“Δεν είμαι αρκετά καλ@”, δε μου αξίζουν οι έπαινοι”, “κατά τύχη με επέλεξαν για συνεργασία”, “οι ικανότητές μου δεν επαρκούν και σύντομα θα φανεί αυτό”.
Αυτές είναι μερικές μόνο σκέψεις που περνούν από το μυαλό όσων έχουν το “Σύνδρομο του Απατεώνα”. Ίσως η έλλειψη αυτοπεποίθησης, ίσως οι πιέσεις από τον κοινωνικό περίγυρο, ίσως το ότι μπορεί να γίνουμε πολύ αυστηροί με τον εαυτό μας, μπορεί να αισθανόμαστε “απατεώνες”, ενώ επί της ουσίας, είμαστε απλώς αποδοτικοί.
Μερικοί άνθρωποι παρουσιάζουν ως χαρακτηριστικό τους γνώρισμα μια ακραία αυτο-αμφιβολία. Για παράδειγμα, αντί να αποδίδουν τις επιτυχίες τους στη δική τους ικανότητα, υποθέτουν ότι όλα όσα έχουν καταφέρει στη ζωή οφείλονται στην τύχη. Πεπεισμένοι ότι δεν αξίζουν πραγματικά ό,τι θετικό τους συμβαίνει, υποφέρουν από μόνιμο φόβο αποτυχίας, μη μπορώντας παράλληλα να αναγνωρίσουν ό,τι θετικό έχουν καταφέρει.
Η αρνητική αντίληψη που έχουν για τον εαυτό τους, τους αποτρέπει από την απόδοση της επιτυχίας ή την αποδοχή φιλοφρονήσεων, δυσκολεύοντας έτσι την προσωπική τους ανάπτυξη. Όσο περισσότερα έχουν επιτύχει, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανησυχία τους ότι θα αποτύχουν ή θα έπρεπε να έχουν αποτύχει και θα κατηγορηθούν από τους υπολοίπους ως “απατεώνες”.
Το “Imposter Syndrome” δεν θεωρείται ψυχική διαταραχή με τη στενή έννοια. Αντιμετωπίζεται περισσότερο ως ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας –και ως εκ τούτου, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο.
Το σύνδρομο των Millennials; Μα πώς;
Βασικός εκλυτικός παράγοντας του συνδρόμου είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης. Σε αυτό το σημείο, ίσως σκεφτείτε ότι πολλοί άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση καταφέρνουν, ωστόσο, να ξεπεράσουν τις ανασφάλειές τους, με αποτέλεσμα να είναι τελικά περήφανοι για την επιτυχία που έχουν πετύχει.
Εντούτοις, για τα άτομα που αντιμετωπίζουν το “Σύνδρομο του Απατεώνα”, η παραπάνω αλλαγή αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα, καθώς οι ρίζες του φαινομένου είναι πιο βαθιές.
Έτσι, αν και εργάζονται σκληρά και επιτυγχάνουν αξιόλογα αποτελέσματα, δε μπορούν να τα ερμηνεύσουν με αυτόν τον τρόπο, πόσω μάλλον να τα απολαύσουν. Αντίθετα, ζουν σε διαρκή ένταση και φοβούνται ακόμη περισσότερο τις πιθανές αναποδιές και μια ενδεχόμενη «ανατίναξη» των προσπαθειών τους. Το “Σύνδρομο του Απατεώνα” εκδηλώνεται συχνά μέσα από διάφορες συμπεριφορές, με την τελειομανία να αποτελεί το πιο κοινό σημείο αναφοράς.
Εφόσον τα άτομα ζουν με το διαρκή φόβο ότι ενδεχομένως υπάρχει η πιθανότητα να αποκαλυφθεί η υποτιθέμενη “ανικανότητά” τους, προσπαθούν να αποφύγουν αυτή την αμηχανία υπερ-προσπαθώντας. Ως εκ τούτου, θέτουν τις πιο αδύνατες προσδοκίες από τον εαυτό τους, γεγονός που τους βάζει σε μια επικίνδυνη σπείρα, που συχνά οδηγεί σε εξάντληση. Μπορεί, όμως, να συμβεί και η ακριβώς αντίθετη συμπεριφορά: Αναβλητικότητα και αυτο-σαμποτάζ.
Πρόκειται για μια συνθήκη, κατά την οποία οι αμφιβολίες για τις ικανότητές τους, τους οδηγούν στο να μην προσπαθούν, πιστεύοντας ότι δεν είναι “αρκετά καλοί”, και ως εκ τούτου, αποτυγχάνουν ακόμη πιο γρήγορα.
Τι είδους “απατεώνας” είσαι;
1. Οι “τελειομανείς” θέτουν εξαιρετικά υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους, ειδικά στον επαγγελματικό στίβο. Περιμένουν να κάνουν τα πάντα σωστά στο 110%, ενώ νευριάζουν με τον εαυτό τους όταν αισθάνονται ότι έχουν κάνει λάθος.
2. Οι “ιδιοφυίες”, εκ φύσεως, εστιάζουν στο πώς και πότε κάνουν κάτι. Να είναι δηλαδή τέλειο και με την πρώτη προσπάθεια. Για αυτή την ομάδα ανθρώπων, η ικανότητα πρέπει να έρχεται με μια μορφή επιφοίτησης, αφού απαγορεύουν στον εαυτό τους το να μην ξέρουν κάτι.
3. Οι “ειδικοί” πιστεύουν ότι ικανότητα σημαίνει να γνωρίζεις τα πάντα εκ των προτέρων. Όταν δεν γνωρίζουν την απάντηση σε μια ερώτηση, η ανικανότητά τους φαίνεται να επιβεβαιώνεται.
4. Οι “μοναχικοί” αναγνωρίζουν την ικανότητά τους μόνο όταν τα κάνουν όλα στηριζόμενοι αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις, ενώ η ομαδική δουλειά είναι δείγμα “ανικανότητας”.
5. Οι “υπερήρωες” πιστεύουν ότι πρέπει να δουλέψουν περισσότερο από όλους τους άλλους. Γι’ αυτή την ομάδα ατόμων, ικανότητα σημαίνει να τα καταφέρνουν τέλεια σε όλους τους τομείς της ζωής τους: Επαγγελματική ζωή, σχέση, οικογένεια, φίλοι κ.α.).
Dealing with Imposter Syndrome
Το πρώτο βήμα για να αντιμετωπιστεί το “Σύνδρομο του Απατεώνα” είναι η αναγνώριση της διαστρεβλωμένης αυτοαντίληψης. Μπορείς, επομένως, να θυμάσαι ότι:
1. Τα λάθη είναι μέρος της ζωής και θα συμβούν. Σκέψου πως μαθαίνουμε να περπατάμε. Είναι μια διαδικασία που γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη; Όχι. Θέλει χρόνο και προσπάθεια. Το να πέφτεις και να (ξανά)σηκώνεσαι είναι μέρος του παιχνιδιού.
2. Οι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι αυτό που είναι. Οπότε, το ότι πιστεύεις και νιώθεις ότι είσαι “απατεώνας” δε σημαίνει ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
3. Τέλος, δεν υπάρχει η “τέλεια” επιλογή! Πόσες φορές έχεις επιλέξει μια διαφορετική διαδρομή για να φτάσεις σε ένα συγκεκριμένο προορισμό; Έτσι συμβαίνει και στη ζωή. Η μοναδικότητά μας είναι εκείνη που υπαγορεύει το μονοπάτι, όχι η τελειότητα.
Γράφει η Mαίρη Μαθιουδάκη – Ψυχολόγος, Msc/Ειδικευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια