Γιατί υπάρχουν τόσοι μόνοι, αφού υπάρχουν τόσοι μόνοι; Ένα ταξίδι στα άδυτα των κοινωνικών συναναστροφών του 21ου αιώνα.
Στις πόλεις μας, στεκόμαστε σιωπηλοί στα λεωφορεία και στα βαγόνια των τρένων. Ον-λάιν, έχουμε ρυθμίσει με σχεδόν απόλυτη ακρίβεια με ποιους θα αλληλεπιδράσουμε. Στην πολιτική, αναλωνόμαστε ολοένα και συχνότερα από τον φόβο ανθρώπων που δεν έχουμε ποτέ συναντήσει.
Πώς θα διαμορφωνόταν ο κόσμος, όμως, εάν ξαφνικά οι άγνωστοι δεν αποτελούσαν –όπως έχει βαθιά ριζωθεί μέσα μας– το πρόβλημα, αλλά την λύση;
Αυτό αποφάσισε να εξερευνήσει ο Joe Keohane στο βιβλίο του «The Power of Strangers». Γιατί δεν μιλάμε πια σε αγνώστους και τι μπορεί να συμβεί αν τελικά το τολμήσουμε; Με την συνεισφορά ψυχολόγων, κοινωνιολόγων και φιλοσόφων, ο συγγραφέας ανακαλύπτει πως αυτού του είδους οι «φευγαλέες» συναντήσεις όχι μόνο συμβάλλουν καταλυτικά στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, της ευτυχίας και της γνωστικής ικανότητας, αλλά μας εδραιώνουν στον κόσμο, δημιουργώντας μας μια βαθύτερη αίσθηση του ανήκειν.
«Το να μιλά κανείς με αγνώστους δεν είναι απλά ένας τρόπος να ζει, αλλά ένας τρόπος να επιβιώνει»
Θα μας φανεί αδιανόητο, εάν αναλογιστούμε πόσο εύκολο μας έχει γίνει να αποσυρθούμε. Θα προτιμήσουμε να κάνουμε τα ψώνια μας ψηφιακά ή θα διαλέξουμε αυτοματοποιημένες υπηρεσίες. Θα κοιτάξουμε το κινητό μας τη στιγμή που θα νιώσουμε, έστω και λίγο, άβολα. Θα σκεφτούμε παραπάνω από μια φορές για να ζητήσουμε οδηγίες στο δρόμο ή για να παραγγείλουμε φαγητό από το τηλέφωνο. Η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος έχει καταστήσει μια σειρά ανθρώπινων συναναστροφών σχεδόν αχρείαστες. Την ίδια στιγμή στον δυτικό κόσμο, η πολιτική πόλωση, η αντιμεταναστευτική πολιτική, η καλλιέργεια των ανισοτήτων και οι διακρίσεις έχουν μετατρέψει τους πάλαι ποτέ συμπολίτες μας σε ξένους.
Ακόμα και στις γειτονιές μας αισθανόμαστε απομακρυσμένοι. Ο John Cacioppo, νευροεπιστήμονας που πέρασε ολόκληρη τη ζωή του μελετώντας ζητήματα μοναξιάς, είχε γράψει: «Με τον τρόπο που διαμορφώνονται τα μοντέλα εργασίας, κατοικίας και θνησιμότητας, καθώς και με την εφαρμογή κοινωνικών πολιτικών που ακολουθούν το παράδειγμα του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, η μεγαλύτερη μερίδα του πλανήτη φαίνεται αποφασισμένη να υιοθετήσει έναν τρόπο ζωής που θα συνθέσει και θα ενισχύσει την χρόνια αίσθηση μοναξιάς που εκατομμύρια άτομα ήδη βιώνουν».
Και πράγματι.
Γιατί όμως φοβόμαστε τόσο πολύ, την ίδια στιγμή που εάν αναλογιστούμε τις καθοριστικότερες εμπειρίες στη ζωή μας είναι πολύ πιθανό να έχουν προκύψει ύστερα από τη συναναστροφή μας με κάποιον άγνωστο;
Πλήθος μελετών αποδεικνύει πως οι συζητήσεις με αγνώστους μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην προσωπική μας ανάπτυξη, να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες, σχέσεις και προοπτικές. Παράλληλα, επηρεάζουν θετικά το βίωμα της μοναξιάς και αναπτύσσουν την αίσθηση του ανήκειν στους τόπους που ζούμε, ακόμα κι αν αυτοί οι τόποι μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου.
Άγνωστοι μεταξύ μας
Όπως υποστηρίζει η Georgie Nightingall, ιδρύτρια του οργανισμού «Trigger Conversations» με έδρα το Λονδίνο, οι συζητήσεις με αγνώστους δεν χρειάζεται να είναι πάντα δίχως νόημα, μάταιες και ρηχές. Αντιθέτως, μπορούν κάλλιστα να μας εξάπτουν τις αισθήσεις, να είναι εξερευνητικές και πληροφοριακές. Όπως έχει διαπιστώσει η ίδια μέσα από την πορεία της στον οργανισμό, η μεγαλύτερη πρόκληση με την οποία έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι όταν έρχεται η ώρα να συναναστραφούν με κάποιον άγνωστο είναι η έναρξη της συζήτησης. Πώς μπορείς να πλησιάσεις κάποιον «ξένο» προκαλώντας του ένα αίσθημα ασφάλειας και παράλληλα, πείθοντάς τον πως το ενδιαφέρον σου πηγάζει από καθαρή περιέργεια και όχι επειδή έχεις κάποιον απώτερο σκοπό ή ατζέντα.
