Το Ολοκαύτωμα είναι μία από τις σκοτεινότερες στιγμές της Παγκόσμιας Ιστορίας. Είναι η περίτρανη απόδειξη του τι μπορεί να συμβεί αν επιτρέψουμε στο ρατσισμό, το διχασμό και το μίσος να επικρατήσει. Με αφορμή τη σημερινή ημέρα, ας θυμηθούμε τι συνέβη τότε και τι βίωσαν τα θύματα του Ολοκαυτώματος.
Κατά γενική ομολογία, οφείλουμε να θυμόμαστε πάντα τι συνέβη τότε, ώστε αν διασφαλίσουμε πως δε θα επαναληφθούν τα ίδια λάθη. Σήμερα, όμως, που η ακροδεξιά έχει αρχίσει να κερδίζει εκ νέου έδαφος στη Ευρώπη, χρειάζεται περισσότερο από ποτέ να διατηρήσουμε τις μνήμες ζωντανές.
Τα απάνθρωπα βασανιστήρια, οι εξευτελισμοί, οι ελεεινές συνθήκες διαβίωσης, οι θάλαμοι αερίων, τα πειράματα και οι εκτελέσεις. Συνέβησαν. Όλα αυτά, συνέβησαν πραγματικά. Δεν ήταν απλώς κακογραμμένες ιστορίες σε απαρχαιωμένα σχολικά εγχειρίδια. Ως εκ τούτου, γνωρίζουμε πολύ καλά τι μπορεί να συμβεί αν επικρατήσουν οι ακροδεξιές φιλοσοφίες. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι σε περίπτωση που επικρατούσαν το μίσος, ο ρατσισμός και ο διχασμός, τότε ολόκληρος ο κόσμος θα τυλιγόταν και απανθρακωνόταν στη δίνη μιας ασταμάτητης πυρκαγιάς.
27 Ιανουαρίου – Κι εμείς θυμόμαστε τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Τελικά, πόσοι έχασαν τη ζωή τους;
Η 27η Ιανουαρίου έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ ως «Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος». Φυσικά, η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία. Στις 27 Ιανουαρίου του 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το Άουβιτς – το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης που έχτισαν οι Ναζί.
Μέχρι και σήμερα, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους στο Ολοκαύτωμα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν έγγραφα των Ναζί που να αναφέρουν συγκεντρωτικά στοιχεία των θανόντων. Μάλιστα, από εκείνη την εποχή ακόμη, όσοι μελετητές και φορείς αναζήτησαν τον ακριβή αριθμό των θυμάτων, δεν κατάφεραν να βρουν κανένα απόρρητο αρχείο. Αντ’ αυτού, αρκέστηκαν σε απογραφές και δημογραφικές μελέτες, ώστε να καταλήξουν – έστω και κατά προσέγγιση – στο αριθμό των θυμάτων.
Οι έρευνες είναι ακόμη εν εξελίξει, πράγμα που σημαίνει πως τα τωρινά δεδομένα ενδέχεται να ανατραπούν από μέρα σε μέρα. Ακόμη κι έτσι όμως, οι τωρινοί αριθμοί των θυμάτων ζαλίζουν, ενώ δεν αποκλείεται να αυξηθούν όσο προχωρούν οι ενδελεχείς έρευνες σε δημογραφικά στοιχεία και έγγραφα απογραφών.
Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω, τα σημερινά αριθμητικά δεδομένα για τα θύματα του Ολοκαυτώματος διαμορφώνονται ως εξής:
| Ομάδα | Αριθμός θανάτων |
| Εβραίοι | 6 εκατομμύρια |
| Σοβιετικοί πολίτες | γύρω στα 7 εκατομμύρια (από τα οποία 1.3 είναι Σοβιετικοί Εβραίοι πολίτες οι οποίοι έχουν ήδη συμπεριληφθεί στον αριθμό των 6 εκατομυρίων Εβραίων θυμάτων) |
| Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου | γύρω στα 3 εκατομμύρια 9από τους οποίους περίπου 50.000 είναι Εβραίοι στρατιώτες) |
| Μη Εβραίοι Πολωνοί πολίτες | γύρω στα 1.8 εκατομμύρια (από τους οποίους μεταξύ 50.000 και 100.000 ανήκουν στην πολωνική ελίτ) |
| Σέρβοι πολίτες (στα εδάφη της Κροατίας, της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης) | 312.000 |
| Άτομα με αναπηρίες που ζουν σε ιδρύματα | μέχρι 250.000 |
| Ρομά | μέχρι 250.000 |
| Μάρτυρες του Ιεχωβά | περίπου 1.900 |
| Κατ’ εξακολούθηση εγκληματίες και οι αποκαλούμενοι “ακοινώνητοι” | τουλάχιστον 70.000 |
| Γερμανοί πολιτικοί αντιφρονούντες και αντιστασιακοί στα κατεχόμενα από τις δυνάμεις του Άξονα εδάφη | ακαθόριστος αριθμός |
| Ομοφυλόφιλοι | εκατοντάδες – ενδεχομένως χιλιάδες (ίσως να έχουν συμπεριληφθεί κατά ένα μέρος στους 70.000 κατ’ εξακολούθηση εγκληματίες και στους αποκαλούμενους ακοινώνητους που αναφέρονται παραπάνω) |
Πώς ήταν η μαρτυρική καθημερινότητα για τους κρατούμενους στο Άουσβιτς;
Πράξη πρώτη: Η μεταφορά και η διαλογή
Ο εφιάλτης ξεκινούσε με την αναγκαστική μεταφορά τους. Ήταν στοιβαγμένοι σε βαγόνια, για πολλές ώρες, χωρίς φαγητό ή νερό. Αν τελικά κατάφερναν να φτάσουν – διότι μερικοί πέθαναν στη διαδρομή – αντιλαμβάνονταν ότι τότε ήταν που άρχιζαν τα πραγματικά βασανιστήρια.
Τους κούρευαν γουλί για να τους εξευτελίσουν και έπειτα, περνούσαν από ιατρική εξέταση. Εκεί, το νήμα της ζωής τους κρεμόταν από το νόημα του γιατρού. Όσοι κρίνονταν κατάλληλοι για εργασία, επιβίωναν (προς το παρόν). Από την άλλη, όσοι έκρινε ο γιατρός ότι δε μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στα έργα των Ναζί, κατέληγαν σε θάλαμο αερίων.
Τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι, συχνά, θεωρούνταν αυτόματα ακατάλληλα εργατικά χέρια και στέλνονταν απευθείας στους θαλάμους αερίων. Το ίδιο ίσχυε για μητέρες με μικρά παιδιά και άτομα που θεωρούνταν αδύναμα ή άρρωστα. Να σημειωθεί, επίσης, πως οι άνθρωποι που επιλέγονταν θα βασανίζονταν και θα θανατώνονταν ως «πειραματόζωα» σε ψευδοεπιστημονικά πειράματα.
Πράξη δεύτερη: Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης
Όσοι επιλέγονταν ως κρατούμενοι, περνούσαν μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες. Αρχικά, φορούσαν την κουρελιασμένη στολή του στρατοπέδου, ενώ τα υπάρχοντά τους κατασχέθηκαν από τους Ναζί. Έπειτα, το τατουάζ. Το γνωστό τατουάζ, που σηματοδοτούσε ότι δεν ήταν άνθρωποι πια. Δεν είχαν ούτε όνομα, ούτε ταυτότητα. Ήταν απλοί και αναλώσιμοι αριθμοί.
Εκτός αυτού, εξυπακούεται ότι οι εξευτελισμοί και το ξύλο μπήκαν στο πρόγραμμα από την πρώτη κιόλας μέρα. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν υπήρχε ιατρική περίθαλψη ακόμη κι αν κάποιοι είχαν σοβαρές παθήσεις. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως οι Ναζί δεν ενδιαφέρονταν για το αν θα ζήσει ή αν θα πεθάνει κάποιος. Σκοπός τους ήταν η πλήρης υποβάθμιση, ο εξευτελισμός και η θανάτωση.
