Ο σπόρος της ελπίδας μερικές φορές ανθίζει μέσα από τη μουσική. Πώς όμως ο πολιτισμός έσωσε μια μικρή χώρα στη Βαλτική;
«Αν δεν μπορώ να χορέψω, δεν είναι η επανάστασή μου», λέει μια δημοφιλής φράση που αποδίδεται στην Emma Goldman, την διεθνώς γνωστή αναρχική φεμινίστρια. Η επαναστατική της ιδέα διαφαίνεται μέσα στην αυτοβιογραφία της Living My Life και αποτελεί έμπνευση για γενιές και γενιές φεμινιστ(ρι)ών και αγωνιστ(ρι)ών μετά. Μπορεί στα αυτιά μερικών να ακούγεται παράδοξο, αλλά ο χορός και το τραγούδι είναι μη βίαια μέσα που αναζωπυρώνουν την ελπίδα και καμιά φορά φέρνουν την ειρήνη και την απελευθέρωση, όπως έγινε στην Εσθονία.
Η μικρή χώρα της Βαλτικής, με λιγότερο από 1,5 εκατομμύριο κατοίκους, έγινε απτό παράδειγμα επανάστασης. «Η αίσθηση της ελευθερίας μέσα από το τραγούδι ήταν το πιο σημαντικό πράγμα στην ζωή μου», είχε πει ένας Εσθονός που συμμετείχε στο ντοκιμαντέρ “The Singing Revolution”.
Εσθονία: Η ασίγαστη επιθυμία για ελευθερία και αυτοδιάθεση
Από το 1987 μέχρι το 1991, εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι της Εσθονίας συγκεντρώνονταν για να τραγουδήσουν και να διαμαρτυρηθούν, διακινδυνεύοντας τη ζωή τους για την επιθυμία τους για ανεξαρτησία. Τα επαναστατικά τραγούδια των Εσθονών εδραίωσαν τον αγώνα τους για ελευθερία, ο οποίος τελικά ολοκληρώθηκε χωρίς να χαθεί ούτε μία ζωή, ενώ σε άλλες κατεχόμενες χώρες από την ΕΣΣΔ η πραγματικότητα ήταν η ακατάσχετη βία και εκατοντάδες θύματα.
Το τραγούδι, λοιπόν, υπήρξε το κύριο «όπλο» των Εσθονών απέναντι στη σοβιετική κατοχή. Η μουσική στήριξε τον εσθονικό λαό κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, βοηθώντας στη διατήρηση της εσθονικής γλώσσας και της αίσθησης του πολιτισμού. Ήταν τόσο κρίσιμο μέρος του αγώνα τους για ελευθερία που η αποκατάσταση της ανεξαρτησίας τους έμεινε γνωστή στην ιστορία ως η «Τραγουδιστική Επανάσταση».
Ως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πάνω από το ένα τέταρτο του πληθυσμού είχε εκτελεστεί, είχε απελαθεί στη Σιβηρία ή είχε εγκαταλείψει τη χώρα. Για περισσότερα από 50 χρόνια, χωρίς οι Εσθονοί να έχουν καθόλου στρατό ή όπλα, ήξεραν ότι έπρεπε να βρουν έναν δικό τους, μοναδικό τρόπο να απελευθερωθούν.
Επικοινωνούσαν κυρίως μέσω αλληγορικών εκφράσεων και κρυφών μηνυμάτων, όπως το ποίημα «Το σπίτι του ασβού», μια αλληγορία για την κατοχή της Εσθονίας, το οποίο μετατράπηκε σε δημοφιλές τραγούδι το 1987. Το συγκεκριμένο τραγούδι παρέμεινε ένα ισχυρό σύμβολο ενότητας για την Εσθονία καθ’ όλη τη διάρκεια της σοβιετικής κυριαρχίας. Πολλές από τις τραγουδιστικές εκδηλώσεις γίνονταν κρυφά υπό το φόβο της σοβιετικής λογοκρισίας.
