacock_TheOffice_PyramidScheme – The Office
Το να αγνοήσεις τις συγκεκριμένες δημοσιεύσεις, να ενημερώσεις τα δικά σου άτομα ώστε να προστατευθούν και να κάνεις μια αναφορά είναι εύκολο. Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση που η πυραμιδική απάτη αφορά ολόκληρη τη σημερινή ζωή;
Τι κάνουμε όταν τα περισσότερα –αν όχι όλα– από τα σημερινά προβλήματα προέρχονται από την τεράστια απόσταση ανάμεσα σε αυτούς που βρίσκονται στην βάση και σε αυτούς που βρίσκονται στην κορυφή;
Λίγοι κερδισμένοι, πάρα πολλοί χαμένοι
Όταν το 1919, ο ιταλοαμερικανός Charles Ponzi διαπίστωσε πως οι ισοτιμίες από τις διεθνείς ταχυδρομικές επιταγές είχαν διαφορά από χώρα σε χώρα, έβαλε μπροστά ένα επιχειρηματικό σχέδιο-απάτη.
Έπεισε γνωστούς και αγνώστους να επενδύσουν στο πρόγραμμά του, υποσχόμενος πως θα διπλασιάσει τα χρήματά τους μέσα σε 90 μόνο μέρες. Στην πραγματικότητα, δεν προχωρούσε ποτέ σε επενδύσεις, παρά μόνο πλήρωνε τους αρχικούς επενδυτές με τα χρήματα που έδιναν οι νέοι που έμπαιναν στο δίκτυο.
Εφόσον οι αρχικοί επενδυτές έπαιρναν πίσω τα χρήματά τους και με το παραπάνω, επένδυαν εκ νέου, δημιουργώντας συνεχή ροή χρημάτων στο δίκτυο. Ενάμιση χρόνο μετά, δεν υπήρχαν αρκετοί νέοι επενδυτές για να χρηματοδοτήσουν τους παλιότερους, με αποτέλεσμα να μειωθεί η ροή χρημάτων και τελικά να καταρρεύσει το σχήμα.
Ο 38χρονος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή, με το όνομά του να μένει για πάντα στην ιστορία σαν ο άνθρωπος που έκανε την αρχή για μια από τις μεγαλύτερες επιχειρηματικές απάτες που «δημιουργούν» χρήμα, χωρίς αυτό να αντιστοιχεί σε πραγματική αξία.
Ομοίως, το οικονομικό σχήμα πυραμίδας στηρίζεται στη συνεχή στρατολόγηση νέων ατόμων, μόνο που οι επενδύσεις αντικαθίστανται από αγοραπωλησία πραγματικών αγαθών.
Τα μέλη του σχήματος αγοράζουν ένα προϊόν ή μια υπηρεσία έναντι αντιτίμου και στη συνέχεια καλούνται να προσελκύσουν νέα μέλη που θα αγοράσουν για να πουλήσουν στη συνέχεια, και έτσι οι πρώτοι κερδίζουν χρήματα. Η διαφορά που έχουν οι εταιρείες-πυραμίδα με τις MLM (Multi-Level Marketing) εταιρείες, είναι πως οι πρώτες επικεντρώνονται στο να αυξάνονται διαρκώς τα μέλη, και όχι στην πώληση του προιόντος.
Αν και πρόκειται για παράνομη πρακτική που διώκεται ποινικά σε αρκετές χώρες, πολλές επιχειρήσεις ακόμα και σήμερα συνεχίζουν τη δράση τους κατ’ αυτό το πρότυπο, σημειώνοντας μάλιστα τεράστια επιτυχία, αφού αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας κερδίζουν πολλά χρήματα, ενώ αυτοί στη βάση κερδίζουν λίγα έως καθόλου.
Οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι κρατούν στην κορυφή το 1%
Μια ματιά στην κατανομή του παγκόσμιου πλούτου αρκεί για να εντοπίσουμε τρανταχτές ομοιότητες ανάμεσα στα πυραμιδικά σχήματα και τη δομή της σημερινής κοινωνίας. Το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού διαθέτει περιουσία διπλάσια από ότι διαθέτει το υπόλοιπο 99% μαζί.
