Η Χρύσα Λύκου, μίλησε με έναν γιατρό, έναν αθλητή κι ένα μέλος ραπ συγκροτήματος για το προνόμιο του να ανήκεις στο «ισχυρό» φύλο, όπως το όρισε η κοινωνία.
Εάν είσαι γυναίκα κάπου στα 35 – όπως εγώ – έχεις σίγουρα διανύσει τρεις δεκαετίες, καταγράφοντας μέσα σου στερεοτυπικές αφηγήσεις που ξεκινούν με το τι μπορεί να κάνει και τι όχι ένα κορίτσι, με το τι μπορεί να παίξει, τι δεν μπορεί να φορέσει, τι μπορεί να πει και πόσο να γελάσει, καταλήγοντας στο σήμερα και σε ερωτήσεις που αφορούν τα ωάριά σου και πόσο τα σκέφτεσαι που γερνούν.
Από τη στιγμή μηδέν, λοιπόν, αναγκαζόμαστε να παίξουμε με κουζινικά και κούκλες, να πηγαίνουμε μπαλέτο ενώ μπορεί να θέλουμε καράτε, δεν πρέπει να λερωνόμαστε, να ξεμαλλιαζόμαστε, να ιδρώνουμε, πρέπει να διαβάζουμε να μην ανακατευόμαστε πολύ, ούτε και να είμαστε γλωσσούδες.
Γενικά, πρέπει σε όλα να είμαστε τόσο-όσο καλές, ακόμη κι αν η κοινωνία προσπαθεί καθημερινά να μας πείσει ότι τα θέματα ισότητας έχουν πλέον λυθεί, οι φεμινισμοί είναι αχρείαστοι κι άλλα τέτοια alt right αποκούμπια.
Οι διακρίσεις φύλου αποτελούν τεράστιο κοινωνικό ζήτημα που απασχολεί όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά πολλές χώρες καθώς επηρεάζουν άμεσα την πορεία ζωής του ατόμου – κυρίως των γυναικών – υποδεικνύοντάς τους ακόμη και τις κατάλληλες επιλογές απασχόλησης, διασκέδασης και άθλησης.
Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε με συγκεκριμένα πρότυπα σκέψης, τα οποία – ενώ τα υιοθετούμε συνήθως ασυνείδητα – στην πορεία της ζωή μας, τα θεωρούμε αυτονόητα.
Πάνω σε αυτές τις σκέψεις, θέλησα να συζητήσω με τρεις άντρες που προσπαθούν καθημερινά να αναγνωρίζουν, ο καθένας στον κλάδο του, το προνόμιο του φύλου τους και να το αμφισβητούν σε μια απολύτως πατριαρχικά δομημένη κοινωνία.
Γιώργος, γενικός χειρουργός: «Πολύ σκληρό το κλίμα για μια γυναίκα στο νοσοκομείο»
«Μια από τις κυρίαρχες αφηγήσεις στον κλάδο της ιατρικής, είναι ότι οι γυναίκες θα πρέπει ιδανικά να επιλέξουν μια ειδικότητα η οποία θα τους επιτρέπει περισσότερο προσωπικό χρόνο, ώστε να αφιερωθούν στο παιδί και την οικογένεια τους».
«Αντίστοιχα, ο άντρας, το “ισχυρό φύλο” βάσει της κυρίαρχης αντίληψης, μπορεί να επιλέξει πολύ πιο εύκολα χειρουργικές ειδικότητες, οι οποίες απαιτούν πάρα πολλές ώρες εργασίας και κούραση», μου εξηγεί ο Γιώργος που εργάζεται σε μεγάλο νοσοκομείο της Αθήνας.
«Στις χειρουργικές ειδικότητες είναι πολύ πιο εντατικοποιημένη η εργασία με την κυρίαρχη κουλτούρα να αντιμετωπίζει τη γυναίκα ως αδύναμη, μη μπορώντας να ανταπεξέλθει στις όποιες συναισθηματικές μεταπτώσεις μπορεί να υπάρξουν, παίρνοντας παράλληλα ως δεδομένο ότι οι άντρες έχουμε αποδεσμευτεί από τους όποιους συναισθηματισμούς».
