Αν ρωτήσουν ποτέ, ποιό είναι το μεγαλύτερο πειραματόζωο στην Ελλάδα, η απάντηση είναι πολύ απλή: Το εκπαιδευτικό σύστημα.
Και ο κολοφώνας του πειράματος αυτού είναι, φυσικά, ο τρόπος εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Η βασική αρχή του πειράματος είναι η αλλαγή. Τα Λατινικά, η Κοινωνιολογία, η Τράπεζα Θεμάτων, η ΕΒΕ, οι αλλαγές στην εξεταζόμενη ύλη, οι αλλαγές στο ωρολόγιο πρόγραμμα και η προσθήκη πιο σύνθετης ύλης αποτελούν βασικά συστατικά της επιτυχίας. Αλλά επειδή όλα ενώνονται, συνυπάρχουν και αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά για να εξετάσουμε σωστά την επιτυχία – ή την απόλυτη αποτυχία – του πειράματος “Εκπαίδευση στην Ελλάδα”.
Τα δαιδαλώδη κενά στην εκπαίδευση
Όλα ξεκινούν από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Εκτός από τη γλώσσα και τα μαθηματικά, που είναι άκρως απαραίτητα και στην καθημερινότητά μας, δημιουργούνται πολλά ερωτηματικά ως προς τις συνολικές γνώσεις που προσφέρονται.
Η ιστορία, για παράδειγμα, είναι (από μόνο του) ένα καταπληκτικό μάθημα, με το οποίο μπορούν τα παιδιά να ταξιδέψουν νοητά σε άλλες χρονικές περιόδους, να μελετήσουν γεγονότα, πρόσωπα και καταστάσεις που συντέλεσαν στη διαμόρφωση της σύγχρονης εποχής, ούτως ώστε να έχουν μια επίγνωση της ταυτότητάς τους. Ο τρόπος διδασκαλίας της, όμως, τη μετατρέπει σε ένα από τα πιο βαρετά και άνοστα μαθήματα. Άραγε, ποια διάνοια σκέφτηκε και αποφάσισε ότι ο ιδανικός τρόπος διδασκαλίας της ιστορίας είναι η δημιουργία παπαγάλων;
Ιδού η απορία.
Για να μη μιλήσουμε για τα κουτσουρεμένα ιστορικά γεγονότα που περιέχουν τα σχολικά εγχειρίδια. Βέβαια, εδώ μπορεί να γίνει αναφορά σε πολύ ενδιαφέρουσες θεωρίες περί προσπάθειας κατάργησης της κριτικής σκέψης. Γιατί να σκεφτόμαστε και να μη δεχόμαστε παθητικά όλα όσα ακούμε, μαθαίνουμε, διαβάζουμε;
Ένα ακόμη μάθημα-πληγή στο δημοτικό, είναι η γεωγραφία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Το Καρπενήσι δεν είναι νησί.
Η κοινωνία, η κοινωνική και πολιτική αγωγή και η κοινωνιολογία
Μιας και μέσω της εκπαίδευσης — θεωρητικά — καταβάλλεται προσπάθεια για τη δημιουργία ανθρώπων με αξίες, κριτική σκέψη και ουσιώδεις γνώσεις, τότε αξίζει να ρίξουμε και ένα βλέφαρο σε μερικά σπουδαία μαθήματα, που (μάλλον) συνειδητά παραγκωνίζονται.
Για το δημοτικό, η κοινωνική και πολιτική αγωγή και για το λύκειο, η κοινωνιολογία. Αυτά τα μαθήματα λειτουργούν ως ένα μικρό παραθυράκι της κοινωνίας μας και αποσκοπούν στην ευαισθητοποίηση των μαθητών — και υποψήφιων πολιτών — σε αυτό το πλαίσιο. Μιλούν για δημοκρατία, πολιτεύματα, δικαιώματα. Κάνουν αναφορές στο Μαρξ, το Ντυρκέμ, το Βέμπερ, στη σημασία της σύγχρονης κοινωνίας και στους τρόπους ομαλής λειτουργίας της. Κοινώς και εν συντομία, προετοιμάζουν τους μαθητές, κυριολεκτικά, για τον έξω κόσμο. Εκεί, όπου θα κληθούν να σταθούν μόνοι τους κάποια μέρα, βασιζόμενοι στις ουσιώδεις γνώσεις και στην κριτική σκέψη.
Κι αν αυτή ήταν η σχολική πραγματικότητα, τότε θα μιλούσαμε για ένα εξαιρετικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η δική μας αντίληψη γύρω από την εκπαίδευση, όμως, απέχει μερικά βήματα. Στη δική μας πραγματικότητα, πρωτεύοντα ρόλο έχουν η παπαγαλία και η αναγκαστική εκμάθηση εξειδικευμένων γνώσεων, που εν τέλει μπορεί να μη χρειαστούν ποτέ.
Αυτοί είμαστε.
