Η Δήμητρα Αθανασοπούλου γράφει για την έννοια του σύγχρονου νεοερημίτη και την εξάρτηση που μπορεί να αναπτύσσουμε με τις οθόνες μας.
Έχεις νιώσει να σε απορροφούν οι οθόνες σε σημείο που ξεχνάς να βγεις από το δωμάτιο για μέρες; Έχεις ακυρώσεις κοινωνικές δραστηριότητες για να ζήσεις μέσα από το διαδίκτυο; Μήπως είσαι ένας ιθαγενής του ίντερνετ που κινδυνεύει να μεταμορφωθεί σε χικικομόρι;
Ο Ιάπωνας ψυχολόγος Ταμάκι Σαίτο, πριν από περίπου δέκα χρόνια, διέγνωσε την «κλινική κοινωνική κατηγορία» των Χικικομόρι στο βιβλίο του «Εφηβεία χωρίς τέλος». Ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε τα επιδημικά επίπεδα που είχε αγγίξει ο νεοερημιτισμός. Μια δεκαετία μετά οι Χικικομόρι, οι νεοερημίτες της Ιαπωνίας, επέστρεψαν ως το ιαπωνικό σύμπτωμα της μεταπανδημικής ζωής. Σήμερα λίγο λιγότεροι από 2 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε κοινωνική απομόνωση, σύμφωνα με έκθεση της ιαπωνικής κυβέρνησης και στο Τόκιο λειτουργεί ήδη ένα κέντρο αποκατάστασης για Χικικομόρι.
Η κοινωνική απομόνωση είναι σύμπτωμα της κατάθλιψης, όπως και άλλων ψυχικών νόσων και το φαινόμενο του νεοερημιτισμού -που συνομιλεί ανοιχτά με την ψηφιακή τεχνολογία- δεν αφορά μόνο τη μακρινή Ιαπωνία αλλά και την Ευρώπη, ακόμα και την εξωστρεφή Μεσόγειο.
Στην Ιταλία, μια μελέτη, που διενεργήθηκε δύο χρόνια μετά την πανδημία σε εθνικό επίπεδο από το CNR IFC Κλινικής Ψυχολογίας σε συνεργασία με την μη κερδοσκοπική οργάνωση Grupp Abele στο Τορίνο κατέληγε πως ολοένα και περισσότεροι νέοι Ιταλοί επιλέγουν να μη βγαίνουν ούτε για δουλειά ούτε για διασκέδαση και να ζουν τη ζωή τους online.
Αν κοιτάξεις γύρω σου, ίσως να αναγνωρίσεις κάποιους «νεοερημίτες», φίλους, γνωστούς που έχουν αποσυρθεί από την κοινωνική ζωή γιατί δεν μπορούν να αποχωριστούν τον ηλεκτρονικό τους υπολογιστή ή την έξυπνη τηλεόρασή τους. Αν κοιτάξεις μέσα σου, ίσως να δεις πως έχεις επιλέξεις την εθελούσια απομόνωση για να βουτήξεις μέσα στον εικονικό κόσμο της τρισδιάστατης οθόνης σου.
Έχει αποδειχτεί μέσα από επιστημονικές μελέτες πως οι οθόνες των έξυπνων συσκευών μας λειτουργούν ως μεταβατικά αντικείμενα, με αποτέλεσμα να εμφανίζουμε σταδιακά μια μορφή συναισθηματικής εξάρτησης από αυτές, είτε για να δραπετεύσουμε από την εξωτερική πραγματικότητα, είτε από την ψυχική μας πραγματικότητα.
Οι ειδικοί επιστήμονες θεωρούν το σύμπτωμα του αναχωρητισμού ή νεοερημιτισμού ως το κατεξοχήν ανθρώπινο αποτύπωμα του ψηφιακού μετασχηματισμού και της τηλεργασίας στον ανθρώπινο ψυχισμό, δηλαδή της υποδούλωσής μας στους αλγόριθμους, διαφοροποιώντας το από τις υπόλοιπες ψυχικές διαταραχές.
