Όταν εκφράζεται ως στάση διαμαρτυρίας τελικά ευνοεί τους ισχυρούς. Όταν εκφράζεται ως αδιαφορία είναι απλώς άσκηση ενός προνομίου.
Όποιος και όποια βρέθηκε σε κάποιο από τα ανά τη χώρα εκλογικά κέντρα, την 9η Ιουνίου του 2024, θα είχε πάρει ήδη μία πρώτη εικόνα. Ελάχιστοι άνθρωποι στα παραβάν, δικαστικοί αντιπρόσωποι που είχαν την πιο βαθιά εξάντληση που φέρνει η βαρεμάρα και όχι η πολλή δουλειά. Μια ραθυμία που έζεχνε από παντού υποχρέωση.
Το μεσημέρι της Κυριακής άρχισαν να έρχονται και τα νούμερα που πιστοποιούσαν την πραγματικότητα. Μέχρι τις 14:30, το ποσοστό συμμετοχής ήταν λίγο πάνω από το 25%. Στο τέλος της ημέρας έφτανε σε ένα σχεδόν σοκαριστικό επίπεδο. Για πρώτη φορά στα χρονικά της Μεταπολίτευσης, οι απέχοντες ήταν περισσότεροι από τους συμμετέχοντες.
Αυτό το τεράστιο ποσοστό αποχής μπορεί να μην το βλέπαμε στον βαθμό που τελικά ήρθε, αλλά σίγουρα το περιμέναμε για διάφορους λόγους. Ούτως ή άλλως δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία. Αντιθέτως, προέκυψε μετά από μία σταδιακώς αυξανόμενη αδιαφορία για την πολιτική σε κάθε εκδοχή της: τις πορείες, τις συζητήσεις, ακόμα και το πολιτικό content στα social media, που το Meta φροντίζει να «κρύψει», μετά από διαμαρτυρίες χρηστών του.
Οι λόγοι της αποχής από τις Ευρωεκλογές
Οι ίδιες οι Ευρωεκλογές, των οποίων τη σημασία επιμένουμε να υποτιμάμε, ποτέ δεν ήταν οι αγαπημένες του εκλογικού σώματος. Πόσο μάλλον φέτος που είχαμε μία πραγματικά βαρετή προεκλογική περίοδο η οποία ακολούθησε έναν χρόνο τεσσάρων καλπών (δύο εθνικές, δύο αυτοδιοικητικές). Ο κόσμος κουράστηκε να ψηφίζει, λέμε, εννοώντας ότι το διακύβευμα είχε πια χαθεί.
Πόσα μηνύματα να στείλεις ως κυρίαρχος λαός σε 13 μήνες;
Υπάρχουν βέβαια και οι βαθύτεροι λόγοι. Σε Ελλάδα αλλά και Ευρώπη, ειδικά την τελευταία δεκαετία, η πολιτική και η ενασχόληση μαζί της υπήρξε μία αστείρευτη πηγή τραυμάτων: οργής, τσακωμών, ματαιώσεων, φόβου, ταλαιπωρίας και κυρίως απογοήτευσης. Σίγουρα, όχι ελπίδας.
Ταυτόχρονα για τους περισσότερους εκεί έξω, η πολιτική έχει χάσει το πολύ βασικό χαρακτηριστικό της. Δεν σου δίνει καν την ελπίδα ότι μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή, πράγμα που φυσικά ευνοεί κυρίως όσους δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα.
Αυτός ο συνδυασμός παραγόντων ωθεί τους πολίτες να γυρίσουν τελικά την πλάτη σε όλο το πολιτικό σκηνικό. Όταν η πολιτική δεν τους δίνει ελπίδα, εκείνοι θα προσπαθήσουν να αλλάξουν τη ζωή τους με άλλες διαδικασίες, οι οποίες, σε αυτό το καπιταλιστικό πλαίσιο, κατά τη συντριπτική τους πλειοψηφία θα είναι εσωστρεφείς, μοναχικές: Η καριέρα, οι δικτυώσεις, το ασίγαστο κυνήγι κάθε ευκαιρίας που είναι δυνάμει εκμεταλλεύσιμη.
