Αν κάτι ταλαιπωρεί όλους/-ες εμάς που αποφεύγουμε τις έντονες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις δεν είναι η ίδια η εσωστρέφειά μας, αλλά η ντροπή με την οποία έχουμε μάθει να την ταυτίζουμε, γνωστή ως introvert guilt.
«Τι δικαιολογία να πω όταν αποφασίσω να φύγω;» ρώτησα πρόσφατα μια φίλη μου πριν πάμε σε κάλεσμα, με εκείνη να με κοιτάζει απορημένη. Ο προγραμματισμός της «απόδρασης» μόλις τελειώσει η κοινωνική μας μπαταρία είναι συνήθης πρακτική επιβίωσης ορισμένων ατόμων, συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μου.
Η ψυχολογική εξουθένωση που μπορεί να αισθανθούμε κατά τη διάρκεια συνάντησης που εμείς οι ίδιοι κανονίσαμε, με άτομα των οποίων την παρέα απολαμβάνουμε και αγαπάμε, είναι πραγματική και ουδεμία σχέση έχει με πιθανά αισθήματα αντιπάθειας απέναντι στην παρέα μας. Συχνά, όμως, παρεξηγείται.
Η πρώτη φορά που κατάλαβα ότι «ξεφορτίζω» κατά τη διάρκεια των κοινωνικών συναναστροφών ήταν όταν σαν παιδί ακόμα έπιανα τον εαυτό μου σε πάρτι να μετράω τις ώρες αντίστροφα μέχρι να επιστρέψω στο σπίτι μου, χωρίς αυτό να σήμαινε ότι δεν περνούσα όμορφα με τους φίλους μου.
Μεγαλώνοντας κατάλαβα πως όχι μόνο απολαμβάνω να περνάω χρόνο σε στενότερο κοινωνικό κύκλο ή με τον εαυτό μου μόνο, αλλά το έχω και ανάγκη. Αυτό που δεν γνώριζα είναι πως δεν πάει κάτι λάθος με μένα, απλώς η κοινωνία, και ιδίως η ελληνική πραγματικότητα, τιμωρεί τους ήσυχους και πιο «κλειστούς» ανθρώπους, κάνοντάς τους να νιώθουν προβληματικοί.
Οι δύο πόλοι του ψυχισμού μας, σύμφωνα με τον Carl Jung
Η πρώτη βιβλιογραφική αναφορά στην εσωστρέφεια και την εξωστρέφεια χρονολογείται στο 1910. Ο Carl Gustav Jung, Ελβετός ψυχίατρος και θεμελιωτής της αναλυτικής ψυχολογίας, θεωρούσε πως ο ψυχισμός κάθε ατόμου έχει μέσα του δύο πόλους, με έναν από αυτούς να κυριαρχεί.
Όρισε την εσωστρέφεια σαν την τάση της ψυχής ενός ατόμου να επικεντρώνεται στον εσωτερικό κόσμο, και την εξωστρέφεια ως την αυτοολοκλήρωση που βιώνει κανείς μέσα από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Σύμφωνα με τον Jung, τα εσωστρεφή άτομα έχουν μια φυσική ανάγκη να περνούν χρόνο μόνα τους ή σε στενό κοινωνικό κύκλο, γεγονός το οποίο τους επιτρέπει να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους. Αντίθετα, οι εξωστρεφείς αντλούν ενέργεια από τον εξωτερικό κόσμο και νιώθουν καλύτερα όταν έχουν επαφές με άλλους ανθρώπους.
Ο Jung πίστευε ότι οι δύο έννοιες δεν είναι αλληλοαποκλειόμενες, ωστόσο η μία πάντοτε υπερισχύει και αυτό μπορεί να αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Νεότερες έρευνες, ωστόσο, φαίνεται να παρουσιάζουν μια διαφορετική πραγματικότητα.
Εξωστρεφής, εσωστρεφής ή μήπως αμφιστρεφής;
Τα τελευταία χρόνια, η ψυχολογία έχει αρχίσει να απομακρύνεται από την ιδέα πως η εσωστρέφεια και η εξωστρέφεια αποτελούν αντιφατικούς πόλους, με την ιδέα του φάσματος να αποκτά ολοένα και περισσότερο έδαφος.
Παρόλο που ο ίδιος ο Jung εισήγαγε την έννοια του συνεχούς, η θεωρία του υποστήριζε πως πάντοτε ένας άνθρωπος κλίνει προς τη μία ή την άλλη πλευρά, προς τον ένα ή τον άλλο τύπο προσωπικότητας.