Η πλειονότητα των ερωτηθέντων που συμμετείχαν στην ιταλική έρευνα είχε αποδώσει την απομάκρυνσή τους από τον κοινωνικό ιστό στην πανδημία και στην απώλεια ή στην εγκατάλειψη της εργασίας τους για λόγους υγειονομικούς. Οι Χικικομόρι υπήρχαν, ωστόσο, πριν από τον Covid 19.
Ο ιαπωνικός Τύπος έγραφε από το 2013 για τους «Αναχωρητές» που δυσφορούσαν μέσα στον πολιτισμό της τεχνολογικής υπερδύναμης. Τότε, οι Χικικομόροι είχαν ταυτιστεί με την ηλικιακή ομάδα των εφήβων. Οι νεοερημίτες όμως δεν έχουν ηλικία. Μπορεί να είναι από 15 μέχρι 64 ετών, καθώς τα όρια αυτής της νέας κλινικής κατηγορίας διευρύνονται διαρκώς, όπως αναφέρουν οι ειδικοί επιστήμονες.
Πότε κάποιος διαγιγνώσκεται ως Χικικομόρι; Όταν αποφεύγει να βγει από το σπίτι για μήνες και παύει να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες, όπως να πηγαίνει στο σχολείο ή στην εργασία του, γιατί προτιμά να συνυπάρχει με οθόνες. Όταν κάποιος κοιμάται το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, αγρυπνά το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας, συντροφιά με εικονικούς ήρωες που συναντά στα βιντεοπαιχνίδια ή στις σειρές.
Μήπως έχεις πιάσει τον εαυτό σου να είναι φοβικός απέναντι στην όποια ανθρώπινη επαφή και να επιλέγει «τεχνολογικούς οργασμούς» απορρίπτοντας την ανθρώπινη επικοινωνία;
Σε τρομάζει η επιστροφή στις παραδοσιακές φόρμες επαφής και εργασίας; Σου προκαλεί θλίψη ένας κόσμος που προοδεύει για σένα χωρίς εσένα;
Τότε, ίσως να σε αφορά περισσότερο απ’ όσο πίστευες η νέα αυτή κλινική κατηγορία των χικικομόρι.
Η κοινωνική απομόνωση υπήρχε και πριν την έλευση των οθονών στη ζωή μας. Η ψηφιακή τεχνολογία όμως λειτούργησε καταλυτικά πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις και στο ανθρώπινο συναίσθημα. Το διαδίκτυο, παρόλο που καταργεί τις αποστάσεις στην ανθρώπινη επικοινωνία, ενθαρρύνει την καλλιέργεια παθολογιών, όπως η ψηφιακή εξάρτηση και η εμμονή της αυτοπροβολής στα όρια του ναρκισσισμού.
Το αποτύπωμα των σύγχρονων μετασχηματισμών μορφών κοινωνικής ζωής δείχνει να είναι εξαιρετικά βαθύ όσον αφορά τον τρόπο που συνδεόμαστε με τον Άλλο. Αυτό σημαίνει πως όσο βουτάμε μέσα σε οθόνες, ελαχιστοποιούμε την αμοιβαιότητα της σχέση μας με τον κόσμο, η οποία προϋποθέτει μια πραγματική συνάντηση με τον Αλλο.
Όσο περισσότερο χώρο εκχωρούμε στην online ζωή μας και στους εικονικούς ήρωες παιχνιδιών και σειρών, τόσο θα εντείνεται το υπαρξιακό μας κενό και θα πολλαπλασιάζεται η μοναξιά μας. Μέχρι που κάποια ημέρα, αρκετοί από εμάς, οι πιο ευάλωτοι ψυχικά, θα ξυπνήσουμε και θα έχουμε μεταμορφωθεί σε νεοερημίτες με μοναδικούς δεσμούς, εκείνους του διαδικτύου και της οθόνης.