Αν μας ρωτήσουν ποτέ, ποιο είναι το μεγαλύτερο πειραματόζωο στην Ελλάδα, η απάντηση είναι πολύ απλή: Το εκπαιδευτικό σύστημα. Και ο κολοφώνας του πειράματος αυτού είναι, φυσικά, ο τρόπος εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. 

Η βασική αρχή του πειράματος είναι η αλλαγή. Τα Λατινικά, η Κοινωνιολογία, η Τράπεζα Θεμάτων, το ΕΒΕ, οι αλλαγές στην εξεταζόμενη ύλη, οι αλλαγές στο ωρολόγιο πρόγραμμα και η προσθήκη πιο σύνθετης ύλης αποτελούν το βασικό συστατικό της επιτυχίας. Αλλά επειδή όλα ενώνονται, συνυπάρχουν και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά για να εξετάσουμε σωστά την επιτυχία – ή την απόλυτη αποτυχία – του πειράματος “Εκπαίδευση στην Ελλάδα”. 

Όταν πηγαίναμε μαζί σχολείο…

Όλα ξεκινούν από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Εκτός από τη Γλώσσα και τα Μαθηματικά, που είναι άκρως απαραίτητα και στην καθημερινότητά μας, δημιουργούνται πολλά ερωτηματικά ως προς τις συνολικές μας γνώσεις. Η Ιστορία, για παράδειγμα, είναι (από μόνο του) ένα καταπληκτικό μάθημα, με το οποίο μπορούν τα παιδιά να ταξιδέψουν νοητά σε άλλες χρονικές περιόδους, να μελετήσουν γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις που συντέλεσαν στη διαμόρφωση της σύγχρονης εποχής, ούτως ώστε να έχουν μια επίγνωση της ταυτότητάς τους. 

Ο τρόπος διδασκαλίας της, όμως, τη μετατρέπει σε ένα από τα πιο βαρετά και άνοστα μαθήματα. Και αναρωτιέμαι, ποια διάνοια σκέφτηκε και αποφάσισε ότι ο ιδανικός τρόπος διδασκαλίας της Ιστορίας είναι η δημιουργία παπαγάλων; Για να μη μιλήσουμε για την κουτσουρεμένη Ιστορία που περιέχουν τα σχολικά εγχειρίδια.

Βέβαια, εδώ μπορούμε να μιλήσουμε για πολύ ενδιαφέρουσες θεωρίες περί προσπάθειας κατάργησης της κριτικής σκέψης. Γιατί να σκεφτόμαστε και να μη δεχόμαστε παθητικά όλα όσα ακούμε, μαθαίνουμε, διαβάζουμε; Θα ήταν όλα πολύ πιο εύκολα. Ένα ακόμη μάθημα-πληγή στο δημοτικό, είναι η Γεωγραφία. Σας προκαλώ να βγείτε μια βόλτα στο δρόμο και να ρωτήσετε δέκα περαστικούς ποια είναι τα Δωδεκάνησα. Πόσοι πιστεύετε ότι θα απαντήσουν σωστά;

Η κοινωνία, η Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή και η Κοινωνιολογία

Μιας και μέσω της εκπαίδευσης — θεωρητικά — καταβάλλεται προσπάθεια για τη δημιουργία ανθρώπων με αξίες, κριτική σκέψη και ουσιώδεις γνώσεις, τότε αξίζει να ρίξουμε και ένα βλέφαρο σε μερικά σπουδαία μαθήματα, που (μάλλον) συνειδητά παραγκωνίζονται: Για το δημοτικό, η Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή και για το λύκειο, η Κοινωνιολογία. Αυτά τα μαθήματα λειτουργούν ως ένα μικρό παραθυράκι της κοινωνίας μας και αποσκοπούν στην ενημέρωση των μαθητών — και υποψήφιων πολιτών — σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο. Μιλούν για δημοκρατία, πολιτεύματα, δικαιώματα.

Κάνουν αναφορές στο Μαρξ, το Ντυρκέμ, το Βέμπερ, στη σημασία της σύγχρονης κοινωνίας και στους τρόπους ομαλής λειτουργίας της. Κοινώς και εν συντομία, προετοιμάζουν τους μαθητές, κυριολεκτικά, για τον έξω κόσμο. Εκεί, όπου θα κληθούν να σταθούν μόνοι τους κάποια μέρα, βασιζόμενοι στις ουσιώδεις γνώσεις τους και στην κριτική τους σκέψη. 

