Προφανώς, και ιδιαιτέρως για ιστορικά θέματα που καίνε ακόμα, η απόκλιση μεταξύ της ιστορικής έρευνας και του επίσημου-κρατικού αφηγήματος είναι τεράστια.
H απόκλιση σε ιστορικά ζητήματα μπορεί να είναι μπερδευτική και να μας κάνει να νιώθουμε μία ματαιότητα: «Γιατί να διαβάσω ιστορία, αφού ο καθένας έχει τη δική του εκδοχή;».
Όλο αυτό πηγάζει από το γεγονός ότι βλέπουμε συχνά την ιστορία αποκλειστικά στον άξονα αλήθειας/ψέματος. Αδιαφορώντας δηλαδή για ένα πολύ βασικό ρόλο που έχει η ιστορική έρευνα: Να ερμηνεύει το παρελθόν αλλά και τη στάση μας απέναντί του. Άλλα πράγματα αναδεικνύει ένας επαγγελματίας ιστορικός και άλλα διδάσκονται οι μαθητές στα σχολεία ακριβώς γιατί ο καθένας υπηρετεί διαφορετικό σκοπό.
Σε αυτό το πλαίσιο, παρακάτω θα βρείτε μερικές αλήθειες για την Επανάσταση του 1821, οι οποίες διαφέρουν από τον τρόπο που την έχουμε στο μυαλό μας. Όχι με τη λογική ότι ήρθαμε εδώ να αποδομήσουμε ένα ψέμα, αλλά μάλλον να επαναπλαισιώσουμε το πώς αντιμετωπίζουμε συνολικά την Ελληνική Ανεξαρτησία.
Κρυφό σχολειό δεν υπήρχε, γιατί δεν είχε λόγο να υπάρχει
Από τις γνωστότερες εθνικές μυθολογίες σχετικά με την Τουρκοκρατία. Σύμφωνα με τον θρύλο, η απαγόρευση εκ μέρους των Οθωμανών να διδάσκονται οι Έλληνες την ελληνική γλώσσα, παράδοση και θρησκεία, οδήγησε κάποιους φωτισμένους γέροντες της εκκλησίας να στήσουν ένα κρυφό εκπαιδευτικό σύστημα που, όπως συχνά λέγεται, «διατήρησε τη σπίθα του Ελληνισμού ανά τους αιώνες και τελικά προετοίμασε την ελληνική ανεξαρτησία».
H σύγχρονη έρευνα έχει αποδείξει ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν άσκησε ποτέ ιδιαίτερες και συστηματικές διώξεις εις βάρος της παιδείας στις ελληνικές κοινότητες. Ίσα-ίσα φαίνεται ότι μάλλον αδιαφορούσε έχοντας αφήσει το συγκεκριμένο πεδίο υπό την ευθύνη της Εκκλησίας. Με άλλα λόγια, δεν υπήρχε ουσιαστικά λόγος να λειτουργούν κρυφά σχολειά. Ούτως ή άλλως, δεν διασώζονται σχετικές μαρτυρίες παρά μόνο μετά το 1821.
Η συγκεκριμένη μυθολογία κατασκευάστηκε προκειμένου να αποτυπώσει με έναν εύληπτο και δραματικό τρόπο τον σημαντικό ρόλο που έπαιζε η Εκκλησία στις ελληνικές κοινότητες κατά την Τουρκοκρατία.
Δεν ήταν όλοι οι Έλληνες υπέρ της Επανάστασης
Αυτό συνέβη τόσο πριν όσο και μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης. Για παράδειγμα, ήδη από τα Ορλωφικά, ο ανώτατος κλήρος και μέλη από τις προνομιούχες τάξεις στάθηκαν φανατικά απέναντι σε όλες τις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστατικές πράξεις. Ένα καλό παράδειγμα είναι η επιστολή του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ μέσω της οποίας αποκηρύσσει την εξέγερση και αφορίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, επιστολή που βέβαια κάποιοι θεωρούν ότι στάλθηκε υπό την απειλή βίας.
