Πολύ μελάνι έχει χυθεί για την κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές το 1973, ως ένδειξη διαμαρτυρίας στο δικτατορικό καθεστώς που επέβαλε η Χούντα των Συνταγματαρχών.
«Δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο», αναφέρουν ορισμένοι.
«Οι στρατιωτικές δυνάμεις προσπάθησαν απλώς να πάψουν την κατάληψη».
«Δεν έγινε δα και κάτι τόσο τραγικό».
Κι όμως. Επισήμως, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών κάνει λόγο για 24 νεκρούς, τα ονόματα των οποίων μνημονεύονται κάθε χρόνο, στις 17 Νοεμβρίου. Αποδεδειγμένα και με ντοκουμέντα που παρατίθενται στη συνέχεια, αποδεικνύεται η οργανωμένη δράση των ενόπλων δυνάμεων, με ελεύθερους σκοπευτές σε δημόσια κτίρια και ταράτσες. Όπως σε κάθε ιστορία, όμως, καλό θα ήταν να πάρουμε το νήμα από την αρχή.
Υπό ποιες συνθήκες συγκεντρώθηκαν οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο
Αρχικά, ήταν σύνηθες τότε να εισβάλλουν πράκτορες του καθεστώτος και προβοκάτορες στις φοιτητικές συγκεντρώσεις. Συχνά, γίνονταν εύκολα αντιληπτοί και δεν αποτελούσαν σοβαρό πρόβλημα. Ωστόσο, στο Πολυτεχνείο είχε ξεφύγει η κατάσταση. Όταν έγινε το κάλεσμα, άρχισαν να συγκεντρώνονται οι φοιτητές. Σταδιακά, ο αριθμός ολοένα και αυξανόταν με τους περισσότερους – αν όχι όλους – να διαμένουν εντός των εγκαταστάσεων του Πολυτεχνείου. Μάλιστα, σύμφωνα με έγκυρες μαρτυρίες, μαγείρευαν εκεί με τον εξοπλισμό που είχαν στη διάθεσή τους από τη φοιτητική σίτιση.
Επιπλέον, οργανώθηκαν συγκεντρώνοντας φάρμακα και στοιχειώδη ιατρικό εξοπλισμό, δημιουργώντας έτσι το δικό τους ιατρείο, αν και τότε δεν ήξεραν ότι θα το αξιοποιούσαν σε πολύ βαριά περιστατικά. Στη συνέχεια, αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των διαδηλωτών, οι οποίοι με συνθήματα και πανό τάχθηκαν ανοιχτά κατά της Χούντας. Να σημειωθεί, ότι λόγω των διαδηλώσεων είχε μπλοκάρει η κυκλοφορία, ενώ οι διαδηλωτές έγραφαν συνθήματα πάνω στα σταματημένα λεωφορεία, όπως:
«Κάτω η Χούντα».
«Κάτω οι Συνταγματάρχες».
«Ζήτω η Ελευθερία».
Η φωνή των φοιτητών
Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου διαδραμάτισε εξαιρετικά σημαντικό ρόλο, αφού έδωσε στους φοιτητές φωνή και βήμα στο δημόσιο λόγο. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 15 Νοεμβρίου του 1973, έπειτα από πρωτοβουλία των φοιτητών και δυστυχώς, λειτούργησε για λίγες μόνο μέρες.
Μεταξύ άλλων, οι πιο γνωστές φράσεις που εξέπεμπε ο ραδιοφωνικός σταθμός ήταν:
«Εδώ Πολυτεχνείο. Εδώ Πολυτεχνείο. Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών. Των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων».
«Κάτω η Χούντα».
«Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία».
Συνθήματα που τότε πνίγηκαν στο αίμα και σήμερα, δεν τολμούμε καν να τα εκφέρουμε. Ακόμη κι αν είναι πιο επίκαιρα από ποτέ
Οι τρεις γνωστότεροι εκφωνητές του εν λόγω ραδιοφωνικού σταθμού ήταν: Η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Λάμπρος Παπαδημητρακάκης. Όσο περισσότερο δυνάμωνε η φωνή τους, οι φοιτητές – που ήταν περίπου 4.000 τότε – κάλεσαν και απλούς πολίτες να συμβάλλουν στην εξέγερση και να εναντιωθούν στη δικτατορία. Τότε, ίσως ήλπιζαν ότι θα ανέτρεπαν το χουντικό καθεστώς αναίμακτα.