Κι αν αυτή ήταν η σχολική πραγματικότητα, τότε θα μιλούσαμε για ένα άριστο εκπαιδευτικό σύστημα. Η δική μας, πραγματικότητα, όμως, απέχει μερικά βήματα από αυτό. Στη δική μας πραγματικότητα, πρωτεύοντα ρόλο έχει η παπαγαλία και η αναγκαστική εκμάθηση εξειδικευμένων γνώσεων, που εν τέλει μπορεί να μη χρειαστούν και ποτέ. Αυτές είναι οι προτεραιότητες που θέτει η εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Λατινικά VS Κοινωνιολογία: Όπου κάτσει η μπίλια

Το 2018, ο τότε υπουργός Παιδείας, Κώστας Γαβρόγλου, ανέφερε σχετικά για το μάθημα των Λατινικών ότι ο τρόπος που διδάσκεται και εξετάζεται, βασίζεται στην αποστήθιση. «Εμείς θέλουμε να υπονομεύσουμε την αποστήθιση», δήλωσε σχετικά ο κ. Γαβρόγλου. 

Τότε, η Κοινωνιολογία αντικατέστησε τα Λατινικά ως εξεταζόμενο μάθημα στις Πανελλήνιες, μια κίνηση που προκάλεσε, κατά βάση, θετικές αντιδράσεις. Ωστόσο, αφού ανέλαβε η κ. Κεραμέως καθήκοντα υπουργού Παιδείας, τα Λατινικά επανήλθαν και η Κοινωνιολογία παραγκωνίστηκε για άλλη μια φορά. Στις 2 Ιουνίου του 2021, διδάχθηκε το μάθημα της Κοινωνιολογίας για τελευταία φορά στα Λύκεια της χώρας, καθώς αυτό καταργήθηκε μετά από 39 χρόνια ανελλιπούς παρουσίας (από το 1982-‘83).

Οι ομάδες «Διδακτική Κοινωνιολογίας» και «Υπέρ των κοινωνικών επιστημών» εξέδωσαν ψήφισμα, με το οποίο ζητούν από το υπουργείο Παιδείας να επαναφέρει το μάθημα των Κοινωνικών Επιστημών στο Λύκειο και της Κοινωνιολογίας ως εξεταζόμενο μάθημα στις Πανελλήνιες.

Ειδικότερα, έγραψαν τα εξής:

«Το μάθημα της Κοινωνιολογίας εξεταζόμενο για 2 χρόνια αγκαλιάστηκε, όχι μόνο από τους εκπαιδευτικούς που το δίδαξαν με ζήλο και μεράκι αλλά και από τους ίδιους τους μαθητές της Γ’ Λυκείου ως μάθημα που τους προσφέρει πολλά στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης, στην κατανόηση και ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων, των σχέσεων με τους γύρω τους αλλά και την αντιμετώπιση των αντιφάσεων που διακρίνει την κοινωνική πραγματικότητα ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας που διανύουμε».

Το σχολείο μας προετοιμάζει για τη ζωή σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει.
-Αλμπέρ Καμύ

Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Μας έχετε φάει τη ψυχή με τα Αρχαία

Όλοι όσοι έχουμε περάσει από τη θεωρητική κατεύθυνση, κληθήκαμε να βαδίσουμε σε αυτό το δύσβατο και στρωμένο με αγκάθια μονοπάτι, που λέγεται «Αρχαία». Βέβαια, υπάρχει και σα μάθημα γενικής παιδείας. Γιατί διαφορετικά, κινδυνεύουμε να θεωρηθούμε αγράμματοι.

Λες και αν δεν μάθουμε να παπαγαλίζουμε το: «Ω, τάφε μου, κρεβάτι νυφικό» και πάει λέγοντας, σαν την Ελένη Βλαχάκη που προσπαθεί να πάρει απολυτήριο λυκείου, δεν θα έχουμε βγει με τα σωστά εφόδια για στην κοινωνία.

