Στην Αφρική σταδιακά δημιουργείται ένα κίνημα άρνησης της κλιματικής αλλαγής. Πού οφείλεται αυτό και γιατί οι κυβερνήσεις τους επενδύουν στους υδρογονάνθρακες;
Αρνητές της κλιματικής αλλαγής θα περιμέναμε να συναντάμε μονάχα στον δυτικό κόσμο. Τι γίνεται όμως όταν πολλές αφρικανικές κυβερνήσεις αρχίζουν και συνδέουν το μέλλον τους και την πολυπόθητη ανάπτυξη με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο;
Υπάρχει ελπίδα για την πιο αδικημένη ήπειρο, αλλά και τον πλανήτη μας;
Το προνόμιο του να είσαι «πράσινος»
Εάν δεν αλλάξουμε άμεσα τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε ενέργεια και τροφοδοτούμε τις πόλεις και τον πολιτισμό μας, σύντομα θα βρεθούμε αντιμέτωποι με πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες και σταδιακά τον αφανισμό μας ως είδος. Αυτό δεν είναι κάποιο δυστοπικό σενάριο, αλλά οι προειδοποιήσεις της επιστημονικής κοινότητας εδώ και πολλές δεκαετίες.
Παρότι οι κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων χωρών δαπάνησαν αρκετό χρόνο αγνοώντας την κρισιμότητα της κατάστασης, πλέον δεν μπορούν να κρύβονται από τις συνέπειες της αλόγιστης χρήσης των ορυκτών καυσίμων.
Έτσι, η παγκόσμια πρόκληση για το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα είναι η λεγόμενη «πράσινη μετάβαση».
Στην πράξη αυτό σημαίνει ηλεκτροπαραγωγή κυρίως από τις ΑΠΕ και σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα με στόχο τον μηδενισμό των ρύπων. Το πλάνο είναι εξαιρετικό στη θεωρία, όμως στην εφαρμογή του συναντά αρκετά προβλήματα:
- Η «πράσινη μετάβαση» αλλάζει τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Αφαιρεί έναν ισχυρό μοχλό πίεσης από τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες.
- Υπάρχουν τεχνολογικοί περιορισμοί, κυρίως στο κομμάτι αποθήκευσης της «πράσινης» ενέργειας.
- Μέχρι στιγμής καμία χώρα δεν μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά στις ΑΠΕ, καθώς δεν παρέχουν σταθερή ηλεκτροπαραγωγή ολόκληρη την ημέρα.
- Υπάρχει ένα σημαντικό κόστος για την όλη διαδικασία τόσο σε επίπεδο οικονομικών και φυσικών πόρων όσο και σε επίπεδο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Στην ουσία μιλάμε για την εκκίνηση μίας ολόκληρης νέας βιομηχανίας.
Όλα τα παραπάνω υποδεικνύουν πως υπάρχει ένα κόστος για την «πράσινη μετάβαση» και αυτό είναι πολύ πιο εύκολο να το επωμιστούν οι προνομιούχες χώρες.
Ο υποβοηθούμενος τρίτος κόσμος
Είναι γνωστό πως οι χώρες που βιώνουν στο μέγιστο τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι και αυτές που ουσιαστικά δεν φταίνε γι’ αυτήν. Για παράδειγμα, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα για το 2022 για ολόκληρη την Αφρική συνολικά ήταν μόλις 3.81%, την ώρα που η Κίνα είχε 30.68%, οι ΗΠΑ 13.61%, και η Ε.Ε. 7.43% (συνολικά για την Ευρώπη 13.74%).
Παρότι η Δύση έχει δεσμευτεί πως θα βοηθήσει τις χώρες της Αφρικής σταδιακά να αναπτύξουν μονάδες ΑΠΕ, για άλλη μία φορά η Ευρώπη βλέπει την Αφρική ως «μπαταρία». Πίσω από αυτή τη στήριξη υπάρχει ένα μακροπρόθεσμο πλάνο για δημιουργία μονάδων παραγωγής «πράσινου υδρογόνου», από το οποίο θα επωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό η ίδια η Ευρώπη.
Στην Αφρική βρίσκονται περίπου 1.5 δισεκατομμύριο άνθρωποι, δηλαδή το 18.68% του παγκόσμιου πληθυσμού. Πρόκειται για τη δεύτερη πολυπληθέστερη ήπειρο μετά την Ασία, όμως όπως είδαμε παραπάνω αποτελούν τον δεύτερο χαμηλότερο ρυπαντή παγκοσμίως.
Αυτό οφείλεται αποκλειστικά σε ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους. Αποικιοκρατία, μακροχρόνιοι εμφύλιοι πόλεμοι, διεφθαρμένες κυβερνήσεις, υφαρπαγή πόρων, απουσία σύγχρονων υποδομών, πανδημίες, απομονωμένες παραδοσιακές κοινωνίες και εξαιρετικά χαμηλό προσδόκιμο ζωής δημιουργούν ένα «κοκτέιλ» όπου οποιαδήποτε ιδέα για ανάπτυξη τους τελευταίους αιώνες είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση.
Παράλληλα, η Αφρική, όπως και άλλες περιοχές με εξαιρετικά φτωχούς πληθυσμούς, τις τελευταίες δεκαετίες βιώνουν πιο έντονα τα αποτελέσματα της κλιματικής κρίσης. Παρατεταμένες ξηρασίες, λειψυδρία, ακραία καιρικά φαινόμενα και πολλά άλλα που οφείλονται στην αλόγιστη χρήση των υδρογονανθράκων επιβαρύνουν τους πληθυσμούς της πιο κατατρεγμένης ηπείρου στην ανθρώπινη ιστορία.