Επιπλέον, ένας από τους βασικούς ανασταλτικούς παράγοντες της συναναστροφής μας με αγνώστους είναι ο φόβος της απόρριψης, καθώς τείνουμε να πιστεύουμε πως οι ίδιοι ενδιαφερόμαστε πολύ περισσότερο να μιλήσουμε με κάποιον «ξένο» απ’ όσο αυτός ο «ξένος» μαζί μας. Υπάρχει ένα σημαντικό ρίσκο κοινωνικής «μη αποδοχής». Αυτό σημαίνει, πρακτικά, πως όλοι έχουμε λάθος αντίληψη για όλους.
Υπάρχει, ακόμα, αυτό που οι ψυχολόγοι Nicholas Epley και Ada Waytz ονόμασαν το 2010 «Lesser Minds» και λειτουργεί ως εξής: Καθώς δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στο μυαλό των άλλων ανθρώπων, φαίνεται να υπάρχει μια παγκόσμια τάση βάσει της οποίας θεωρούμε πως τα υπόλοιπα μυαλά είναι λιγότερο εκλεπτυσμένα, εξελιγμένα και πιο επιφανειακά από το δικό μας. Αυτό σημαίνει πως, μέσα στα χρόνια, διαμορφώνεται μια κατάσταση σύμφωνα με την οποία τείνουμε να υποτιμούμε την εξυπνάδα των αγνώστων, την θέλησή τους, αλλά και την ικανότητά τους να βιώνουν συναισθήματα, όπως η υπερηφάνεια, η ντροπή και η αμηχανία.
Συμβαίνει, όμως, και κάτι ιδιαίτερα παράδοξο στην επαφή μας με τους άλλους.
Γιατί ενώ αυτές οι φευγαλέες, φαινομενικά κοινότυπες συναναστροφές μοιάζουν στην πρώτη όψη τόσο αφύσικες, όταν τελικά καταφέρουμε να ξεπεράσουμε το αρχικό μας άγχος, νιώθουμε σχεδιασμένοι να λειτουργούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο; Η απάντηση είναι: Επειδή είμαστε και λειτουργεί αμφίδρομα. Δεν εξελιχθήκαμε μόνο για να αλληλεπιδρούμε, αλλά εξελιχθήκαμε επειδή αλληλεπιδρούμε.
Σύμφωνα με τους κοινωνικούς ψυχολόγους που ανέπτυξαν τη θεωρία του ανήκειν, Gregory Walton και Geoffrey Cohen οι άνθρωποι εμφανίζουμε υψηλά αντανακλαστικά ευαισθησίας ακόμα και στα μικρότερα σημάδια πιθανών κοινωνικών συνδέσεων. Συγκεκριμένα, έχουμε την τάση να αναζητούμε και να βρίσκουμε μικρές ομοιότητες με τους γύρω μας, οι οποίες λειτουργούν ως δίοδος σχηματισμού σχέσεων. Όταν ανακαλύπτουμε ομοιότητες με κάποιον άλλον, τείνουμε να τον εμπιστευόμαστε ευκολότερα και κατ’ επέκταση να αναπτύσσουμε σχέση, επειδή αντιλαμβανόμαστε τον άλλον άνθρωπο ως «δικό μας».
Σκεφτείτε πως λειτουργεί, για παράδειγμα, η παραπάνω θεώρηση στις περιπτώσεις των γενεθλίων, των ονομάτων, της καταγωγής ή της εργασίας.
Η περιέργεια ως θεραπεία της μοναξιάς
Όσο περισσότερο συναναστρεφόμαστε με αγνώστους τόσο πιο άνετοι αισθανόμαστε, πιο ικανοί να προσπεράσουμε τα όρια που μας κρατούν απομακρυσμένους, επισημαίνει ο συγγραφέας του βιβλίου «The Power of Strangers», Joe Keohane. Όμως αυτό, απαιτεί ένα άλμα που πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να πραγματοποιήσουμε.
Κι αν το κάνουμε θα νιώσουμε καλύτερα. Πιο συνδεδεμένοι, λιγότερο απομονωμένοι. Θα καταφέρουμε να κατανοήσουμε τον κόσμο με περισσότερη καθαρότητα. Σε καιρούς δυσπιστίας, όπως αυτοί που διανύουμε, θα μπορέσουμε να νιώσουμε βεβαιότητα για τους ανθρώπους που μας περιτριγυρίζουν και αυτοί για εμάς. Θα θυμηθούμε πόσο ωραία πολύπλοκος και πολυδιάστατος είναι ο κόσμος και θα βρούμε τον τρόπο να πορευτούμε σε αυτόν με περισσότερη συνειδητότητα. Δεν είμαστε όλοι ίδιοι και θα ήταν βαρετό εάν ήμασταν. Και σίγουρα η μεταξύ μας επαφή δεν αρκεί για να λάβουν τέλος τα δεινά γύρω μας, καθώς κάτι τέτοιο απαιτεί συνολική αναδιαμόρφωση των συστημάτων και δεν θα έπρεπε να τρέφουμε αυταπάτες ως προς αυτό.
Ένα είναι όμως σίγουρο. Δεν οδηγούμαστε πουθενά, όσο παραμένουμε άγνωστοι μεταξύ μας.
Εικόνες: Shutterstock