Singing Revolution: Όταν γεννήθηκε ξανά η ελπίδα στην Εσθονία
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι προσπάθειες του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να σώσει την αυτοκρατορία προσφέροντας «περεστρόικα» (σ.σ.: αναδιάρθρωση) και «γκλάσνοστ» (σ.σ.: ελευθερία του λόγου) απέτυχαν. Ο Εσθονικός λαός είδε τις νέες αυτές πολιτικές ως ευκαιρία, ενώ η χώρα σιγόβραζε από την αναταραχή.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Εσθονία είχε αναπτύξει μια από τις πιο δυνατές ροκ σκηνές στη Σοβιετική Ένωση και το εσθονικό ροκ έγινε σημαντικό μέρος της πολιτιστικής ταυτότητας της Εσθονίας. Μαζί με τις χορωδίες, έπαιξε σημαντικό ρόλο ως είδος στην περίφημη Τραγουδιστική Επανάσταση.
Το καλοκαίρι του 1988 οι σοβιετικές αρχές σταμάτησαν μια ροκ συναυλία στην πλατεία της Παλιάς Πόλης της πρωτεύουσας. «Οι εξουσίες του κομμουνιστικού κόμματος φοβήθηκαν επειδή αυτά τα τραγούδια πυροδοτούσαν το πάθος του λαού», θυμάται ο καλλιτέχνης και ακτιβιστής Heinz Valk.
Ο κόσμος περπατούσε για τρία μίλια μέχρι να φτάσει στον τόπο διεξαγωγής του φεστιβάλ παραδοσιακών τραγουδιών για να συνεχίσει τη συναυλία. Με έναν μαζικό (και μαγικό) τρόπο, τα πλήθη συγκεντρώνονταν εκεί 6 συνεχόμενες νύχτες που ήταν γεμάτες τραγούδι και χορό. Αυτό έδωσε θάρρος και κουράγιο στον εσθονικό λαό που σήκωσε ξανά τις τρίχρωμες σημαίες.
Την τελευταία νύχτα της διαμαρτυρίας, η οποία αποτελεί την καρδιά του “Singing Revolution”, συγκεντρώθηκαν πάνω από 200.000 Εσθονοί.
Εκεί αποδείχτηκε η τεράστια δύναμη της ανθρώπινης φωνής. Το τραγούδι ήταν ο καταλύτης που αφύπνισε, ενεργοποίησε και ένωσε όλους τους Εσθονούς και τις Εσθονές. Ταυτόχρονα, τρία κινήματα για την ελευθερία προσπαθούσαν να ασκήσουν πιέσεις στο σοβιετικό σύστημα. Χάρη σε έξυπνους πολιτικούς ελιγμούς, σε συνδυασμό με τις ολοένα αυξανόμενες τραγουδιστικές διαδηλώσεις, η Μόσχα βρέθηκε προ εκπλήξεως.
Στις 19 Αυγούστου 1991, ένα σκληροπυρηνικό πραξικόπημα ανέτρεψε την κυβέρνηση Γκορμπατσόφ στη Μόσχα, δημιουργώντας από τη μία το χάος και από την άλλη τον χώρο για επανάσταση και ανεξαρτησία. Το σοβιετικό κοινοβούλιο της Εσθονίας ενώθηκε με ομάδες ακτιβιστών για την ελευθερία και ψήφισε ομόφωνα για την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Εσθονίας, χωρίς να γνωρίζει πώς θα επιλυθεί το πραξικόπημα ή ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις.
Κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας, οι Εσθονοί πολίτες συγκεντρώθηκαν στον πύργο της τηλεόρασης και στους ραδιοφωνικούς σταθμούς για να κρατηθούν χέρι-χέρι μπροστά στα τανκς, διακινδυνεύοντας τη ζωή τους για να προστατεύσουν την κύρια πηγή επικοινωνίας τους με τον έξω κόσμο.
Στις 21 Αυγούστου 1991, η Εσθονία απέκτησε την ελευθερία της.
Το Laulupidu, ή αλλιώς το Εσθονικό Φεστιβάλ Τραγουδιού, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Διοργανώνεται καλοκαίρι κάθε πέντε χρόνια και η χορωδία απαρτίζεται από περισσότερους από 30.000 τραγουδιστές που παίζουν μπροστά από ένα κοινό περίπου 80.000 ατόμων.
Πέρυσι μάλιστα, το Ταλίν, η πρωτεύουσα της Εσθονίας αναγνωρίστηκε από την UNESCO για τη μακρόχρονη μουσική παράδοση και έγινε μία από τις δώδεκα νέες “Cities of Music”.
Η μουσική φέρνει την επανάσταση και «η φαντασία μπορεί να είναι ένας τρόπος να μοιραζόμαστε τον κόσμο», όπως είχε πει η Tony Morrison. Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, αρκεί να τον φανταστούμε και να παλέψουμε για αυτόν.