Όταν το whataboutism έρχεται στην Ελλάδα και παίρνει άλλες διαστάσεις.
Υπάρχουν κάποιοι όροι, που αν και δεν τους έχουμε ξανακούσει, η σημασία τους μας είναι κάτι παραπάνω από γνωστή. Το whataboutism για παράδειγμα. Μία λέξη που περικλείει πολλά νοήματα και είναι η κατάλληλη για να περιγράψει κάποιες φράσεις που ακούμε αντί σοβαρών επιχειρημάτων σε συζητήσεις, συνηθέστερα για θέματα δικαιωματισμού.
Είναι ένας νεοεισερχόμενος ορισμός, απαραίτητος, για να κατανοήσουμε πώς σκέφτονται μερικοί άνθρωποι, αλλά και τι θέλουν (ασυνείδητα ή συνειδητά) να πετύχουν με όσα λένε. Αρκετές φορές, δέχομαι μηνύματα ή σχόλια κάτω από ποστ που λένε: “Ναι, αλλά γιατί δε λες και γι’ αυτό το θέμα;” Η συνηθέστερη απάντηση που σκέφτομαι είναι: ”Μα καλά τι σχέση έχει αυτό με όσα αναφέρω;”
Κι όμως, επειδή το σκέφτονται με το δικό τους τρόπο, όσοι επιλέγουν το whataboutism για εκείνους βγάζει απόλυτο νόημα να αντιπαρατεθούν με αυτό το τρόπο σε τόσο σοβαρά θέματα που πραγματικά απαιτούν περισσότερη ανάλυση και πιο σφαιρική αντίληψη.
Τι ακριβώς εννοούμε με το whataboutism;
“Ναι αλλά…”. Το whataboutism ή αλλιώς whatabaoutery είναι στην ουσία μία λογική πλάνη, ένα υποτιθέμενο επιχείρημα που θα χρησιμοποιήσει ένα άτομο σε μία συζήτηση, ώστε να εκφράσει την αντίθεσή του σε όσα ακούει. Το χαρακτηριστικό, όμως, είναι η σύγκριση με κάτι που δε σχετίζεται ακριβώς με το θέμα. Συνήθως, ξεκινάει με το: “Ναι, αλλά…” και έπειτα το άτομο όχι απλά ανασκευάζει το επιχείρημα του “αντιπάλου”, αλλά και το εξισώνει με κάτι που στο μυαλό του είναι ίδιο ή χειρότερο.
Το κάνουν άνθρωποι που συνήθως δε μπορούν να αντιληφθούν ένα επιχείρημα, αλλά κυρίως όταν τα λεγόμενα έρχονται σε αντίθεση με τον τρόπο σκέψης τους. Διαφωνούν και ναι μεν παραδέχονται, υποτίθεται, πως κάποιος έκανε κάτι κακό. Ωστόσο, αντιπροτείνουν πως και οι άλλοι έκαναν κάτι αντίστοιχο. Φυσικά, αποφεύγουν να καταδικάσουν την πλευρά με την οποία καταβάθος συμφωνούν.
Συζητάς ας πούμε για τη βία κατά των γυναικών, ώσπου φτάνει η στιγμή που ο άλλος θα σου πεί: “Ναι, αλλά γιατί ο κόσμος δεν ασχολείται με τη βία που δέχονται οι άντρες;”
Κάποιος κριτικάρει την κυβέρνηση οπότε λένε: “Ναι, γιατί οι άλλοι τα έκαναν καλύτερα;”
Παρενοχλείται κοπέλα στο δρόμο. “Ναι, αλλά και αυτές ντύνονται προκλητικά”.
Το πιο γνωστό ίσως whataboutism επιχείρημα που ακούγεται στην Ελλάδα είναι το: “Nαι, αλλά για τη Marfin δε λέτε τίποτα”. H συγκεκριμένη αναφορά έχει να κάνει με το περιστατικό στις 5 Μαΐου του 2010, όπου σε ημέρα πανελλαδικής απεργίας, πυρπολύθηκε τράπεζα με αποτέλεσμα το θάνατο 3 ανθρώπων, εκ των οποίων μία έγκυος γυναίκα. Αυτό το τραγικό γεγονός έχει γίνει πολλές φορές “σημαία” στα στόματα ατόμων που θέλουν να επιχειρηματολογήσουν, χρησιμοποιώντας το για δικούς τους σκοπούς.