Η πείνα θέριζε τα θύματα του Ολοκαυτώματος
Στο Άουσβιτς, όπως και σε όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η πείνα ήταν πανταχού παρούσα. Ήταν ο βασικός λόγος που οι κρατούμενοι του Άουσβιτς είχαν μέσο προσδόκιμο ζωής λίγων εβδομάδων ή μηνών από τη στιγμή της άφιξής τους.
Αν και οι Ναζί ισχυρίζονταν ότι είχαν ένα επίσημο, ισορροπημένο μενού για τους κρατούμενους, στην πραγματικότητα μοίραζαν υποτιμητικά τρόφιμα σε ανεπαρκείς ποσότητες. Ειδικότερα, για πρωινό τους πρόσφεραν μία κούπα με ένα πικρό ρόφημα (αντί για καφέ). Το μεσημέρι, το μενού είχε ένα πιάτο με αραιή σούπα από σάπια λαχανικά ή κρέας και μια κρούστα ψωμιού. Τέλος, το βράδυ οι κρατούμενοι κατανάλωναν μόνο μια μικρή μερίδα μαργαρίνης.
Η πείνα ήταν κάτι παραπάνω από ακραία. Σε πολλές περιπτώσεις, συνοδευόταν από οξύ κοιλιακό άλγος, διάρροια και άλλες σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι Ναζί συνήθιζαν να τιμωρούν τους κρατούμενους, στερώντας τους εντελώς το φαγητό.
«Η δουλειά θα σε ελευθερώσει»
«Arbeit macht frei», διαβάζουμε μέχρι και σήμερα στην πασίγνωστη επιγραφή του Άουσβιτς. Και μεταφράζεται ως: «Η δουλειά θα σε ελευθερώσει». Ωστόσο, μάλλον επρόκειτο για ακόμη ένα σαδιστικό αστείο των Ναζί, αφού μόνο ελευθερία δεν απέκτησαν όσοι βίωσαν την κόλαση του Ολοκαυτώματος.
Συγκεκριμένα, οι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να εκτελούν καταναγκαστικές εργασίες για (τουλάχιστον) 11 ώρες τη μέρα, χωρίς καθόλου ανάπαυση ή εξοπλισμό. Μερικές από τις εργασίες που έπρεπε να φέρουν εις πέρας ήταν: Η φόρτωση υλικών μεγάλου όγκου, η εξόρυξη, η διαλογή των αντικειμένων που τους είχαν αποσπάσει οι Ναζί όταν πρωτοέφτασαν, η συμμετοχή στην παραγωγή χημικών και όπλων κ.ά.
Δύο λόγια…
Τώρα που επανήλθαν στις μνήμες μας ορισμένα γεγονότα, τίθεται το ερώτημα: «Υπάρχει κάποιος άνθρωπος εκεί έξω που θέλει να ξανασυμβούν όλα αυτά;» Αισίως, όχι. Διότι, αυτό που ξεχνάμε – ανεξάρτητα με τις κοινωνικοπολιτικές μας απόψεις – είναι πως ένα παγκόσμιο μένος μας, επηρεάζει όλους ανεξαιρέτως.
Είτε άμεσα, είτε έμμεσα. Κι εφόσον είναι δεδομένο πως κανείς μας δε θέλει να βλάψουν τα αγαπημένα του πρόσωπα, οι μέρες μνήμης είναι μια εξαιρετική αφορμή για να κάνουμε την αυτοκριτική μας. Να αναλογιστούμε όλα τα δεινά που μπορεί να βγουν ξανά στην επιφάνεια, αν επιτρέψουμε να εξαπλωθούν όλες οι ιδεολογίες που βασίζονται στο μίσος. Αντ’ αυτού, μπορούμε να εστιάσουμε στην ισότητα και την αλληλεγγύη, καταρρίπτοντας κάθε ρημαδιασμένο κατάλοιπο από τις προηγούμενες γενιές.