Γουιάνα, Αφρική και υδρογονάνθρακες
Εύλογο να ερωτηθεί κάποιος σε αυτό το σημείο τι σχέση έχει μία μικρή χώρα της Λατινικής Αμερικής με την Αφρική και την άρνηση της κλιματικής αλλαγής.
Πριν λίγο καιρό έτυχε να παρακολουθήσω τη συνέντευξη του προέδρου της Γουϊάνας Irfaan Ali στο BBC. Κεντρικό θέμα της συζήτησης ήταν οι προκλήσεις σχετικά με την ενέργεια και τους υδρογονάνθρακες αξίας περίπου 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων τους οποίους διαθέτει η Γουιάνα. Αντίστοιχα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων έχουν και αρκετές χώρες της Αφρικής.
Ο δημοσιογράφος Stephen Sackur προβληματιζόταν για το κατά πόσο μπορούν να αξιοποιηθούν αυτοί οι πόροι, χωρίς να υπάρξει παρέκκλιση από την «πράσινη μετάβαση».
Ο Irfaan Ali κυριολεκτικά ξέσπασε με αυτή την ερώτηση. Τη θεώρησε «υποκρισία της Δύσης» και πως αποτελεί μορφή μίας συνεχιζόμενης αποικιοκρατικής λογικής, καθώς κανένας δεν μπορεί στο όνομα της «πράσινης μετάβασης» να απαγορεύσει στις χώρες να αξιοποιήσουν τους εθνικούς πόρους τους με σκοπό την ανάπτυξή τους. Επικαλέστηκε το δικαίωμα της χώρας του, αλλά και των αφρικανικών χωρών, να κάνουν ελεύθερη χρήση του φυσικού αερίου και του πετρελαίου τους με σκοπό την βελτίωση της οικονομίας μέσω της εκβιομηχάνισης και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων τους.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί πως η Γουιάνα ήταν πρώην βρετανική αποικία από τον 18ο αιώνα μέχρι και το 1966 όποτε κέρδισε την ανεξαρτησία της. Όλα αυτά τα χρόνια όμως διατηρεί δεσμούς με το Ηνωμένο Βασίλειο μέσω της συμμετοχής της στην Κοινοπολιτείας των Εθνών.
Ανοίγοντας το «κουτί της Πανδώρας»
Οι θέσεις του Irfaan Ali εύλογα βρήκαν αρκετούς υποστηρικτές στην Αφρική. Ο λόγος είναι πως αρκετές χώρες βρίσκονται σε αντίστοιχη θέση. Για παράδειγμα, η Σενεγάλη ετοιμάζεται να γίνει μία από τις σημαντικότερες χώρες που παράγουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο στην Αφρική, με το ΑΕΠ της για το έτος 2024 να ενισχύεται κοντά στο 10% αποκλειστικά από τις εξορύξεις.
Η αναφορά του στην υποκρισία του δυτικού κόσμου είναι όμως η μία πλευρά του νομίσματος. Ναι, ιστορικά οι χώρες με αποικιακό παρελθόν έχουν στερηθεί ένα βιώσιμο και αξιοπρεπές μέλλον και ναι, η Δύση συνεχίζει να είναι παρεμβατική. Όμως η κλιματική κρίση αφορά ολόκληρο τον πλανήτη και το μέλλον πολλών ειδών – συμπεριλαμβανομένου και του δικού μας.
Το ιστορικό πλαίσιο που διαθέτουν όμως οι μετα-αποικιακές χώρες, σε συνδυασμό με τέτοιες δηλώσεις από τους ηγέτες τους, δημιουργούν την «τέλεια καταιγίδα» για τη δημιουργία θεωριών συνωμοσίας. Έτσι, ο αντιδυτικισμός γίνεται πλατφόρμα για τον μύθο της χαμένης ανάπτυξης και αυτό τροφοδοτεί ένα κίνημα άρνησης της κλιματικής αλλαγής σε αυτές τις χώρες.
Αν θεωρεί κάποιος πως απέχουμε αρκετά από αυτό, ας δει τα επιχειρήματα του 29χρονου Jusper Machogu, ενός αγρότη από την Κένυα που έγινε επιτυχημένος influencer της κλιματικής άρνησης και λαμβάνει δωρεές χιλιάδων δολαρίων από άτομα που συνδέονται με τα συμφέροντα των ορυκτών καυσίμων.
Το πρόβλημα θα γίνει πολύ εντονότερο τα επόμενα χρόνια, όταν ειδικά τα κέρδη των εξορύξεων θα εισέλθουν στις τοπικές οικονομίες. Παρά τις διάφορες συνέπειες στο κλίμα, αλλά και την υγεία, το άμεσο οικονομικό όφελος θα δημιουργήσει ένα συμπαγές κίνημα υποστήριξης των ορυκτών καυσίμων. Αν θέλουμε μία αναλογία, ας δούμε το κίνημα αντίστασης στην απολιγνιτοποίηση που εμφανίστηκε στις τοπικές κοινωνίες της Ελλάδας.
Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν αρκούν οι εκστρατείες ενημέρωσης και η άσκηση κριτικής στον πολιτικό λόγο, αλλά ένα συμπαγές πλάνο βιώσιμης οικονομίας που χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τις ισχυρές χώρες και δημιουργεί πραγματικές ευκαιρίες για τις τοπικές κοινότητες.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η συνωμοσιολογία είναι η απάντηση στη διαχρονική παραμέληση.