Μόνο το 2024, η περιουσία του Elon Musk, του πλουσιότερου ανθρώπου στον πλανήτη, αυξήθηκε κατά 218 δις, με τη συνολική της αξία να ξεπερνά τα 400 δισεκατομμύρια δολάρια. Την ίδια ώρα, πάνω από 700 εκατομμύρια άτομα στον κόσμο ζουν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας.
Οι πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη, μεταξύ των οποίων Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Bernard Arnault και άλλοι, κερδίζουν περισσότερα χρήματα από ότι είναι δυνατό να ξοδέψουν σε μια ζωή, ενώ παράλληλα οι φτωχότεροι άνθρωποι δεν έχουν αρκετά χρήματα ούτε για να καλύψουν τις βασικές ανάγκες μιας μέρας.
Και σαν να μην έφτανε αυτό, το hustle culture που ανθίζει στη σημερινή εποχή, προωθεί την ιδέα πως η οικονομική ανέλιξη και επιτυχία εξαρτώνται από τη σκληρή δουλειά και την αδιάκοπη προσπάθεια, κάτι το οποίο ασφαλώς και δεν ισχύει.
Με τον ίδιο τρόπο, οι πυραμιδικές απάτες σπανίως μιλούν για τις αρμοδιότητες της δουλειάς, παρά μόνο υπερτονίζουν την υποτιθέμενη επιτυχία των συμμετεχόντων.
Η μείωση του πληθυσμού απειλεί πρωτίστως τους πολυεκατομμυριούχους
Υποστηρικτές του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου ισχυρίζονται πως δεν πρόκειται για ένα πυραμιδικό σχήμα, αφού ο καπιταλισμός στηρίζεται στην πραγματική αξία αγαθών και όχι σε «αέρα».
Η υπεραξία, ωστόσο, μια βασική έννοια της οικονομικής θεωρίας του Karl Marx, περιέγραφε την οικονομική διαφορά ανάμεσα σε αυτό που παράγει ο/η εργάτης/-τρια και σε αυτό για το οποίο αμείβεται. Με λίγα λόγια, οι μεγαλοκαπιταλιστές καρπώνονται τα κέρδη που προκύπτουν από την εργασία όσων βρίσκονται στη βάση και έτσι ελέγχουν ολόκληρη την οικονομία.
Την ίδια ώρα, ο καπιταλισμός προκειμένου να διατηρήσει την ανάπτυξή του, απαιτεί όλο και περισσότερους ανθρώπους στην κοινωνία (άρα περισσότερους εργαζομένους και καταναλωτές), ακριβώς όπως μια πυραμίδα απαιτεί συνεχώς νέα μέλη.
Αυτή τη στιγμή, οι γεννήσεις στον κόσμο είναι χαμηλότερες από ποτέ, γεγονός που έχει σημάνει κόκκινο συναγερμό στις ελίτ. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Elon Musk, ο άνθρωπος που κάθε εβδομάδα απασχολεί –μεταξύ άλλων– τις ειδήσεις και για το γεγονός ότι έφερε ακόμα ένα παιδί στον κόσμο, τοποθετείται συχνά δημόσια για την ανάγκη επίλυσης του δημογραφικού.
Με την παρουσίαση του δημογραφικού ως μεγαλύτερης απειλής της σημερινής ζωής, μπορούν και προωθούν πολιτικές που ωφελούν τον πλούτο τους. Άλλωστε αν μειωθεί κατά πολύ ο πληθυσμός, θα μειωθεί η πελατειακή βάση τους.
Ενδεχομένως, να μην είναι τυχαία και η απαγόρευση των αμβλώσεων σε μερικές πολιτείες των ΗΠΑ, που πέρασε με την ευχή των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου. Είναι γεγονός πως για τις ελίτ αυτού του κόσμου είμαστε απλώς νούμερα. Νούμερα που συμβάλλουν στο να αυξάνονται τα νούμερα στο λογαριασμό τους.
Κάθε πυραμιδικό σχήμα έχει ημερομηνία λήξης. Ίσως είμαστε πιο κοντά σε μια οικονομική και κοινωνική κατάρρευση από ότι νομίζουμε.