«Ήμασταν ακόμη στη σχολή όταν καθηγητής στα Γιάννενα όπου σπούδασα, είπε σε συμφοιτήτρια μου ότι δεν θα μπορεί ως γυναίκα να ανταπεξέλθει σε πολύωρα χειρουργεία, όταν έχει περίοδο. Αρκεί κανείς να φανταστεί ότι το συγκεκριμένο παράδειγμα δεν ήταν το πιο σεξιστικό που έχει ακουστεί στα αμφιθέατρα για τις γυναίκες».
«Όλο αυτό το πατρονάρισμα από τα φοιτητικά κιόλας χρόνια, θεωρώ ότι επηρέασε την επαγγελματική και, κατ΄ επέκταση, προσωπική ζωή πολλών γυναικών».
Η πιο συνηθισμένη συνθήκη που αντιμετωπίζει ο Γιώργος στο νοσοκομείο είναι ότι, έχοντας το «προσόν» του αντρικού φύλου, αυτομάτως γίνεται και ο μόνος γιατρός στην αίθουσα.
«Δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί να είμαι με τρεις ακόμη συναδέλφισσες σε μια αίθουσα και όλοι να απευθύνουν μόνο σε εμένα τον λόγο. Ασθενείς, νοσηλευτές, όλοι. Για τους περισσότερους, η συνάδελφος είναι “η κοπελιά”».
«Αν θέλουμε τώρα να πάμε και σε μεγαλύτερη κλίμακα, όπως είναι τα συνέδρια, αυτό που εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς είναι ότι οι σχολιαστές είναι κατά βάση άντρες, στη δική μου τουλάχιστον ειδικότητα».
Κουβεντιάζοντας με τον Γιώργο, συμφωνούμε ότι το επάγγελμα της ιατρικής είναι ένας κλάδος που ασκεί εξουσία, είτε λόγω των άμεσων σχέσεων που είχε και συνεχίζει να έχει με το κράτος, είτε με την ίδια τη φύση του του επαγγέλματος πάνω στον ασθενή και την κοινωνία.
«Το να είσαι άντρας στον τομέα της υγείας, σε συνδυασμό με το να μην έχεις κανέναν ηθικό φραγμό, μπορεί πολύ εύκολα να σε κάνει να νομίζεις ότι είσαι πάνω απ’ όλους, υποτιμώντας συναδέλφους ανεξαρτήτως ιεραρχίας και γνώσεων, υιοθετώντας τοξικές συμπεριφορές».
Εκφράζω τις σκέψεις που πάνω στον κλάδο της γυναικολογίας και τις φορές που ένιωσα άβολα στο παρελθόν σε κάποια από τις εξετάσεις ρουτίνας.
«Τα σχόλια των γυναικολόγων μέσα κι έξω από το χειρουργείο, ακροβατούν στο όριο του ακραίου μισογυνισμού».
«Θυμάμαι χαρακτηριστικά καθηγητή γυναικολογίας να λέει στις φοιτήτριες ότι μέχρι να τελειώσουν την ειδικότητα, θα έχει αφαιρέσει από όλες τις ωοθήκες και τις μήτρες τους, με το σκεπτικό του ότι μετά από κάποια ηλικία που τα ωάρια τελειώνουν και ότι οι ωοθήκες είναι όργανο που μόνο καρκίνο μπορούν να προκαλέσουν».
«Δυστυχώς, αυτή η λογική ενσωματώνεται με φοβερή ευκολία στον κόσμο, ενώ στην ουσία μιλάμε για ακρωτηριασμό. Κάποιες ειδικότητες είναι βαθιά σκοταδιστικές».
Σήμερα, οι γυναίκες χειρουργοί αυξάνονται.
«Παρά την ακραία πίεση και τον χυδαίο σεξισμό που δέχονται οι γυναίκες σε αυτό το περιβάλλον, καταφέρνουν πλέον και βάζουν τα όριά τους, κάτι που έχει καλυτερέψει τις συνθήκες και για όλους εμάς».
«Διευθυντές που ούρλιαζαν όλη μέρα, πλέον φοβούνται μια ενδεχόμενη καταγγελία και “μαζεύονται”. Πρόσφατα, μια συνάδελφος δέχθηκε πολύ μεγάλη πίεση από έναν ειδικό και ευτυχώς υπήρξε στήριξη από τους περισσότερους άντρες συναδέλφους».
Ο Γιώργος, διακρίνει μεγάλες διαφορές μεταξύ της προηγούμενης γενιάς και της δικιάς μας.