Εκτός από απλούς πολίτες, συντάχθηκαν με τους φοιτητές και άνθρωποι του καλλιτεχνικού χώρου, όπως: Νίκος Ξυλούρης, Θάνος Μικρούτσικος, Μαρία Δημητριάδη, κ.ά.
«Ήτανε σούρουπο. Κατεβαίνοντας τη Σόλωνος βλέπαμε απ’ όλες τις παράπλευρες οδούς να συγκεντρώνεται κοσμοσυρροή προς το Πολυτεχνείο και παρατηρήσαμε ότι ήταν κάθε μορφής πολίτης των Αθηνών, ασχέτως ταξικής διαφοράς. Δεν είχαν καμία διαφορά», έχει δηλώσει ο αυτόπτης μάρτυρας, Μιχάλης Μπέσης στη Μηχανή του Χρόνου.
Τα πρώτα πυρά εναντίον της εξέγερσης
Στις 16 Νοεμβρίου, η αστυνομία κλήθηκε να επέμβει και να καταστείλει την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Έτσι, οι γύρω δρόμοι μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης και η ατμόσφαιρα πλημμυρίστηκε από δακρυγόνα, φωτιές και καπνούς. Οι αστυνόμοι έδειξαν με κάθε τρόπο τη δύναμη και την εξουσία τους στους διαδηλωτές. Όμως, δεν αρκέστηκαν μόνο σε αυτά. Πολύ σύντομα, τοποθετήθηκαν ελεύθεροι σκοπευτές σε γύρω κτίρια, οι οποίοι – σύμφωνα με τα λεγόμενα του δημοσιογράφου, Γιώργου Φιλιππάκη, πυροβολούσαν κατά βούληση και εν ψυχρώ.
Ο συγγραφέας και διδάκτωρ, Γιώργος Οικονόμου, ήταν 23 ετών όταν λαβώθηκε από τα πυρά των σκοπευτών και σωριάστηκε στο δρόμο. Οι σύντροφοί του τον μετέφεραν στο νοσοκομείο του Πολυτεχνείου, όπου του πρόσφεραν τις πρώτες βοήθειες. Έπειτα, ένας φίλος του τον μετέφερε στο νοσοκομείο, διότι γνώριζε ότι η κατάσταση ήταν σοβαρή. Από τους πρώτους που τραυματίστηκαν θανάσιμα ήταν και ο Διομήδης Κομνηνός. 17 χρονών τότε, μαθητής λυκείου ακόμα. Καθώς μετέφερε τραυματίες στη γωνία της 3ης Σεπτεμβρίου (Μάρνη και Αβέρωφ), οι άνδρες της φρουράς που ήταν τοποθετημένοι στο Υπουργείο Δημοσίας Τάξης τον στόχευσαν από απόσταση δέκα μέτρων. Και η σφαίρα τον πέτυχε κατευθείαν στην καρδιά.
Προς τιμήν του, ο ποιητής Ανέστης Ευαγγέλου δημιούργησε μια συλλογή αποστροφικών ποιημάτων, την οποία ονόμασε: «Διομηδης Κομνηνος», ενώ μεταξύ άλλων αναφέρει: «Δεκαεφτά χρονών. Εθελοντής τραυματιοφορέας. Γαζώθηκε από σφαίρες τη Νύχτα της Μεγάλης Σφαγής. 17 Νοέμβρη του ’73 στο Πολυτεχνείο».
Στο μεταξύ, ο Παπαδόπουλος αποφάσισε σε σύσκεψη με τους επιτελείς του ότι είναι απαραίτητη η επέμβαση του στρατού με κάθε μέσο, προκειμένου να πάψουν οριστικά οι διαδηλώσεις και να γίνει εκ νέου (βίαιη) κατάληψη του πανεπιστημιακού χώρου από το καθεστώς.