Το whatabaoutism στα Social Media
Εκεί, όμως, που ο όρος αυτός έχει βρει πρόσφορο έδαφος και θα λέγαμε χρησιμοποιείται με έναν κάπως αυτοματοποιημένο τρόπο, είναι ο δημόσιος διάλογος στο διαδίκτυο. Κάτω από κάθε ποστ θα βρεις σχόλια που χρησιμοποιούν το whataboutism και επιδιώκουν να απαξιώσουν ένα θέμα, αναδεικνύοντας ένα άλλο, το οποίο – κατά την άποψή τους – χρήζει περισσότερης προσοχής.
Πέφτοντας στην παγίδα να απαντήσεις σε τέτοιου τύπου σχόλια, δημιουργείται μία αέναη επιχειρηματολογία που καταλήγει να είναι, όχι πλέον συζήτηση, αλλά κόντρα ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, όπου ο ένας προσπαθεί να εξηγήσει τα αυτονόητα και ο άλλος επιμένει να υπερασπίζεται τις απόψεις του, ακόμα και όταν κανένα επιχείρημά του δεν ευσταθεί.
Ωστόσο, κάποιες φορές γίνεται συνειδητά, κυρίως για πολιτικούς σκοπούς. Οι πολιτικοί συχνά χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο και όταν του κατηγορούν λένε: “Ναι, λέτε για εμάς τώρα, αλλά γιατί δε λέτε για τότε που εσείς…” Μία αντεπίθεση στα λογικά επιχειρήματα, ώστε να αποπροσανατολίζεται η κουβέντα. Ταυτόχρονα, εμπεριέχονται και χαρακτηρισμοί περί “ανηθικότητας”, ενώ αποφεύγεται αισθητά η παραμικρή απόπειρα απολογίας.
Υπάρχει λογική αντιμετώπιση;
Εδώ είναι το και το πιο δύσκολο κομμάτι. Είναι άραγε γόνιμο να προσπαθείς να δείξεις το λάθος ή δεν αξίζει να ασχοληθείς; Αξίζει να αναφερθεί,πως δεν είναι απαραίτητο ότι το πρόσωπο που χρησιμοποιεί αυτή τη μέθοδο το κάνει πάντα συνειδητά. Είναι, μάλλον, μία αλαζονική, έμφυτη ορμή για επιχειρήματα που απλά ταιριάζουν με την ιδεολογία του μεγαλώσει κάποιος σε ένα περιβάλλον, στο οποίο δεν ευδοκιμούσε ο σεβασμός των απόψεων και η ρητορική.
Η αλήθεια είναι πως όσα άτομα χρησιμοποιούν αυτή την τακτική, συνήθως δεν εμβαθύνουν σε ορισμένα θέματα, είτε έχουν σκοπό να προπαγανδίσουν μία άποψη. Στην πραγματικότητα, δεν τους ενδιαφέρει και πολύ κάτι άλλο πέρα από το να επιβεβαιωθούν φαινομενικά όσα θεωρούν σωστά και κάνουν μία προβολή της ιδεολογίας τους.
Με τέτοιου είδους επιχειρήματα δεν ενδιαφέρονται να ακούσουν την άποψη του άλλου, ούτε να αλλάξουν σκεπτικό. Πόσω μάλλον, να κατανοήσουν την πλευρά του συνομιλητή τους, καταλήγοντας σε μια διαρκή απόρριψη.
Δεν είναι καθόλου αθώο
Το whataboutism δεν είναι διάλογος ή συζήτηση, αλλά μία στρεβλή παρουσίαση γεγονότων χωρίς συσχέτιση με το θέμα και την αντιπαράθεση. Ενσωματώνει όλη τη συντηρητική και κομφορμιστική ρητορική, η οποία δείχνει τη δημοκρατική απόκλιση στη διαφορά της αντίληψης.
Όταν το whataboutism είναι στην κουβέντα το θέμα ξεφεύγει από την ουσία, αλλάζει και συχνά αντιστρέφει τις όποιες κατηγορίες μεταξύ συνομιλητών. Χρειάζεται να μπορείς να το αναγνωρίσεις, καθώς στα ευήκοα, σε επιφανειακά επιχειρήματα, αυτιά, εύκολα εισβάλει και παρουσιάζει το λανθασμένο ως σωστό και το αντίστροφο.
Ο διάλογος είναι ουσιαστικός όταν γίνεται με σοβαρά επιχειρήματα, όχι με μεθόδους διαφυγής και υπεροψία. Άλλωστε, ένα από τα πολλά προβλήματα που έχουμε στην επικοινωνία είναι ότι γίνεται συζήτηση όχι για ανταλλαγή επιχειρημάτων και απόψεων, αλλά με σκοπό το κάθε άτομο να νιώσει και να φανεί πως έχει δίκιο.
Και αυτό είναι κάτι που σίγουρα πρέπει να αλλάξει.