Τι νόημα έχει να το πετάξω στον μπλε κάδο, αφού δεν θα φτάσει καν να ανακυκλωθεί; Ο Νίκος Χαραλαμπίδης, Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, επιχειρεί να στρέψει το βλέμμα μας στην πραγματική αιτία του προβλήματος. Κι αυτή, δεν είναι η ανακύκλωση.
Η ανακύκλωση στην Ελλάδα είναι αναμφίβολα μία προβληματική διαδικασία. Για πολλούς λόγους.
Την διαπίστωση αυτή αναδεικνύουν διάφορες σχετικές μελέτες, όπως για παράδειγμα η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, σύμφωνα με την οποία το πραγματικό ποσοστό της ανακύκλωσης στη χώρα μας βρίσκεται σήμερα στο 16%.
Παράλληλα, ιδιαίτερο θόρυβο προκάλεσε πριν από μερικούς μήνες και η έρευνα του Solomon σε συνεργασία με την Greenpeace, σύμφωνα με την οποία πολλά από τα πλαστικά που απορρίπτονται στους μπλε κάδους της χώρας μας αντί να ανακυκλωθούν, καταλήγουν σε χωματερές ή εξάγονται στα Βαλκάνια.
Κάπως έτσι, το επιχείρημα «Δεν ανακυκλώνω, γιατί δεν έχει καν νόημα» έχει φτάσει να ακούγεται ολοένα και συχνότερα. Το Estella επικοινώνησε με τον Νίκο Χαραλαμπίδη, Γενικό Διευθυντή του ελληνικού γραφείου της Greenpeace και ο ίδιος κατέρριψε πολλούς από τους μύθους που αναπαράγονται γύρω από την ανακύκλωση.
«Η ερώτηση δεν είναι εάν η ανακύκλωση δουλεύει. Η ερώτηση είναι τι έχουμε συμφωνήσει, τι ξέρουμε, τι ισχύει και τι λέει η νομοθεσία για τη διαχείριση των απορριμμάτων. Αυτό που λέει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, η περίφημη Πυραμίδα της Διαχείρισης των Απορριμμάτων είναι πως η ανακύκλωση είναι το τρίτο βήμα που πρέπει να κάνει κάποιος. Το πρώτο είναι η μείωση της παραγωγής των απορριμμάτων, το δεύτερο είναι η επαναχρησιμοποίηση (εδώ εντάσσεται και η κομποστοποίηση), το τρίτο είναι η ανακύκλωση και ύστερα έχουμε την τελική διάθεση, που μπορεί να αφορά στην καύση, στη θερμική επεξεργασία, στο θάψιμο κοκ».
Όπως επεσήμανε ο κ. Χαραλαμπίδης, στην Ελλάδα η συζήτηση επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στην ανακύκλωση και δεν γίνεται καμία κουβέντα για τα δύο προηγούμενα στάδια. Τόνισε, μάλιστα, πως αυτά είναι και που απαιτούν μία παρέμβαση εκ μέρους της πολιτείας, η οποία θα έπρεπε να φροντίσει να προσφέρει κίνητρα και αντικίνητρα στις βιομηχανίες και σε όσους παράγουν τα σκουπίδια, ώστε να περιοριστεί τόσο η παραγωγή τους, όσο και η ανάγκη χρησιμοποίησής τους.
«Από τη διεθνή εμπειρία, το ποσοστό των πλαστικών μπουκαλιών νερού που ανακυκλώνονται είναι περίπου 1 στα 10. Τα υπόλοιπα καταλήγουν σε θάλασσες, χωματερές, ποτάμια και λίμνες ή καίγονται σε διάφορες μονάδες είτε για παραγωγή ενέργειας είτε αντικαθιστώντας άλλα καύσιμα. Το ερώτημα παραμένει: Γιατί τα παράγουμε αυτά τα σκουπίδια; Γιατί παράγουμε τόσα μπουκάλια; Δεν έχουμε λόγο, ιδίως δεδομένου ότι το νερό του δικτύου μας στις μεγάλες πόλεις είναι από τα καλύτερα στην Ευρώπη. Έχουμε αποδεχτεί ότι όταν πάμε να πάρουμε καφέ, θα μας δώσουν και το μπουκαλάκι “δώρο”. Είναι προφανές ότι πρέπει να εκπαιδευτούμε και να μάθουμε να πίνουμε νερό από το παγούρι μας».
Έτσι, λοιπόν, ενώ εμείς ακόμα συζητάμε πού θα θάψουμε τα σκουπίδια μας, η κουβέντα στην Ευρώπη έχει μετατοπιστεί στον σχεδιασμό των πόλεων κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην παράγουν εν γένει απορρίμματα. Οι πόλεις με μηδενικά απορρίμματα είναι πλέον πραγματικότητα και όχι επιστημονική φαντασία.
«Εδώ, όλες οι πρωτοβουλίες είναι αυτό που θα ονομάζαμε “End of the pipe solution”. Δηλαδή, αποδέχομαι την προβληματική κατάσταση ως έχει και προσπαθώ να συμμαζέψω ό,τι μπορεί να συμμαζευτεί. Για τα υπόλοιπα δεν κάνω τίποτα, διότι “έτσι είναι τα πράγματα”. Δυστυχώς, όμως δεν είναι έτσι».
