Η σύγχρονη συριακή λογοτεχνία, που αποτυπώνει μία δεκαετία πολέμου
Έναν σχεδόν μήνα μετά την πτώση του καθεστώτος του Άσαντ στη Συρία και με τη ματιά ακόμα στραμμένη στο μέλλον της πολύπαθης αυτής χώρας, κάνουμε μια μικρή ανασκόπηση στη σύγχρονη συριακή λογοτεχνία. Φωνές από το εσωτερικό της χώρας και της διασποράς ενώνονται για να δημιουργήσουν μια πολυφωνική τοιχογραφία της χαοτικής δεκαετίας του εμφυλίου που οδήγησε στο μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα της εποχής μας και στον θάνατο περίπου μισού εκατομμυρίου ανθρώπων.
Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά, του Χάλιντ Χαλίφα
Τρία αδέρφια, ο Χουσέιν, ο Μπούλμπουλ και η Φάτιμα, αποφασίζουν να ενδώσουν στην τελευταία επιθυμία του προσφάτως εκλιπόντος πατέρα τους και να μεταφέρουν τη σορό του για να ταφεί από τη Δαμασκό στην Αναμπίγια. Η χώρα είναι ήδη βυθισμένη στο χάος με αμέτρητες στρατιωτικές ομάδες ελέγχου στους δρόμους και γεμάτη διεφθαρμένους δημόσιους λειτουργούς, πάντα πρόθυμους να εκμεταλλευτούν όποιον έχει την ανάγκη τους. Με πρόσχημα τον θάνατο και την εκπλήρωση της τελευταίας επιθυμίας, γνωρίζουμε τη ζωή στη Συρία. Παρακολουθούμε τη βύθιση μιας χώρας στο χάος και την ανάδυση μιας οικογενειακής ιστορίας σε ένα μυθιστόρημα περίπου διακοσίων σελίδων.
Ο Χαλίφα υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής στον αραβικό κόσμο. Πολυβραβευμένος συγγραφέας και έπειτα σεναριογράφος, δεν έκρυψε ποτέ την στήριξη του στην Αραβική Άνοιξη που ξεκίνησε το 2011. Παρά το γεγονός ότι το 2012 ξυλοκοπήθηκε και τραυματίστηκε βαριά, παρέμεινε πεισματικά στο σπίτι του στη Δαμασκό μέχρι και τον θάνατο του τον Οκτώβρη του 2023. Δεν πρόλαβε να δει την πτώση του Άσαντ και να επιστρέψει στην πατρίδα του, το Χαλέπι.
Όσο οι λεμονιές ανθίζουν, της Ζούλφα Κατού
Η Σαλάμα είναι ένα δεκαοκτάχρονο κορίτσι που σπουδάζει φαρμακευτική στη Χομς όταν ξεσπά ο εμφύλιος πόλεμος. Ανάμεσα σε βομβαρδισμένα κτίρια και αποδεκατισμένα όνειρα καλείται, με τις ελάχιστες ιατρικές γνώσεις που πρόλαβε να αποκτήσει, να περιθάλψει τους συμπολίτες, να προστατέψει τον εαυτό της και να σκεφτεί το μέλλον της. Η οικογένεια της χάθηκε και η καλύτερή της φίλη είναι έγκυος. Ο μοναδικός δρόμος έξω από την εμπόλεμη κόλαση είναι εκείνος της προσφυγιάς, αλλά πόσο εύκολο να τον ακολουθήσεις και αυτόν με τόσους κινδύνους που κρύβει.
Το «Όσο οι λεμονιές ανθίζουν» δεν είναι ακόμα ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης πασπαλισμένο με μίζερι πορν. Το βιβλίο εκδόθηκε το 2022, έγινε παγκόσμια επιτυχία μέσω του booktok και επανέφερε στον συνειδησιακό χώρο μια κατάσταση που είχε περάσει σε μια αποσιωπημένη κανονικότητα. Άνθρωποι, συνήθως νεαροί αναγνώστες, που δεν μπορούσαν να τοποθετήσουν τη Συρία στον χάρτη, γνώρισαν μέσω της λογοτεχνίας τη χώρα και τα δεινά που πέρασε την τελευταία δεκαετία. Δεν το λες και μικρό κατόρθωμα για τη γεννημένη στον Καναδά Κατού και το ντεμπούτο της.