«Πάνω από το 80% των ανθρώπων σήμερα είναι αμφιστρεφείς», λέει η Vanessa Van Edwards, η συγγραφέας και ειδική στην ανθρώπινη επικοινωνία, με την έννοια της αμφιστρέφειας ωστόσο να μην γίνεται αποδεκτή από ολόκληρη την επιστημονική κοινότητα. Ο συγκεκριμένος όρος αποδίδεται στον Kimball Young, που το 1927 ισχυρίστηκε πως είναι δυνατό να συνυπάρχουν, στον ίδιο βαθμό, τα δυο αυτά χαρακτηριστικά σε ένα άτομο.
Τα άτομα με αμφιστρέφεια δεν τείνουν αποκλειστικά προς τον ένα ή τον άλλο τύπο συμπεριφοράς, αλλά εναλλάσσονται, ανάλογα την περίσταση, τη διάθεση και το περιβάλλον. Για παράδειγμα, ένα εξωστρεφές άτομο όταν βρεθεί σε ασανσέρ με αγνώστους, είναι πιθανό να ξεκινήσει διάλογο, αντιθέτως, ένα εσωστρεφές άτομο θα μείνει σιωπηλό. Στην περίπτωση της αμφιστρέφειας, το άτομο θα μιλήσει αφού κρίνει προηγουμένως ότι το περιβάλλον του έχει ενδιαφέρον.
Δεν πρέπει να συγχέουμε την αντικοινωνικότητα και την ντροπαλότητα με την εσωστρέφεια
Παρά τις ομοιότητες που έχουν η εσωστρέφεια, η αντικοινωνικότητα και η ντροπαλότητα, στην πραγματικότητα πρόκειται για διαφορετικά χαρακτηριστικά και δεν θα έπρεπε να ταυτίζονται. Η εσωστρέφεια είναι φυσικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, ενώ η συστολή αποτελεί συναισθηματικό αντανακλαστικό, που μπορεί να σχετίζεται με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Την ίδια ώρα, ένα αντικοινωνικό άτομο αποφεύγει τις κοινωνικές επαφές επειδή περιφρονεί τους γύρω του και τις νόρμες, κάτι το οποίο μπορεί να τον οδηγήσει σε επιθετική συμπεριφορά και απομόνωση. Το εσωστρεφές άτομο δεν τρέφει εχθρικά αισθήματα απέναντι στα άλλα άτομα, απλώς αποφεύγει την υπερδιέγερση του εγκεφάλου του.
Τα παραπάνω είναι πιθανό να συνυπάρχουν σε ένα ατόμο, όμως η ύπαρξη του ενός χαρακτηριστικού δεν προϋποθέτει την ύπαρξη και των άλλων.
Εσωστρεφής σε έναν εξωστρεφή κόσμο
Σε διαφορετικούς λαούς και κουλτούρες, όπως για παράδειγμα στη Φινλανδία, το να είναι κανείς συγκρατημένος θεωρείται αρετή. Στην Ελλάδα, ωστόσο, αποδοκιμάζεται. Όσο πιο μεγάλος είναι ο κύκλος σου, τόσο το καλύτερο. Όσο περισσότερο διασκεδάζεις σε μέρη με πολυκοσμία και θόρυβο, τόσο πιο ευτυχισμένος και αξιοζήλευτος θεωρείσαι.
Άτομα σαν και του συναφιού μου έρχονται αντιμέτωπα με υποτιμητικά σχόλια ή ακόμα και λύπηση, απλώς επειδή την Πρωτοχρονιά θα προτιμήσουμε να περάσουμε χρόνο σε στενό κύκλο και όχι στα μπουζούκια, ή επειδή η πολυκοσμία μάς προκαλεί πονοκέφαλο.
Το χειρότερο όμως είναι η ενοχή με την οποία αναγκαζόμαστε να ζούμε. Στην ψυχολογία η ενοχή αυτού του είδους αναφέρεται ως introvert guilt, και χρησιμοποιείται για να περιγραφούν όλα εκείνα τα αρνητικά συναισθήματα που μας κατακλύζουν, όταν δεν ανταποκρινόμαστε στις κοινωνικές προσταγές.
Παρόλο που πολλές έρευνες έχουν ταυτίσει την έντονη κοινωνικότητα με τη μακροζωία, στο τέλος της ημέρας σημασία έχει η ποιότητα των σχέσεων, όχι μόνο η ποσότητα. Ισχυρούς δεσμούς μπορείς να έχεις και με άτομα μετρημένα στο ένα χέρι. Aρκεί να ξέρεις ότι μπορεί να βρεις την υποστήριξη που επιθυμείς, ακόμα και αν αυτό περιλαμβάνει το να δεις για μία μόνο ώρα τους φίλους σου.
Εσωστρεφείς του κόσμου, ενωθείτε! Αλλά, ας μην το παρακάνουμε.