Εργασία, οικογένεια, παιδική ηλικία και γλώσσα: Ορισμένα από τα πολλά πεδία όπου η πατριαρχία “αλωνίζει” και συχνά δεν γίνεται αντιληπτό.
Η ελληνική κοινωνία, όπως πολλές ακόμη σε διεθνές επίπεδο, έχει αναπτύξει προβληματικούς δεσμούς με την πατριαρχία που συχνά “μεταφράζεται” υποσυνείδητα μέσα από καθημερινές πτυχές, δίχως να κατανοούνται οι σημαντικότατες διαστάσεις του ζητήματος.
Ενώ η πατριαρχία είναι μια έννοια που βρίσκεται στο επίκεντρο του κοινωνικού και πολιτικού διαλόγου, ορισμένες πτυχές της που επηρεάζουν την καθημερινότητά μας περνούν στα “ψιλά γράμματα”. Απο τις σχέσεις εργασίας, μέχρι την ελληνική γλώσσα και την οικογένεια, εξετάζουμε στο gender gap, πατριαρχικές διακρίσεις που εξακολουθούν μας ταλανίζουν.
Η πατριαρχία στη καθημερινότητα μας σε θεατά και αθέατα σημεία
Ξεκινώντας απο τις εργασιακές σχέσεις, παρατηρείται πως η πατριαρχία εξακολουθεί να επηρεάζει την επιλογή επαγγέλματος και το επίπεδο αμοιβής. Παρά την σχετική πρόοδο που έχει επιτευχθεί όσον αφορά την ισότητα των φύλων, το αφήγημα ανδρικών και γυναικείων κλάδων εργασίας παραμένει ισχυρό, αφήνωντας το στίγμα του σε πολλά εργαζόμενα άτομα κάθε φύλου που εργάζονται σε ένα υποτιθέμενα μονομερές έμφυλο επάγγελμα.
Παράλληλα, κοινωνικές μετρήσεις μαρτυρούν πως ακόμη και στην εποχή μας υπάρχουν γυναίκες που αμείβονται λιγότερο από τους άνδρες συναδέλφους τους, ακόμη κι αν βρίσκονται στα ίδια επίπεδα παραγωγικότητας. Έρευνα που διεξήχθη από την Ευρωπαϊκή Ένωση καταδεικνύει το πρόβλημα της μισθολογικής ανισότητας ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες με δεδομένα. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες εργαζόμενες στην ΕΕ αμείβονται περίπου 12.7% λιγότερο ανά ώρα εργασίας από τους άνδρες.
Υπάρχουν, όμως, σημαντικές διαφορές μεταξύ κρατών-μελών: Το 2021, η μεγαλύτερη διαφορά αμοιβών σημειώθηκε στην Εσθονία (20,5%), ενώ η χώρα της ΕΕ με το χαμηλότερο μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων ήταν η Ρουμανία (0,7-3,6%).
Αντιθέτως, το Λουξεμβούργο έχει “σφραγίσει” το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων, λειτουργώντας ως πρότυπο.
Επιπλέον, η πατριαρχία εκδηλώνεται και στον τομέα της οικογένειας. Οι κοινωνικές προσδοκίες που επιβάλλονται στους άνδρες και τις γυναίκες εξακολουθούν να επηρεάζουν τους ρόλους τους ως προς αυτό τον τομέα. Ειδικότερα, η πίεση που ασκείται στις γυναίκες για να προσαρμοστούν σε παραδοσιακούς ρόλους μητρότητας και οικογενειακής φροντίδας – αν και δεν παρατηρείται τόσο έντονα συγκριτικά με το παρελθόν – εξακολουθεί να υφίσταται σε σοβαρό μάλιστα βαθμό.