Ο κ. Χαραλαμπίδης σημείωσε ότι η λογική της επαναχρησιμοποίησης έχει τεράστιο περιθώριο, αλλά ταυτόχρονα έχει και τεράστιους εχθρούς, αν σκεφτούμε, ότι όλο αυτό πηγαίνει κόντρα σε μεγάλες βιομηχανίες, όπως είναι για παράδειγμα αυτή της γρήγορης μόδας. «Το ίδιο ζήσαμε και σε τοπικό επίπεδο, όταν πήγε να εφαρμοστεί η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την πλαστική σακούλα, όπου υπήρχαν δύο-τρεις βιομηχανίες, που έφτιαχναν πλαστικές σακούλες και επιχειρηματολογούσαν ως προς το γιατί το πλαστικό είναι πιο οικολογικό. Έτσι λειτουργεί η κοινωνία μας και πρέπει να το αλλάξουμε».
Φτάνοντας στο κομμάτι της ανακύκλωσης ο κ. Χαραλαμπίδης επεσήμανε «Για αρκετούς πολίτες ο μπλε κάδος είναι αυτός στον οποίο πετάμε τα ανακυκλώσιμα. Δεν είναι όμως αυτό. Ο μπλε κάδος είναι ένα σύστημα, το οποίο ανακυκλώνει αποκλειστικά υλικά συσκευασιών. Σε κανέναν δεν είναι ξεκάθαρο αυτό. Υπάρχει ένα τεράστιο κενό ενημέρωσης».
Καταλαβαίνει κανείς, επομένως, πως τα πολύ χαμηλά ποσοστά που καταγράφει η χώρα μας στο κομμάτι της ανακύκλωσης επηρεάζονται σημαντικά και από την ίδια την άγνοια των πολιτών. «Εάν εγώ πετάξω ένα λαδωμένο χαρτί στην ανακύκλωση, αυτό μπορεί να καταστρέψει όλα τα υπόλοιπα χαρτιά που βρίσκονται στον κάδο».
Οι κάδοι βέβαια είναι το ένα μέρος του προβλήματος. Μετά από αυτούς, τα σκουπίδια μεταφέρονται στα κέντρα διαλογής. Εκεί, σε πολλές περιπτώσεις, η διαλογή γίνεται με τα χέρια ή με μηχανήματα που έχουν περιορισμούς. Στην Αττική, για παράδειγμα, υπάρχει η οδηγία του «Μην ρίχνετε χαρτιά μικρότερα από Α4». Για τον εν λόγω περιορισμό δεν ευθύνεται ούτε ο κάδος ούτε ο πολίτης, αλλά το σύστημα διαλογής. «Είναι τραγικό να χρεώνουν στον πολίτη τις λάθος επιλογές τους», σχολιάζει ο κ. Χαραλαμπίδης.
Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις λείπει η εναλλακτική. «Όταν το πιο κοντινό μου σημείο για να ανακυκλώσω λάμπες, για παράδειγμα, είναι στα δύο χιλιόμετρα, ε δεν θα κάνω αυτήν την απόσταση με τη λάμπα νέον παραμάσχαλα. Φταίω εγώ ή φταίει ο κεντρικός σχεδιασμός από τη μεριά του υπουργείου που δεν φρόντισε, ώστε να υπάρχουν κάδοι σε κοντινά σημεία;» αναρωτιέται ο Γενικός Διευθυντής της Greenpeace.
Πράγματι, λοιπόν, το ποσοστό των υλικών, τα οποία βγαίνουν από τους μπλε κάδους και τελικά ανακυκλώνονται είναι πολύ χαμηλότερο από τον συνολικό όγκο των απορριμμάτων που φτάνουν σε αυτούς. Συνοψίζοντας τις αιτίες του προβλήματος θα λέγαμε ότι ευθύνεται τόσο ο κακός σχεδιασμός του συστήματος ανακύκλωσης, όσο και η απουσία ενημέρωσης, κινήτρων και αντικινήτρων.
«Όταν μιλάω για κίνητρα και αντικίνητρα αναφέρομαι στο περίφημο “πληρώνω όσο πετάω”, μία νομοθεσία την οποία οι δήμοι αρνούνται να εφαρμόσουν εδώ και χρόνια. Αυτό που αναφέρει πρακτικά είναι πως ο δήμος θα πληρώνει τέλη, ανάλογα με τα σκουπίδια που παράγει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο δήμος θα έχει κίνητρο να κάνει καλή ανακύκλωση –όχι απλά να βάλει μπλε κάδους, ώστε να φτάνουν στη χωματερή από μεριάς του λιγότερα σκουπίδια και έτσι να μειώσει το κόστος που πληρώνει ετησίως και αντιστοίχως να απελευθερώσει δημοτικούς πόρους για άλλες χρήσεις ή και να μειώσει τα δημοτικά τέλη».
Κλείνοντας, αξίζει να κρατήσουμε την επισήμανση του κ. Χαραλαμπίδη, σύμφωνα με την οποία «Τα εργαλεία υπάρχουν. Αυτό που απουσιάζει είναι η εφαρμογή τους καθώς και η απόφαση να πάμε σε μια κοινωνία χωρίς απορρίμματα».