Η τελευταία πράξη στο Πολυτεχνείο
Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, αποφασίστηκε η άμεση και βίαιη επέμβαση του στρατού. Τρία τανκς παρατάχθηκαν έξω από το Πολυτεχνείο και το ένα γκρέμισε την κεντρική πύλη. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και ύστερα, ο εκφωνητής, Δημήτρης Παπαχρήστος, απήγγειλε τον Εθνικό Ύμνο.
Η μετάδοση δε διακόπηκε, ακόμη και μετά την είσοδο του τανκ στο Πολυτεχνείο. Όσοι φοιτητές είχαν παραμείνει, συγκεντρώθηκαν στο κεντρικό προαύλιο κι έψελναν όλοι μαζί τον Εθνικό Ύμνο. Η πύλη του Πολυτεχνείου, όμως, έπεσε. Και από ‘κει, εισέβαλαν ένοπλες ομάδες του στρατού. Οι εκφωνητές συνέχισαν να εκπέμπουν, μέχρι την ύστατη στιγμή. Και μετά, σιγή. Η συνέχεια, είναι κάπως γνωστή. Συλλήψεις, βία, καταδιώξεις και προσπάθειες των διαδηλωτών να διαφύγουν. Η αλήθεια είναι ότι μερικοί κατάφεραν να βρουν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες.
Η δίκη, οι κατηγορούμενοι και οι ποινές που επιβλήθηκαν
Η Δίκη του Πολυτεχνείου διεξήχθη από τις 16 Οκτωβρίου έως τις 30 Δεκεμβρίου του 1975 στη δικαστική αίθουσα των Φυλακών Κορυδαλλού, ενώπιον του πενταμελούς εφετείου Αθηνών. Στο ειδώλιο του κατηγορουμένου βρέθηκαν 32 στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος για εγκλήματα που διέπραξαν κατά την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, αλλά και τις μέρες που ακολούθησαν. Διότι, το καθεστώς προσπαθούσε με κάθε τρόπο να επαναφέρει την «εύρυθμη κατάσταση» στη χώρα.
Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, καλούμενος να απολογηθεί, αμφισβήτησε με ένσταση την κρίση των πράξεων του, επικαλούμενος την προεδρική του ιδιότητα. Βεβαίως, η ένσταση απορρίφθηκε, λόγω του ότι η χουντική κυβέρνησή είχε προέλθει κατόπιν πραξικοπήματος, και άρα ήταν παράνομη.
Τα κύρια πρόσωπα, στα οποία επιβλήθηκαν ποινές ήταν τα εξής:
Δημήτριος Ιωαννίδης (επικεφαλής της στρατιωτικής αστυνομίας – ΕΣΑ την εποχή της εξέγερσης)
Ποινή: 7 φορές ισόβια κάθειρξη για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων. Επίσης του επιβλήθηκε διαρκής στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων.
Γεώργιος Παπαδόπουλος (εν ενεργεία δικτάτορας την εποχή της εξέγερσης)
Ποινή: 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος)
Ποινή: 3 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων. Επίσης, του επιβλήθηκε διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος)
Ποινή: Ισόβια κάθειρξη και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από πρόθεση του φοιτητή Μυρογιάννη.
Εκτός από τους παραπάνω, τέσσερις ακόμη ανώτατοι αξιωματικοί καταδικάστηκαν σε 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και 56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και σε δεκαετή στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων.
Τέλος, άλλοι 12 κατηγορούμενοι τιμωρήθηκαν με ελαφρύτερες ποινές, από 5 μήνες έως 10 χρόνια κάθειρξη για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες.
Φόρος τιμής σε όσους έχασαν τη ζωή τους στο Πολυτεχνείο
Αργυροπούλου Αικατερίνη σύζυγος Αγγελή, 76 ετών
Τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της.
Γεριτσίδης Γεώργιος του Αλεξάνδρου, 47 ετών
Ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητό του, τραυματίστηκε θανάσιμα με σφαίρα στο κεφάλι.
Θεοδώρας Δημήτρης του Θεοφάνους, 5,5 ετών
Δέχτηκε σφαίρα στο κεφάλι, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου.