Επιπεροσθέτως, συνεχίζει να θεωρείται κανονικότητα μια γυναίκα να υιοθετεί το επώνυμο του άνδρα της μετά τον γάμο, χωρίς να αποκομίζει κάποιο ουσιαστικό όφελος, παρά μόνο προς τέρψιν της πατριαρχική ικανοποίησης που ορίζει την θέση της γυναίκας, στις κοινωνικές σχέσεις, κυρίως ως ιδιοκτησία. Αντίστοιχα, η πατριαρχία κυριαρχεί με τόσο εξόφθαλμο, αλλά ταυτόχρονα υποσυνείδητο τρόπο, σε ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της παιδικής μας ηλικίας, τα παιχνίδια. Σήμερα, πολλά άτομα θεωρούν “αλλόκοτο” ένα κοριτσάκι να παίζει με αμαξάκια και ένα αγοράκι να παίζει με ένα πλαστικό σετ μαγειρικής. Διότι, ακόμη και τα παιδικά παιχνίδια μικρών υπόκεινται διαχωρισμό με βάση το φύλο σε “ανδρικά” και “γυναικεία” – μην τυχόν και αλλοιωθούν οι υποτιθέμενοι ρόλοι των φύλων στην πατριαρχική κοινωνία.
Συνεπώς, η πατριαρχία θέτει τις ιδεοληπτικές της βάσεις όπου εντοπίσει πρόσφορο έδαφος, ανεξαρτήτως αν, η επίδρασή της στα παιδιά, έχει καταστροφικές επιπτώσεις σ’ ένα πλαίσιο πλήρους κανονικοποίησης. Μέσα από ποικίλους τομείς, το μεγαλύτερο ίσως έρεισμα της πατριαρχίας που περνά απαρατήρητο σε τακτική βάση, είναι η επιρροή της στην ελληνική γλώσσα.
Η γλώσσα, ως εργαλείο επικοινωνίας και έκφρασης, αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές δομές και τις προκαταλήψεις που επικρατούν σε μια κοινωνία. Στην περίπτωση της ελληνικής γλώσσας, παρατηρείται μια υπερβολική χρήση του αρσενικού γένους ως αντιπροσωπευτικού για τον κοινωνικό ιστό. Αυτή η γραμματική “ανδροκεντρικότητα” είναι πολύ συχνή και αντανακλάται σε όλους τους τομείς, από την καθημερινή επικοινωνία μέχρι τον προαναφερθέντα επαγγελματικό χώρο και τα μέσα ενημέρωσης.
Προκειμένου να επέλθει μια ισορροπία, τα τελευταία χρόνια γίνεται αισθητή μια προσπάθεια αναπλαισίωσης του γραπτού και προφορικού λόγου, καθώς αναδύονται λέξεις, όπως “την εαυτή” – αντί για “τον εαυτό” – ενώ η προσπάθειες για συμπερίληψη ενισχύουν την επέκταση της χρήσης του πληθυντικού, ουδέτερου γένους: “Όλα”, αντί για το “όλοι” που σηματοδοτεί αρσενικά γένη.
Αυτά είναι μερικά μόνο παραδείγματα από την άτυπη “γλωσσική επανάσταση” που συνδέεται άρρηκτα με τα βαθύτατα ριζωμένα πατριαρχικά στερεότυπα.
Η αξία της αναγνώρισης του προβλήματος και η στροφή προς την ουσιαστική ισότητα
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τις ασυνείδητες διαστάσεις της πατριαρχίας προκειμένου να δημιουργήσουμε μια ισότιμη κοινωνία. Μαζί με την αναγνώριση, ώστοσο, απαιτούνται λύσεις. Τομές προς ένα εκπαιδευτικό σύστημα – χωρίς έμφυλες διακρίσεις – που θέτει στο επίκεντρο την ισότητα.
Απαραίτητες κρίνονται και οι μεταρρυθμίσεις υπέρ της εξάλειψης της φυλετικής ανισότητας στην εργασία, στην οικογένεια, καθώς επίσης και ευρύτερες θεσμικές παρεμβάσεις σε ζητήματα ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών, ώστε να χαραχτεί σταδιακά η πορεία της διεξόδου από την πατριαρχική κοινωνία, ενώ παράλληλα να τοποθετηθούν τα θεμέλια της δικαιοσύνης απέναντι σε κάθε άτομο.