Πάντως, ακόμα και όταν ξέσπασε η Επανάσταση, δεν ήταν λίγοι οι Έλληνες που επέλεξαν να πολεμήσουν στο πλάι του Σουλτάνου. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Νενέκου, οπλαρχηγού της Πάτρας που φαίνεται να πρόδωσε την Επανάσταση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ιμπραήμ. Ο λόγος ήταν μεν οικονομικά ανταλλάγματα, αλλά και το γεγονός ότι σε εκείνη τη φάση η επιτυχία της Επανάστασης ήταν εν αμφιβόλω.
Στην Άλωση της Τριπολιτσάς έγινε τρομερή σφαγή από τους Έλληνες
Για πολλούς ιστορικούς, η συγκεκριμένη μάχη ήταν η πλέον κομβική για την πορεία της Ελληνικής Επανάστασης. Ούτως ή άλλως η κατάληψη του οικονομικού και στρατηγικού κέντρου της Πελοποννήσου είχε τρομερή σημασία και αυτό ήταν κάτι που το γνώριζε πολύ καλά ο ευφυέστατος Κολοκοτρώνης. Πέραν όμως του οικονομικού και του στρατιωτικού, μεγάλη σημασία είχε και το συμβολικό.
Εντός των τειχών της Τρίπολης ζούσαν δεκάδες χιλιάδες άμαχοι Τούρκοι. Όταν οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να μπουν στην πόλη ξεκίνησε μία απίστευτη σφαγή και μία έκρηξη μίσους επί δικαίων και κυρίως αδίκων. Οι περιγραφές των ιστορικών και των αυτοπτών μαρτύρων είναι τρομακτικές. Η σφαγή κράτησε 3 μέρες και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης στα Απομνημονεύματά του μίλησε για έναν σύντροφό του που σκότωσε μόνος του 90 ανθρώπους.
Κάποιοι μιλούν για περίπτωση εθνοκάθαρσης που άφησε να συμβεί ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης προκειμένου να υπάρχει μία καθαρά ελληνική επικράτεια που θα λειτουργούσε ως η βάση της επαναστατημένης Ελλάδας. Οι Ευρωπαίοι που είχαν γίνει φιλέλληνες μετά τη σφαγή της Χίου, εξέφρασαν τον αποτροπιασμό τους για όσα συνέβησαν στην Τριπολιτσά.
Η Επανάσταση δεν ξεκίνησε ούτε στη Λαύρα ούτε ήταν 25η Μαρτίου
Τα ίδια τα Απομνημονεύματα του Παλαιών Πατρών Γερμανού λένε ότι την ημέρα εκείνη αυτός βρισκόταν σε άλλο χωριό. Η Επανάσταση πάντως είχε ξεκινήσει ήδη λίγες ημέρες πριν. Ο Γερμανός πιθανόν να σήκωσε πράγματι το λάβαρο της Επανάστασης ανάμεσα σε Έλληνες αγωνιστές. Αυτό, ωστόσο, δεν συνέβη στη Λαύρα, αλλά στην πόλη των Πατρών.
Ο λόγος που έγιναν αυτές οι μικρές προσαρμογές στα πραγματικά γεγονότα ήταν προφανώς για να αναδειχθεί ο ρόλος της εκκλησίας στον «αγώνα για την εθνική παλιγγενεσία». Συνδέθηκε δε η εθνική εορτή με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου αργότερα, μετά από ένα διάταγμα του Όθωνα.
Ο Αγώνας του 1821 δεν είναι μόνο σούβλες και παρελάσεις
Η Επανάσταση του 1821 έχει, λογικά, συνδεθεί με τις εθνικές αφηγήσεις και με τους κιτς εορτασμούς. Πολλές φορές αυτό μάς συμπαρασύρει στο να την βλέπουμε ως εξαρχής κάτι που δεν μας αφορά ή τέλος πάντων που αφορά μόνο αυτούς που πάνε στις παρελάσεις.
Στην πραγματικότητα, βέβαια, η Ελληνική Επανάσταση είχε μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως μεταξύ πολλών άλλων και ταξικά χαρακτηριστικά και εμπνεόταν από τις ιδέες του Διαφωτισμού για ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία. Το Σύνταγμα του 1843, διόλου τυχαία, είναι ένα από τα πιο προοδευτικά και πιο δημοκρατικά συντάγματα της εποχής.