«Οι προηγούμενοι από εμάς γαλουχήθηκαν με τον χειρότερο τρόπο, από αυτούς που ονομάζουμε “μεγαλογιατρούς”. Θέλω να πιστεύω ότι πλέον δίνεται περισσότερος χώρο και ορατότητα στη γυναικεία καταπίεση».
Βικέντιος Μοσκάτ, δάσκαλος πολεμικών τεχνών: «Είναι πολύ καλή, βαράει σαν άντρας»
O Βικέντιος ήταν μόλις 18 χρονών όταν ξεκίνησε να ασχολείται με το kickboxing. Στην πρώτη σχολή που βρέθηκε τότε δεν υπήρχαν καθόλου κορίτσια, ενώ στην επόμενη υπήρχαν μόνο τρεις κοπέλες, σε ένα τμήμα είκοσι αγοριών.
«Υπήρξαν πολλές γνωστές και φίλες που ήθελαν να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο άθλημα. Έρχονταν να κάνουν δοκιμαστικό και κατέληγαν να φεύγουν απογοητευμένες, μιας και το μόνο που άκουγαν κατά τη διάρκεια της προπόνησης ήταν ατάκες όπως: “Βάρα πιο δυνατά, βάρα σαν άντρας”, ενώ στα αγόρια έλεγαν: “Σταμάτα να βαράς σαν κοπέλα”».
«Ακόμη και σήμερα, φίλες που παραμένουν μετά από χρόνια στον χώρο ακούνε συχνά το: “Είναι πολύ καλή αυτή, βαράει σαν άντρας”».
Ο Βικέντιος, περιγράφει πως ακόμη και σήμερα η αναλογία γυναικών κι ανδρών, δεν είναι η ίδια, κάτι που φανερώνεται και μέσω των διοργανώσεων. Σε δέκα αγώνες, τουλάχιστον οι οκτώ είναι αντρικά ζευγάρια.
«Μικρότερος, παρατηρούσα όσα συνέβαιναν με αμηχανία, ήταν τότε που άρχισα να συνειδητοποιώ ότι το προνόμιο του να είσαι άντρας σε αυτή την κοινωνία είναι κάτι που αντανακλάται σε όλους τους τομείς της ζωής και της καθημερινότητάς μου».
«Όσο περνούσαν τα χρόνια, τα πράγματα έγιναν όλο και πιο ξεκάθαρα. Οι ευκαιρίες που είχα σαν αθλητής, ήταν πολύ περισσότερες από αυτές που θα είχε μια κοπέλα. Από τον ποιοτικό χρόνο που θα μπορούσε να μου αφιερώσει ένας δάσκαλος, μέχρι τις ευκαιρίες να αγωνιστώ σε διοργανώσεις σε όλη την Ελλάδα».
«Εννοείται ότι στην προπόνηση, το γεγονός ότι ήμουν λευκός, straight άντρας με έκανε δεδομένα αποδεκτό, γιατί ολόκληρη η κοινωνία έχει δομηθεί έτσι ώστε να νιώθω εγώ πιο άνετα».
Πλέον, υπάρχουν πολύ περισσότερες αθλήτριες που ανεβάζουν το επίπεδο των πολεμικών τεχνών, παράλληλα όμως εξακολουθούν να μην «ακούγονται» όπως οι άντρες.
«Ελάχιστοι γνωρίζουν τη Φανή Πελούμπη στην Ταϊλάνδη που διαπρέπει στο Muay Thai, την Αντωνία Πρίφτη και την Ελίνα Καλλιονίδου στην Ελλάδα».
Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας με τον Βικέντιο, διαπιστώνω ένα κοινό στην εμπειρία του με τον Γιώργο πιο πάνω.
«Με τις συνεργάτιδες μου, Αγγέλα Χατζηγιάννη και Ελένη Παπαρίδη, κατεβαίνουμε μαζί στους αγώνες που συμμετέχουμε. Μιλώντας, λοιπόν, με άλλους δασκάλους, παρατηρώ ότι τις περισσότερες φορές δεν τις κοιτάνε καν, απευθύνονται μόνο σε εμένα».
«Η παρουσία τους τους κάνει να νιώθουν άβολα. Ακόμη και στη σχολή όταν έρχεται κόσμος να ζητήσει πληροφορίες, “κολλάει” βλέποντας δασκάλες».
Φτάνοντας στο σήμερα, μου εξηγεί ότι δυστυχώς δεν έχουν υποχωρήσει τα βλέμματα που δέχονται οι γυναίκες όταν πρωτοεμφανίζονται σε μια σχολή, η οποία είναι κατά κύριο λόγο ανδροκρατούμενη.