Λατινικά VS κοινωνιολογία: Όπου κάτσει η μπίλια
Το 2018, ο τότε υπουργός Παιδείας, Κώστας Γαβρόγλου, ανέφερε σχετικά για το μάθημα των λατινικών ότι ο τρόπος που διδάσκεται και εξετάζεται, βασίζεται στην αποστήθιση. «Εμείς θέλουμε να υπονομεύσουμε την αποστήθιση», δήλωσε σχετικά ο κ. Γαβρόγλου. Τότε, η κοινωνιολογία αντικατέστησε τα λατινικά ως εξεταζόμενο μάθημα στις Πανελλήνιες, μια κίνηση που προκάλεσε, κατά βάση, θετικές αντιδράσεις. Ωστόσο, αφού ανέλαβε η κ. Κεραμέως καθήκοντα υπουργού Παιδείας, τα λατινικά επανήλθαν και η κοινωνιολογία παραγκωνίστηκε γι’ άλλη μια φορά.
Στις 2 Ιουνίου του 2021, διδάχθηκε το μάθημα της κοινωνιολογίας για τελευταία φορά στα λύκεια της χώρας, καθώς αυτό καταργήθηκε μετά από 39 χρόνια ανελλιπούς παρουσίας (από το 1982-83). Οι ομάδες «Διδακτική Κοινωνιολογίας» και «Υπέρ των κοινωνικών επιστημών» εξέδωσαν ψήφισμα, με το οποίο ζητούσαν από το υπουργείο Παιδείας να επαναφέρει το μάθημα των κοινωνικών επιστημών στο λύκειο και της κοινωνιολογίας, ως εξεταζόμενο μάθημα στις Πανελλήνιες.
Ειδικότερα, έγραψαν τα εξής:
«Το μάθημα της κοινωνιολογίας εξεταζόμενο για 2 χρόνια αγκαλιάστηκε, όχι μόνο από τους εκπαιδευτικούς που το δίδαξαν με ζήλο και μεράκι αλλά και από τους ίδιους τους μαθητές της Γ’ λυκείου ως μάθημα που τους προσφέρει πολλά στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης, στην κατανόηση και ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων, των σχέσεων με τους γύρω τους αλλά και την αντιμετώπιση των αντιφάσεων που διακρίνει την κοινωνική πραγματικότητα ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας που διανύουμε».
Η προγονολατρεία συναντά την εκπαίδευση
Όλοι όσοι έχουμε περάσει από τη θεωρητική κατεύθυνση, κληθήκαμε να βαδίσουμε σε αυτό το δύσβατο και στρωμένο με αγκάθια μονοπάτι, που λέγεται «αρχαία». Βέβαια, υπάρχει και σαν μάθημα γενικής παιδείας. Γιατί διαφορετικά, κινδυνεύουμε να θεωρηθούμε αγράμματοι.
Αν μη τι άλλο, τα αρχαία θα μπορούσαν να είναι κάλλιστα ένα πολύ ωραίο μάθημα επιλογής, αφαιρώντας τα στοιχεία της αποστήθισης και διατηρώντας τα σημεία του μαθήματος που πράγματι θα μπορούσαν να διεγείρουν το ενδιαφέρον των μαθητών και να τους μεταδώσουν ορισμένες βάσεις της ελληνικής γλώσσας. Εκτός αυτού, η υφιστάμενη εκπαιδευτική προσέγγιση σε συνάρτηση με τα μαθήματα των λατινικών, των αρχαίων και της ιστορίας διαπνέεται έντονα από προγονοπληξία.
Οι Πανελλήνιες, το Πανεπιστήμιο και η αδιάκοπη συλλογή τυπικών προσόντων
Μετά την είσοδο στο Πανεπιστήμιο, οι συνθήκες είναι ελαφρώς βελτιωμένες, καθώς οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν σε μαθήματα που έρχονται σε κοινή σύμπνοια με τα ενδιαφέροντά τους, να επιλέξουν κάποια κατεύθυνση και, γενικότερα, να μελετήσουν (και όχι πια να αποστηθίσουν) στοχευμένα και οργανωμένα. Πράγματι, η φοιτητική ζωή είναι από τις λίγες εκπαιδευτικές εμπειρίες που αξίζει να βιώσει ένα άτομο στη χώρα μας: Καφέδες, βόλτες, παρέες, σημειώσεις, εξεταστικές. Το πρόβλημα αρχίζεται να έρχεται σταδιακά στην επιφάνεια, όταν οδεύουν οι φοιτητές προς το τέλος των σπουδών τους.
Ως γνωστόν, στη σύγχρονη εποχή, ένα πτυχίο που μπορεί να αποκτήθηκε μετά κόπων και βασάνων δεν εξαργυρώνεται από μια αξιοπρεπή εργασία ή από ικανοποιητικές απολαβές. Αντ’ αυτού, ο τρέχων εργασιακός στίβος ωθεί τους νέους σε μία ατέρμονη απόκτηση τυπικών προσόντων, για να θεωρηθούν, τελικά, overqualified και να διεκδικούν πενιχρούς μισθούς στον ιδιωτικό τομέα.
Αντί επιλόγου
Χρειαζόμαστε σκεπτόμενους ανθρώπους, προκειμένου να επεξεργάζονται όλα όσα εισπράττουν ως πληροφορίες, μακριά από παρωπίδες και στρεβλές αντιλήψεις. Έχουμε ανάγκη από συμπολίτες, οι οποίοι εκφράζουν τις θέσεις τους με επιχειρήματα, χωρίς φόβο και πάθος. Επίσης, η απουσία της οξείας κριτικής στα κακώς κείμενα και στα τεκταινόμενα είναι κάτι παραπάνω από ορατή.
Αυτό είναι το έργο που πρέπει να επιτελείται στα σχολεία.