The Pianist of Yarmouk, του Aeham Ahmad
Το 2014, ένα βίντεο από την κατεστραμμένη Γιαρμούκ κάνει τον γύρο του κόσμου. Ένας νεαρός άνδρας παίζει πιάνο με φόντο τα χαλάσματα της πόλης. Ο πιανίστας είναι ο παλαιστίνιος πρόσφυγας Aeham Ahmad του οποίου η ιστορία θα γίνει μια πολυβραβευμένη μικρού μήκους ταινία το 2017. Έναν χρόνο αργότερα κυκλοφορεί το ομώνυμο βιβλίο, The Pianist of Yarmouk.
Στην αυτοβιογραφία του ο Ahmad περιγράφει τη σχέση του με τη μουσική από μικρό παιδί, τις ελπίδες του μεγαλώνοντας και το χάος που έφερε στη ζωή του ο εμφύλιος πόλεμος. Με πηγαίο λογοτεχνικό ταλέντο εξιστορεί την καταστροφή της Γιαρμούκ από τα στρατεύματα του Άσαντ το 2011 και την κατοχή της από τους Τζιχαντιστές το 2014.
Η Γιαρμούκ προπολεμικά ήταν ο μεγαλύτερος προσφυγικός καταυλισμός Παλαιστινίων στον κόσμο. Μετά τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, όπου γύρω στο ένα εκατομμύριο Παλαιστίνιοι αναγκάστηκαν να αφήσουν τα σπίτια του διωγμένοι από τις σιωνιστικές τρομοκρατικές ομάδες, χιλιάδες πρόσφυγες πέρασαν τα υψίπεδα του Γκολάν και βρήκαν καταφύγιο στη γειτονική Συρία. Όπως γράφει ο Άχμαντ, στην πόλη ζούσαν γύρω στο μισό εκατομμύριο πρόσφυγες. Μετά την καταστροφή, ούτε πενήντα χιλιάδες.
Φόβος μέσα σ’ ένα απέραντο χωράφι, του Μούσταφα Ταζ αλ-Ντιν αλ-Μούσα
Εκατό συν μια ιστορίες, γραμμένες σε μικρή φόρμα, για τη ζωή και τον θάνατο στη Συρία από την πένα του Μούσταφα Ταζ αλ-Ντιν αλ-Μούσα. Η ανθολογία περιέχει διηγήματα που εκδόθηκαν μεταξύ 2012 και 2019 και η θεματική τους μπλέκει το καθημερινό στοιχείο με τον μαγικό ρεαλισμό της Μέσης Ανατολής. Διωγμένος για τις κομμουνιστικές του απόψεις από το καθεστώς και ανεπιθύμητος από τους αυτονομιστές λόγω της αθεϊστικής του στάσης, ο συγγραφέας ζει εδώ και χρόνια στην τουρκική πόλη Μαρντίν.
Όπως βλέπουμε, η σύγχρονη λογοτεχνία περιλαμβάνει φωνές που αποτυπώνουν με γλαφυρότητα και σκληρό ρεαλισμό την έκρυθμη κατάσταση που βιώνει η άτυχη Συρία. Αξίζει να γνωρίσουμε τις φωνές αυτές, καθώς είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε, όσο ένας μαρτυρικός λαός προσπαθεί να εξασφαλίσει το μέλλον του. Μακάρι σύντομα να κυκλοφορήσουν ακόμα περισσότερα βιβλία σχετικού περιεχομένου μεταφρασμένα στη γλώσσα μας και να διαβαστούν και από ανθρώπους μη ευαισθητοποιημένους μέχρι πρότινος πάνω στο θέμα.