Θύτες και θύματα, κατευθυνόμενη πληροφόρηση και κριτική σκέψη, μία κοινωνία που βρίθει καθημερινά από εγκλήματα κάθε είδους. Ειδήσεις για δολοφονίες εξαπλώνονται με ταχύτητα και όμως η αφαίρεση μίας ζωής, δεν απασχολεί με ίδιο τρόπο κάθε φορά την κοινή γνώμη.
Η αντίδραση των πολιτών όταν γίνονται δολοφονίες είναι συχνά ιδιάζουσα και ορίζεται από πολλούς παράγοντες οι οποίοι δε προκαλούν πάντοτε τα ίδια κοινωνικά αντανακλαστικά. Κάποιες φορές, μάλιστα, το θύμα, φέρει το ρόλο του θύτη για την κοινή γνώμη, καθώς μετακυλίεται σε αυτό η ευθύνη, πιθανότατα, λόγω των στερεοτύπων.
Στον κόσμο της επιφανειακής ανάλυσης, αν το θύμα ήταν αλλόφυλο, αλλόθρησκο, ανήκει σε κάποια περιθωριοποιημένη ομάδα ή ήταν παραβατικό, τότε η σημαντικότητα του γεγονότος μειώνεται μαζί με την αξία της ανθρώπινης ζωής. Επίσης, τα πειστήρια, όπως ένα βίντεο που θα σοκάρει το θεατή, διαφοροποιούν την οπτική και αυξομειώνουν το ενδιαφέρον.
Τα παραδείγματα είναι πολλά και αποτελούν τροφή για σκέψη
Τι θα γινόταν εάν ο Αντώνης Καρυώτης, τον οποίο έπνιξαν πετώντας τον από το πλοίο, δεν ήταν ημεδαπός; O ύπαρχος, υπεύθυνος για τη δολοφονία, μετά την πράξη του είπε: «Νόμιζα πως ήταν μαύρος, πακιστανός». Η πρόταση του αυτή, σηματοδοτεί τη μειωμένη αίσθηση για την αξία ζωής ενός ατόμου, απλά και μόνο επειδή ήταν ξένος – αλλά δείχνει και τι οδήγησε στο έγκλημα.
Η κοινή γνώμη, αντίστοιχα, εάν στη θέση του πράγματι βρισκόταν ένας άνθρωπος από το Πακιστάν, αν όντως, όπως ειπώθηκε αρχικά, δεν είχε εισιτήριο, εάν δεν υπήρχαν καν βίντεο με την αποτρόπαια πράξη, πιθανότατα να μην είχε συγκινηθεί το ίδιο, ενώ είναι σίγουρο πως κάποιοι θα απέδιδαν τις ευθύνες στο θύμα.
Πριν λίγο καιρό έγινε γνωστή η καταγγελία για την κρατική δολοφονία του 58χρονου Κώστα Μανιουδάκη, από αστυνομικούς στην Κρήτη. Παρ’ όλο που δεν υπήρξε βιντεοληπτικό υλικό και είναι μία δολοφονία μη επίσημα καταγεγραμμένη, έλαβε διαστάσεις, απασχόλησε τους ανήσυχους πολίτες, όμως δε παίχτηκε στα κανάλια και πέρασε αδιάφορο, εάν έγινε ποτέ γνωστό, από την πλειοψηφία.
Πώς θα αντιδρούσε ο κόσμος εάν η 8χρονη που το 2021 έχασε τη ζωή της σε πόρτα εργοστασίου στο Κερατσίνι, δεν ήταν ρομά; Θα ακουγόταν, άραγε, όλα αυτά τα ρατσιστικά σχόλια εις βάρος ενός παιδιού; Το τραγικό ατύχημα θα είχε διαφορετικό σχολιασμό και αντιμετώπιση;
Και γιατί να μη διευρύνουμε την οπτική σε διεθνές επίπεδο; Τι θα γινόταν αν ο προ ημερών, βομβαρδισμός νοσοκομείου, με 500 θύματα, δε γινόταν στην Παλαιστίνη αλλά στην Ουκρανία; Εάν τα θύματα ήταν λευκοί χριστιανοί δυτικοευρωπαίοι πολίτες και όχι Άραβες ισλαμιστές;
Παρομοίως, υπήρξε ιδιαίτερη συγκίνηση και κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης για τα δύο θύματα στις Βρυξέλλες από τζιχαντιστή, την ίδια στιγμή που η παγκόσμια κοινή γνώμη αδιαφορούσε για τη δολοφονία 6χρονου με μαχαίρι από τον Αμερικανό δράστη, ο οποίος φώναζε με μίσος: «Εσείς οι μουσουλμάνοι πρέπει να πεθάνετε»!