«Θα υπάρξουν τύποι θα πάνε να της το παίξουν ειδικοί, δήθεν για να τη βοηθήσουν. Επίσης, συμβαίνει και κάτι ακόμη πιο αποκρουστικό, αρχίζουν δηλαδή να τις βαράνε πιο δυνατά κατά τη διάρκεια του αγώνα, επιβάλλοντας τους μια κυριαρχία όπως την οραματίζονται στο μυαλό τους».
Η νέα γενιά δασκάλων φέρνει την αλλαγή, λέει ο Βικέντιος, με τα αγόρια να κατανοούν περισσότερο το προνόμιο και τις κοπέλες να φτιάχνουν όλο και περισσότερους τόπους που μπορούν να υπάρξουν άνετα.
«Θέλουμε να μάθουμε και χρειάζεται να ακούμε. Κάθε αμηχανία θα τη διαχειριστούμε για να προχωρήσουμε μαζί».
«Ήρωας», ράπερ: «Ήθελε στομάχι να διεκδικήσεις χώρο σε μια σκηνή που έσφυζε από μισογυνισμό»
Ο Σπύρος, είναι μέλος του συγκροτήματος δύο_μηδέν_δύο_μηδέν, που οι ρίζες των στίχων του βρίσκονται στον αντισεξισμό και τον αντιφασισμό. Έτσι, μιλήσαμε για την παρουσία των γυναικών στην για χρόνια ανδροκρατούμενη ραπ σκηνή.
«Όταν ξεκίνησα το ραπ, η παρουσία θηλυκοτήτων ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, έως και ελάχιστη. Οι γυναίκες που έγραφαν ραπ – Dogmother, Inka, απλά μια φωνή, Sadazinia και κάποιες ακόμα – ήταν μετρημένες στα δάχτυλα».
«Θυμάμαι, στο γνωστότερο τότε ελληνικό forum περί hip hop, υπήρχαν συζητήσεις για το “αν συμφωνούμε με το να κάνει κάποια κοπέλα ραπ”».
«Οπότε ναι, θεωρώ ότι ήταν πολύ δύσκολο για κάποια γυναίκα να διεκδικήσει χώρο σε μια σκηνή που έσφυζε από αρρενωπότητα και μισογυνισμό. Ήθελε πολύ γερό στομάχι».
Μου εξηγεί ότι δεν χρειάστηκε ποτέ να αποδείξει κάτι, πέραν των όποιων ικανοτήτων είχε και έχει.
«Κρινόμουν πάντα μόνο για το ραπ μου. Για να το πω πιο απλά, ποτέ και κανείς, δε θα έλεγε “ο Ήρωας για άντρας, καλός είναι”, όπως συνηθίζεται να ακούγεται για γυναίκες μέχρι και σήμερα».
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια πολύ δυναμική άνοδος του ραπ από θηλυκότητες.
«Επιτέλους! Και είναι και πάλι σημαντικό να αναφέρουμε ότι τα εύσημα πηγαίνουν αποκλειστικά στις ίδιες τις ράπερς. Μπορεί να έχει αλλάξει κάπως η αντιμετώπιση, να έχει γίνει πιο ελαστική, αλλά εξακολουθούμε να ζούμε σε μια βαθιά πατριαρχική κοινωνία που βρωμάει σεξισμό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και της καθημερινότητας».
«Στους δικούς μου κύκλους, ευτυχώς, δεν είναι τόσο εμφανής η οποιαδήποτε αμφισβήτηση, αλλά θεωρώ πως σίγουρα υπάρχει μια καχυποψία και κακεντρέχεια ως προς το ραπ από θηλυκότητες».
«Κάτι τέτοιο φαίνεται κι από το περιεχόμενο των περισσότερων γυναικών στα κουπλέ τους, που πολύ συχνά και έντονα υπερασπίζονται τη θέση τους σε αυτό το χώρο από το πρίσμα του φύλου. Και πολύ καλά κάνουν».
Συμφωνούμε ότι μέχρι να σταματήσουμε να ακούμε το: «για γυναίκα καλή είναι», χρειάζεται δουλειά.
«Το μεγάλο στοίχημα βέβαια δεν είναι να γίνουν οι γυναίκες ραπερς πιο δυναμικές, αλλά οι άντρες ραπερς να γίνουν λιγότερο μαλάκες».