Τα όνειρα είναι μια από τις ανεξήγητες και μυστηριώδεις εμπειρίες που βιώνουμε καθημερινά.
Εμφανίζονται κατά την διάρκεια του ύπνου με την μορφή σκέψεων, εικόνων ακόμα και αισθήσεων που μπορούν να κάνουν την εμπειρία πολύ αληθινή, σαν να είμαστε ξύπνιοι στον πραγματικό κόσμο. Διαχρονικά, τα όνειρα έχουν αποτελέσει αντικείμενο ερευνών, εικασιών και ερμηνειών και συνεχίζουν να αποτελούν θέμα ενδιαφέροντος για τους ψυχολόγους, νευροεπιστήμονες και φιλοσόφους παγκοσμίως.
Τι είναι τα όνειρα;
Τα όνειρα είναι μια σειρά από νοητικές εικόνες, σκέψεις και αισθήσεις που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Μπορούν να είναι τόσο ρεαλιστικά που να μοιάζουν αληθινά ή να είναι ακατανόητα και σουρεαλιστικά.
Ενώ ονειρευόμαστε, ο εγκέφαλός μας είναι ενεργός, ενώ έντονη δραστηριότητα παρατηρείται σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για την επεξεργασία και την ενσωμάτωση των αισθητηριακών πληροφοριών, των συναισθημάτων και των αναμνήσεων, τα ίδια ακριβώς μέρη που είναι υπεύθυνα για τις λειτουργίες αυτές όταν είμαστε ξύπνιοι.
Τα όνειρα μπορούν να εμφανιστούν σε διαφορετικά στάδια του ύπνου, αλλά συνήθως εμφανίζονται κατά την διάρκεια του ύπνου REM, (Rapid eye movement), που είναι γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών. Η φάση αυτή είναι το πέμπτο στάδιο του ύπνου και χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών, από εγκεφαλικά κύματα που δείχνουν ενεργοποιημένα και μοιάζουν με πολύ ελαφρύ ύπνο ή με την εγρήγορση, αλλά και από βαθιά χαλάρωση των μυών.
Γιατί ονειρευόμαστε;
Ο λόγος που ονειρευόμαστε εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο συζητήσεων και ερευνών μεταξύ επιστημόνων και ερευνητών. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν τον σκοπό των ονείρων, αλλά καμία μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει ευρέως αποδεκτή. Μερικές από τις πιο δημοφιλείς θεωρίες είναι οι εξής:
Η ψυχοδυναμική θεωρία
Η θεωρία προτάθηκε από τον Sigmund Freud, ο οποίος πίστευε ότι τα όνειρα είναι μια εκδήλωση των ασυνείδητων επιθυμιών και των καταπιεσμένων συναισθημάτων μας, καθώς και η “βασιλική οδός για το ασυνείδητο”. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, τα όνειρα μας επιτρέπουν να εξερευνήσουμε και να επεξεργαστούμε τους βαθύτερους φόβους, τα άγχη και τις εσωτερικές συγκρούσεις μας με έναν ασφαλή και μη απειλητικό τρόπο.
Η θεωρία ενεργοποίησης-σύνθεσης (Activation-Input-Modulation)
Αυτή η θεωρία προτάθηκε από τους J. Allan Hobson και Robert McCarley και υποδηλώνει ότι τα όνειρα είναι υποπροϊόν της τυχαίας νευρικής δραστηριότητας στο εγκεφαλικό στέλεχος κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο εγκέφαλος, εξαιτίας της έμφυτης τάσης του να δημιουργεί νόημα, προσπαθεί να κατανοήσει αυτά τα τυχαία νευρικά σήματα δημιουργώντας μια αφήγηση ή μια ιστορία, η οποία γίνεται το όνειρο.
Η (νευρο)γνωστική θεωρία
Αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι τα όνειρα είναι ένα φυσικό τμήμα κατά την διαδικασία επεξεργασίας και ενοποίησης των αναμνήσεων και των εμπειριών μας που συμβαίνει στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα όνειρα μας βοηθούν να ενσωματώσουμε και να κατανοήσουμε γεγονότα και συναισθήματα που βιώνουμε κατά τη διάρκεια που είμαστε ξύπνιοι.
Η εξελικτική θεωρία
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι τα όνειρα έχουν βιολογικό και προσαρμοστικό σκοπό. Τα όνειρα, δηλαδή, μας επιτρέπουν να προσομοιώνουμε καταστάσεις και να προετοιμαζόμαστε για πιθανές απειλές, προκλήσεις και ευκαιρίες στο περιβάλλον μας, οι οποίες θα ήταν χρήσιμες για την επιβίωση και την αναπαραγωγή των προγόνων μας, αλλά εξελικτικά και για τις αντίστοιχες δικές μας ανάγκες.
Τι μπορούμε να μάθουμε από τα όνειρά μας;
Ενώ ο σκοπός των ονείρων εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης, πολλοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι τα όνειρα μπορούν να τους προσφέρουν πολύτιμες γνώσεις για τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές τους. Δίνοντας προσοχή στο περιεχόμενο και τον συμβολισμό των ονείρων μας, μπορούμε να αποκτήσουμε μια βαθύτερη κατανόηση των ασυνείδητων επιθυμιών, φόβων και κινήτρων μας.
Τα όνειρα μπορούν επίσης να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης, δημιουργικότητας και επίλυσης προβλημάτων, καθώς μας επιτρέπουν να εξερευνήσουμε διαφορετικές προοπτικές και δυνατότητες πέρα από αυτές που έχει να προσφέρει η πραγματικότητα.
Συμπερασματικά, τα όνειρα είναι ένα συναρπαστικό και μυστηριώδες φαινόμενο που έχει τραβήξει την προσοχή των ανθρώπων εδώ και αιώνες. Ενώ ακόμα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τον σκοπό τους, υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν αυτή τη φυσική διαδικασία.
Είτε βλέπουμε τα όνειρα ως παράθυρο στο ασυνείδητο, είτε απλώς ως υποπροϊόν τυχαίας εγκεφαλικής δραστηριότητας, δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη βαθιά επίδραση που μπορούν να έχουν στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας. Δίνοντας προσοχή στα όνειρά μας και διερευνώντας το νόημα και τη σημασία τους, μπορούμε να αποκτήσουμε βαθύτερη κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου γύρω μας.
Πηγές
Nir Y, Tononi G. Dreaming and the brain: from phenomenology to neurophysiology. Trends Cogn Sci. 2010 Feb;14(2):88-100. doi: 10.1016/j.tics.2009.12.001. Epub 2010 Jan 14. PMID: 20079677; PMCID: PMC2814941.