Η κοινωνία χρησιμοποιεί άνισες οπτικές που αλλοιώνουν την αλήθεια και το δίκιο καταποντίζεται. Οι πιο ουσιαστικοί άξονες από τους οποίους μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα και να αντιληφθούμε την καθολική αξία της ανθρώπινης ζωής περνάνε μέσα από ένα αλλοιωμένο φίλτρο αξιολόγησης, με αποτέλεσμα οι απώλειες ανθρώπινων ζωών να μην έχουν το ίδιο αντίκρισμα.
Οι μαγικές λέξεις που αλλάζουν την ηθική
Η διαμόρφωση της κοινής γνώμης, μέσω των ΜΜΕ, επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους κάθε ηλικίας από τη στιγμή που ένα γεγονός γίνει γνωστό. Η χειραγώγηση των μαζών, παίζει επικίνδυνα παιχνίδια διασποράς στερεοτύπων και ρατσισμού. Λέξεις και φράσεις καθορίζουν τον τρόπο σκέψης στο μέσο θεατή, ο οποίος ελεγχόμενα αναπαράγει και πείθεται για το ποιες ζωές αξίζουν περισσότερο.
O πλούσιος κατηγορείται για διαφθορά και υπεξαίρεση χρημάτων, ενώ ο φτωχός κλέβει. Ο κακοποιός «δολοφονεί», ο αστυνομικός «τραυματίζει θανάσιμα». Ο ξένος «βιάζει», ενώ ο ημεδαπός «ασελγεί». Στο πιο πρόσφατο παράδειγμα, ένα από τα μεγαλύτερα ειδησεογραφικά στον κόσμο, ανέφερε πως στον πόλεμο της μέσης ανατολής «Πάνω από 500 άτομα πέθαναν στη Γάζα», ενώ από την άλλη «700 άτομα δολοφονήθηκαν στο Ισραήλ». Ίδια εγκλήματα, διαφορετικές διατυπώσεις.
Η αξία που προσδίδεται στις λέξεις δημιουργεί τις νοηματοδοτήσεις, οι οποίες, με τη σειρά τους, βάζουν στη ζυγαριά τις ανθρώπινες ζωές και το κοινό χωρίς κριτική σκέψη και εμβάθυνση καταναλώνει το τυποποιημένο πακέτο σκέψης, σμιλευμένο από τα μεγάλα κέντρα εξουσίας.
Πώς στεκόμαστε απέναντι στην απαξίωση
Η αναζήτηση και η απόδοση της αλήθειας και του δίκαιου, αλλά και η θέση που πρέπει να λαμβάνουμε ως προς το γεγονός της αφαίρεσης μίας ζωής, βρίσκεται στις ουσιαστικές αξίες και πανανθρώπινα γνωρίσματα. Απέναντι στη ρηχή αντιμετώπιση και το επιλεκτικό ενδιαφέρον κατευθυνόμενης ηθικής που δημιουργεί αποστασιοποίηση, έλλειψη ταύτισης και απανθρωποποίηση.
Η αδικία, ο ρατσισμός και ο φασισμός υποβόσκουν και εκδηλώνονται μέσω απόψεων και συμπερασμάτων, και συνειδητά ή ασυνείδητα, οι μάζες υποθάλπουν ή δικαιολογούν, καθώς διαμορφώνουν το ιδανικό τοπίο και κλίμα, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για νέα εγκλήματα σε έναν φαύλο κύκλο ψευδεπίγραφων ανθρώπινων αξιών.