Καραγεώργης Στυλιανός του Αγαμέμνονος, 19 ετών
Λαβώθηκε από ριπή πολυβόλου που έριξε εναντίον των διαδηλωτών περίπολος πεζοναυτών, η οποία επέβαινε σε τεθωρακισμένο όχημα.
Καράκας Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί), 43 ετών
Τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου οχήματος.
Καραμανής Μάρκος του Δημητρίου, 23 ετών
Βρισκόταν σε ταράτσα πολυκατοικίας, όταν δέχτηκε πυρά του στρατού στο κεφάλι.
Κολινιάτης Ευστάθιος, 47 ετών
Ξυλοκοπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους και υπέστη σοβαρές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.
Κομνηνός Διομήδης του Ιωάννη, 17 ετών
Λαβώθηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως.
Κοντομάρης Σπυρίδων του Αναστασίου, 57 ετών
Προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Κούμπος Ανδρέας του Στέργιου, 63 ετών
Τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος.
Κυριακόπουλος Δημήτριος του Αντωνίου, 35 ετών
Προσβλήθηκε από δακρυγόνα και στη συνέχεια, χτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, με αποτέλεσμα να πεθάνει από οξεία ρήξη αορτής.
Μαρίνος Σπύρος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών
Χτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.
Μαρκούλης Νικόλαος του Πέτρου, 24 ετών
Τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου.
Μικρώνης Ιωάννης του Αγγέλου, 22 ετών
Χτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Υπέστη ρήξη του ήπατος, ενώ περίπτωσή του διερευνάται ακόμη.
Μιχαήλ Σωκράτης, 57 ετών
Προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστερής στεφανιαίας.
Μπεκιάρη Βασιλική του Φωτίου, 17 ετών
Βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, όταν τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά.
Μυρογιάννης Μιχαήλ του Δημητρίου, 20 ετών
Τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής).
Παντελεάκης Κυριάκος του Δημητρίου, 44 ετών
Ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης.
Παπαθανασίου Αλέξανδρος του Σπυρίδωνος, 59 ετών
Βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή.
Παπαϊωάννου Δημήτριος, 60 ετών
Προσβλήθηκε από δακρυγόνα, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας.
Σαμούρης Γεώργιος του Ανδρέα, 22 ετών
Τραυματίστηκε θανάσιμα στο λαιμό από πυρά της αστυνομίας, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου.
Σπαρτίδης Αλέξανδρος του Ευστρατίου, 16 ετών
Βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, όταν τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς.
Τόριλ Μαργκρέτα Ενγκελαντ, 22 ετών
Λαβώθηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως.
Φάμελλος Βασίλειος του Παναγιώτη, 26 ετών
Τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως.
Δύο λόγια…
Συνέβησαν, λοιπόν. Και υπήρξαν νεκροί και τραυματίες. Και, δυστυχώς, δε μπορούμε να αλλάξουμε τα γεγονότα. Μπορούμε, όμως, να θυμόμαστε. Τουλάχιστον έτσι, δε θα είναι μάταιη η απώλεια. Μπορούμε και πρέπει να θυμόμαστε και να γνωρίζουμε τί πραγματικά συνέβη τότε. Διότι στη σύγχρονη εποχή, επικρατεί μια τάση «κουκουλώματος», κάλυψης και υποκρισίας. Και όχι. Σε καμία δημοκρατική κοινωνία δεν πρέπει να συμβαίνουν αυτά. Δεν έχουν θέση οι ακρότητες, οι βαρβαρότητες και κάθε είδους παράταξη που τολμάει έστω και να εκφραστεί ενάντια στην ισότητα και την ελευθερία.
Το: «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», το πασίγνωστο σύνθημα των διαδηλωτών του Πολυτεχνείου, είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ. Δεν έχουμε ανάγκη άλλους σκοτωμούς και αιματοχυσίες. Έχουμε ανάγκη από θέσεις εργασίας για να βιοποριζόμαστε με αξιοπρέπεια, από ουσιώδη παιδεία για να αναπτυχθούμε με τις σωστές αξίες και προπάντων, από ελευθερία. Ούτως ώστε, να μη φοβόμαστε να εκφράσουμε ελεύθερα τις απόψεις και τα πιστεύω μας.