Αλήθεια όμως πόσο απολίτικη είναι η πολιτική αδράνεια;
Όσα αναφέραμε παραπάνω, αυτή την ιδιώτευση από την οποία βγαίνει και το ‘idiot’, που μας έλεγαν οι δάσκαλοί μας, έχουμε συνηθίσει να τη βάζουμε σε ένα δίπολο. Από τη μία, είναι η πολιτική πράξη και η ενασχόληση μαζί της από όποιο μετερίζι και αν συμβαίνει. Από την άλλη, είναι η αποχή, η άγνοια για τα πολιτικά πράγματα σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Η πραγματικότητα βέβαια είναι πολύ διαφορετική αν την κοιτάξεις από μία άλλη οπτική γωνία. “If you don’t do politics, politics will do you”, λένε κατά καιρούς οι Αγγλοσάξονες με τη συνήθη λακωνικότητά τους. Κατά έναν παράδοξο τρόπο, το να αδιαφορείς πλήρως για την πολιτική κατάσταση, να έχεις άγνοια ακόμα και για το ποιος είναι ο Πρωθυπουργός της χώρας σου, αποτελεί, στην πραγματικότητα, αυτό που δήθεν ξορκίζεις: βαθύτατα πολιτική και ιδεολογική στάση, άρα παράγει και πολιτικά αποτελέσματα.
Όταν η αδιαφορία εκφράζεται με την περίφημη αποχή από τις εκλογές, τότε συνήθως αυτός που κερδίζει είναι ο ισχυρότερος. Οι φετινές Ευρωεκλογές, με το τερατώδες ποσοστό αποχής τους, το απέδειξαν περίτρανα. Τα πολιτικά κόμματα ψέλλισαν κάποια τυπικά λόγια ανησυχίας που «ο κόσμος ψήφισε παραλία», πολύ σύντομα έβαλαν τελεία στην ανησυχία τους και τελικά άρχισαν να πλακώνονται και πάλι για το ποιος είναι ο νικητής και ποιος ο χαμένος των εκλογών.
Η άσκηση ενός προνομίου
Συνήθως βέβαια, ειδικά όταν δεν έχει τα χαρακτηριστικά διαμαρτυρίας, η αποχή είναι γέννημα ενός προνομίου: Προτιμώ να μην ασχολούμαι με την πολιτική πολύ απλά γιατί την βλέπω ως πολυτέλεια, ως ένα ζήτημα που δεν είναι ζωής και θανάτου, αλλά κάτι σαν ενδιαφέρον. Ασχολούμαι ή δεν ασχολούμαι με την πολιτική, όπως ασχολούμαι ή δεν ασχολούμαι με το θέατρο, την ποίηση και τον Παναθηναϊκό.
Αυτό όμως δεν μπορεί να το πει ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να βγάλει τον μήνα με τον ελάχιστο μισθό/σύνταξή του. Επίσης, δεν μπορεί το να πει κάποιος ή κάποια που βιώνει διακρίσεις στην καθημερινότητά του λόγω φύλου, φυλής, σεξουαλικού προσανατολισμού, τάξης, σωματικών ικανοτήτων κ.ά. Για αυτούς τους ανθρώπους, η ενασχόληση με την πολιτική, είτε εκφράζεται με την ψήφο είτε όχι, είναι εν πολλοίς αναγκαιότητα.
Αδιαφορείς, μόνο όταν έχεις την πολυτέλεια να το κάνεις.
Τελικά, η πολιτική αδράνεια και η αδιαφορία δεν είναι αποτελεσματικός τρόπος διαμαρτυρίας, αν κάποιος όντως το πιστεύει αυτό, ούτε cool επιλογή ανθρώπων που «παραέχουν ζωή για να πλακώνονται για τα πολιτικά». Προκύπτει από ένα προνόμιο και ευνοεί ένα προνόμιο. Είναι δηλαδή πολιτική στάση με την πρωταρχική έννοια του όρου.
Το σημαντικότερο; Γεννιέται και γεννάει μία ολόκληρη κοσμοθεωρία που γίνεται μέρος όλου του πνεύματος της εποχής, του τρόπου που ζούμε την καθημερινότητά μας: Κανένας για κανέναν, ο καθένας για την πάρτη του.