Τα Αρχαία θα μπορούσαν να είναι κάλλιστα ένα πολύ ωραίο μάθημα επιλογής, αφαιρώντας πάντα τα στοιχεία της παπαγαλίας και διατηρώντας τα σημεία του μαθήματος που πράγματι θα μπορούσαν να διεγείρουν το ενδιαφέρον των μαθητών και να τους μεταδώσουν ορισμένες βάσεις της ελληνικής γλώσσας. Τότε, βέβαια, δε θα μιλούσαμε για τη σημερινή εκπαίδευση στην Ελλάδα.

Οι Πανελλήνιες, το Πανεπιστήμιο και η αδιάκοπη συλλογή τυπικών προσόντων

Και… Συγχαρητήρια! Κατάφερες να περάσεις επιτυχώς από την παράνοια που χαρακτηρίζει την εκπαίδευση στην Ελλάδα και να μπεις στο Πανεπιστήμιο! Εδώ τα πράγματα είναι ΚΑΠΩΣ καλύτερα. Έχεις τη δυνατότητα να εμβαθύνεις σε μαθήματα που σε ενδιαφέρουν περισσότερο, να επιλέξεις κάποια κατεύθυνση και γενικώς, να μελετήσεις (και όχι να παπαγαλίσεις) στοχευμένα αυτά που σε ελκύουν.

Ακούγεται σαν παράδεισος, αν σκεφτείς ότι για να φτάσεις μέχρι εδώ, έπρεπε να διαβάσεις χιλιάδες πράγματα που ποτέ δε θα συναντήσεις στην κανονική ζωή. Η φοιτητική ζωή είναι ό,τι καλύτερο. Καφέδες, βόλτες, παρέες, σημειώσεις, εξεταστικές. Τι γίνεται, όμως, αφού βάλεις τα καλά, ορκιστείς και βγάλεις πεντακόσιες φωτογραφίες με φίλους και συγγενείς; Πάνω-κάτω, τα ίδια! Βλέπεις, αν θέλεις να πας σε κάποιο σχολείο, σε κάποιο φορέα ή κάπου μέσω ΑΣΕΠ, τελοσπάντων, πρέπει να έχεις μια ταπετσαρία τυπικών προσόντων.

Μεταπτυχιακό, Διδακτορικό (αν έχεις γερό στομάχι), 2-3 ξένες γλώσσες, πιστοποίηση Η/Υ— γιατί το να ξέρεις απλά δεν έχει σημασία, πρέπει να υπάρχει και το χαρτί και 3-4 μοριοδοτούμενα σεμινάρια.

Ένα κάρο πιστοποιήσεις σε μια αγορά εργασίας, που σε φορείς και δημόσιο ζητά τα μαλλιοκέφαλά της (εκτός φυσικά, αν έχεις γνωριμίες — τότε, πας αναίμακτα), ενώ στον ιδιωτικό τομέα είσαι, συνήθως overqualified, οι μισθοί δεν ανταποκρίνονται στα προσόντα σου — ούτε και στις τιμές ενοικίων και βενζίνης εδώ που τα λέμε, ενώ το ανέκδοτο είναι ότι όλοι ζητούν 2+ έτη προϋπηρεσίας, τα οποία (καλώς ή κακώς) δεν έρχονται κατά παραγγελία.

Δύο λόγια για την εκπαίδευση στην Ελλάδα…

Μια κοινωνία σαν τη δική μας χρειάζεται ανθρώπους με μυαλό-ξυράφι (αυτό με τις πολλές λεπίδες). Ασχέτως αν έχουν σπουδάσει. Είτε έχουν πολλά χρόνια προϋπηρεσίας, είτε όχι. Είτε υπήρξαν άριστοι μαθητές, είτε όχι.

Χρειαζόμαστε ανθρώπους που σκέφτονται, που επεξεργάζονται όλα όσα λαμβάνουν, που δε φορούν παρωπίδες, που δε φοβούνται να εκφραστούν, που έχουν επιχειρήματα, που ασκούν κριτική. Θεωρητικά και βάσει της Παιδαγωγικής, αυτό είναι το ζητούμενο του εκπαιδευτικού συστήματος.

Κι αν δεν τα καταφέρνει συχνά, δεν πειράζει. Υπάρχουν σπουδαίοι άνθρωποι, οι οποίοι αποδεικνύουν καθημερινά, ότι η ουσία δε βρίσκεται στα θρανία. Η ουσία βρίσκεται στη σκέψη. Κι όταν σκεφτόμαστε, μπορούμε.