Πόρτο, Άνοιξη 2024.
Τα γκράφιτι κατακλύζουν την πόλη. Το ίδιο και τα azulejos, τα σμαλτωμένα κεραμικά πλακάκια, που χρησιμοποιούνται για την επένδυση και διακόσμηση τοίχων και προσόψεων. Η πορτογαλική ψυχή ξεχειλίζει τέχνη του δρόμου. Οι πλανόδιοι μουσικοί μετατρέπουν αδιάκοπα την περιπλάνησή μας σε κινηματογραφική σκηνή με σάουντρακ. Μικρές μπάντες ή μοναχικοί καλλιτέχνες βρίσκονται μπροστά σε κάθε αξιοθέατο ή ακόμα και κρυμμένοι σε κάποιο πλακόστρωτο του Πόρτο, ενώ αξιοπρόσεκτα γλυπτά όπως τα «αγάλματα που γελούν θλιμμένα» σε καλούν να κάτσεις μαζί τους για να έρθεις σε επαφή με το βαθύτερο είναι των κατοίκων.
Η ταυτότητα των Πορτογάλων μοιάζει να κρύβεται στη street art σε διάφορες αποτυπώσεις και στα fado, τα παραδοσιακά λαϊκά πορτογαλικά τραγούδια που υμνούν τον πόνο και τη θλίψη, με συνοδεία κιθάρας και βιόλας δίχως μικρόφωνα.
Το Πόρτο έχει έναν αέρα τέχνης και διανόησης δίχως να είναι γεμάτο μουσεία και εμβληματικά κτίρια. Η ίδια η πόλη και οι κάτοικοί της μοιάζουν να κολυμπούν στην τέχνη παρά τη φτώχεια που αντιμετώπιζαν μέχρι πρόσφατα. Οι Πορτογάλοι βίωσαν μια από τις πιο σκληρές εκδοχές της οικονομικής κρίσης, σε σημείο που μαζί με τους Έλληνες κράτησαν τα σκήπτρα της χαμένης γενιάς, ζώντας για χρόνια υποαμειβόμενοι ή άνεργοι, κάνοντας δουλειές κατώτερες των προσόντων τους.
Στις φιδίσιες στροφές του ποταμού Δούρου, αυτή η κρίση είναι ορατή πάνω στα αφρόντιστα κτίρια του στέκουν ετοιμόρροπα, αλλά περήφανα ανάμεσα στα σημαντικά αρχιτεκτονήματα από το Μεσαίωνα. Η εικόνα τους που ταλαντεύεται ανάμεσα στην εγκατάλειψη και στην καλαισθησία παραμένει μαγευτική.
Ίσως γιατί τους Πορτογάλους τους σώζουν τα χρώματα και η φαντασία τους. Ζωγράφοι έχουν στήσει τους πίνακές τους πάνω από το νερό ενώ στους δρόμους μυρίζει τηγανητός μπακαλιάρος, ψημένη σαρδέλα και pastel de natal, εκείνες οι μικρές «φωλιές» από τραγανό φύλλο με κρέμα και κανέλα και το κρασί ενώνει τις παρέες στα μπαρ και στις ταβέρνες.
Η πορτογαλική ψυχή μοιάζει να αποκτά εξωστρέφεια στα κελάρια με το διάσημο γλυκόπιοτο κρασί και στα mercados όπου οι επισκέπτες μπορούν να κάνουν τις αγορές τους και παράλληλα, γευσιγνωσία μπακαλιάρου –του εθνικού φαγητού των Πορτογάλων, ακούγοντας μουσική.
Η πρώτη μας στάση είναι στο Mercado de Bolhao, στην ιστορική κλειστή αγορά, όπου περάσαμε μεγάλο μέρος της μέρας. Δοκιμάζαμε πορτογαλικά tapas με θαλασσινά εξωτικά φρούτα και ξηρά ή γλυκά κρασιά της περιοχής. Συνεχίζουμε τη βόλτα μας στους πλινθόκτιστους δρόμους και συναντάμε στην οδό Catarina το διεθνούς φήμη Café Majestic με την αρ νουβώ διακόσμηση, όπου αρκετοί συγγραφείς μεταξύ των οποίων και η J. K. Rowling του Χάρι Πότερ είχαν δώσει κάποτε ραντεβού με την έμπνευση τους.
Επισκεπτόμαστε το ομορφότερο βιβλιοπωλείο του κόσμου –σύμφωνα με το Lonely Planet και την Guardian– το οποίο βρίσκεται κοντά στον πύργο Clérigos, με τα 225 σκαλιά του, για μια θέα πάνω από τις στέγες της πόλης.
Η “Livraria Lello” μια ανάσα από την πασίγνωστη για τα μπλε πλακάκια της εκκλησία Dos Carmelitas στη γειτονιά του Carmo, είναι ένα από τα πιο ξακουστά βιβλιοπωλεία στον κόσμο. Κι όχι άδικα. Το βιβλιοπωλείο που δημιουργήθηκε το μακρινό 1906, στεγάζεται σε ένα διώροφο κτίριο με πρόσοψη νεογοτθικού στυλ και στοιχεία αρ νουβώ, ενώ το εσωτερικό του συνδυάζει εκλεκτικό στυλ και αρ νουβώ. Υποδέχεται πάνω από 1 εκατομμύριο επισκέπτες το χρόνο και πουλά περίπου 1200 βιβλία την ημέρα. Υπήρξε επίσης τόπος έμπνευσης για τη συγγραφέα του Χάρι Πότερ που ζούσε για ένα διάστημα στην πόλη και εργαζόταν ως δασκάλα.
Παραδινόμαστε στις στροφές του ποταμού Δούρου μέχρι που φτάνουμε στην Ponte de Dom Luís, τη γέφυρα που δημιούργησε ένας μαθητής του Γουστάβου Άϊφελ το 1886 και είναι Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO. Η γέφυρα σύμβολο του Πόρτο ενώνει την παλιά πόλη του Πόρτο με την Vila Nova de Gaia.
Στην απέναντι όχθη βρίσκονται μαζεμένα όλα τα διάσημα κελάρια κρασιού για τη γευσιγνωσία του προϊόντος-σήμα κατατεθέν της πόλης. Επιλέγουμε με δυσκολία το κελάρι “Ferreira” ανάμεσα στα εξίσου φημισμένα Graham’s και Tailor’s, κάνουμε την ξενάγηση και δοκιμάζουμε όλες τις εκδοχές του πόρτο. Καταλήγουμε στο τελεφερίκ για να δούμε την πόλη από ψηλά.
Επιστρέφουμε στην παλιά πόλη και τα βήματά μας ακολουθούν τις μελωδίες και μας οδηγούν στον Καθεδρικό Ναό Se, κατεξοχήν σύμβολο του αυτοκρατορικού παρελθόντος της Πορτογαλίας. Ένα ζευγάρι μουσικών έχει μετατρέψει την αυλή σε σκηνή με ήχους που καθηλώνουν τους περαστικούς μαζί με τη θέα στις κεραμιδένιες στέγες της συνοικίας Ribeira.
Στις περιπλανήσεις μας συναντάμε αδιάκοπα μικρές ενδιαφέρουσες αγορές σχεδιαστών και τεχνιτών με πάγκους με αντίκες, vintage ρούχα και διάφορα χειροτεχνήματα όπως σκουλαρίκια, τσαντάκια ή παιχνίδια. Η μουσική είναι παντού. Ακόμα και στους ναούς. Η αφίσα ενός καθεδρικού για υπερθέαμα που βασίζεται στην ποίηση του Φερνάντο Πεσσόα μας πείθει να αγοράσουμε εισιτήριο και να αφεθούμε σε μια μοναδική εμπειρία ήχου και εικόνας.
Αργότερα, διασχίζοντας τα λιθόστρωτα δρομάκια με τις πορτογαλικές ταβέρνες, συχνά πυκνά ακούγεται η μελαγχολική φωνή κάποιου Φαντίστα, που «δραπετεύει» από τα «σπίτια των fado». Τα fado μοιάζουν να αντανακλούν τη σχέση των Πορτογάλων με το πεπρωμένο. Πριν από μια δεκαετία, στη σκιά της μεγάλης οικονομικής κρίσης έδειξαν να δέχονται τη μοίρα τους σαν ριζικό. Ίσως γιατί δεν εγκλωβίστηκαν ποτέ σε μια φούσκα, είτε κτηματομεσιτική, είτε χρηματιστηριακή, είτε σε εκείνη του υπερδανεισμού για πολυτέλειες δίχως αντίκρισμα.
Αναζητάμε μια τζούρα Ατλαντικού στην παραλία στο Matosinhos, που βρίσκεται ανάμεσα στο πολυσύχναστο λιμάνι και το ιστορικό κάστρο Castelo do Queijo. Στην είσοδο της παραλίας δεσπόζει το «Μνημείο Τραγωδία στη Θάλασσα», μια γιγαντιαία αγαλμάτινη απόδειξη για το πως οι Πορτογάλοι μετουσιώνουν τον πόνο σε τέχνη .
Περιπλανιόμαστε για τελευταία φορά στις όχθες του Δούρου, καθόμαστε για ένα κρασί συνοδευόμενο από το περίφημο σάντουιτς Francesinha -με κρέας, τυρί και σάλτσα μπύρας.
Έχουμε αφήσει για το τέλος το εσωτερικό του σιδηροδρομικού σταθμού Sao Bento, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco, με τυπικά πλακάκια azulejo πάνω στα οποία ξεδιπλώνονται ιστορίες από το παρελθόν της χώρας. Ανάλογες ιστορίες της σύγχρονης Πορτογαλίας ξεδιπλώνονται πάνω στα γκράφιτι που κυριαρχούν στην πόλη.
Γκράφιτι, γλυπτά και azulejos λειτουργούν ως ένα είδος αντικατοπτρισμού του συλλογικού ψυχικού στάτους των Πορτογάλων, που έχουν υπάρξει σπουδαίοι θαλασσοπόροι και τρανοί αποικιοκράτες ενώ για δεκαετίες κυκλοφορούσαν στη δυτική Ευρώπη και ως οι «Θυρωροί της Γαλλίας».
Οι Πορτογάλοι ξέρουν να καλωσορίζουν τόσο τον πλούτο όσο και τη φτώχεια, τόσο τη χαρά όσο και τη θλίψη..