Ποια είναι τα αποτελέσματα των μετρήσεων για την ατμοσφαιρική ρύπανση στον Πειραιά που διενήργησε διεθνής συμμαχία οργανώσεων; Γιατί έχουμε από τις χειρότερες ποιότητες αέρα στη Μεσόγειο;
Ήδη μυρίζει καλοκαίρι. Οι καλοκαιρινές διακοπές είναι προ των πυλών για όσα άτομα μπορούν να ανταπεξέλθουν οικονομικά. Το λιμάνι του Πειραιά αποτελεί την αφετηρία της θερινής ραστώνης για πολύ κόσμο που δραπετεύει σε κάποιο νησί. Ίσως κατά την επιστροφή μας στην πρωτεύουσα με κάποιο μεγάλο πλοίο τα φουγάρα και το νέφος να μας προβληματίσουν για λίγο, μέχρι να χάσουμε το λιμάνι από τα μάτια μας, όσο αναπολούμε τις ανέμελες στιγμές των διακοπών μας.
Μπορεί στη συλλογική μας μνήμη τα πλοία να έχουν συνδεθεί με ξεγνοιασιά και διακοπές, όμως η σκληρή αλήθεια είναι ότι –μαζί με τα κρουαζιερόπλοια– συμβάλλουν σε ένα έγκλημα κατά του περιβάλλοντος και κατά της υγείας μας. Οι έλεγχοι της ποιότητας του αέρα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στον Πειραιά καταδεικνύουν τρομακτικά επίπεδα ρύπανσης.
Τα πλοία επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα του αέρα λόγω των συχνών αφίξεων και αναχωρήσεων, αλλά και των διανυκτερεύσεων που κάνουν με τις βοηθητικές μηχανές τους σε λειτουργία μέσα στο κέντρο του Πειραιά. Λίγα μόλις μέτρα δηλαδή από τις πρώτες πολυκατοικίες.
Επιπλέον, τα κρουαζιερόπλοια έχουν πολύ υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις, καθώς εκπέμπουν τόσα οξείδια του αζώτου και σωματίδια ανά δευτερόλεπτο στο λιμάνι όσα χιλιάδες αυτοκίνητα. «Είμαι από το Σάββατο στην Αθήνα και ξεκίνησα να βήχω, γιατί δεν έχω συνηθίσει σε τόσο μεγάλα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης» είπε ο ο Δρ. Axel Friedrich, Υπεύθυνος Πολιτικής Μεταφορών από την οργάνωση NABU στη Γερμανία, στη συνέντευξη τύπου.
Πρόσφατα, έγιναν μετρήσεις για την ατμοσφαιρική ρύπανση από τα πλοία στο λιμάνι του Πειραιά. Για αυτόν το σκοπό ήρθαν στη χώρα μας εμπειρογνώμονες από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
Οι μετρήσεις που διενήργησε η πρωτοβουλία μιας διεθνής συμμαχίας οργανώσεων, μέλος της οποίας είναι και η ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ, έδειξαν πως η ποιότητα του αέρα στον Πειραιά είναι από τις χειρότερες στη Μεσόγειο, όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου.
Το πρόβλημα
Η βαριά ατμοσφαιρική ρύπανση στη Μεσόγειο, όπως ενημερώνει ο Βασίλης Παπαδόπουλος, Νομικός Σύμβουλος, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, είναι επιβλαβής για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον και το κλίμα.
Στον Πειραιά η κατάσταση είναι από τις χειρότερες στην ευρύτερη περιοχής της Μεσογείου κυρίως εξαιτίας τριών αιτιών. Πρώτον, υπάρχει υψηλή πυκνότητα κυκλοφορίας πλοίων. Είναι πάνω από 10.000 ημερησίως. Μόνο στο λιμάνι του Πειραιά εξυπηρετούνται σχεδόν 18 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως, όπως μας πληροφορεί ο ειδικός.
«Η ρύπανση δεν σταματά στα σύνορα της κάθε χώρας»
Δεύτερον, γίνεται χρήση καυσίμων για τα θαλάσσια πλοία με υψηλή περιεκτικότητα σε θείο, ή γενικά χαμηλής ποιότητας, που προκαλούν σχετικές επιβλαβείς εκπομπές (αιωρούμενα σωματίδια, διοξείδια του θείου κ.λπ.). Τρίτον, οι πράσινες τεχνολογίες έχουν αφεθεί στη χρήση μονάχα σε εθελοντική βάση.
«Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι μεγάλη υπόθεση τόσο για τις μεσογειακές χώρες όσο και για την ΕΕ. Ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, γίνεται πολύ κακή παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα» δηλώνει ο νομικός σύμβουλος.
Σύμφωνα με τον Frans Timmermans: «Η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να είναι ένας από τους μεγαλύτερους δολοφόνους στην Ευρώπη. Θέλουμε καθαρό αέρα στις πόλεις μας και καθαρό νερό στα ποτάμια και τους ωκεανούς μας –αυτό είναι που χρειαζόμαστε για να μπορούμε να ζούμε πιο υγιεινά σε έναν πλανήτη που μπορεί να συντηρήσει όλη την ανθρωπότητα».
Οι αριθμοί
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί περίπου 15.500 θανάτους στην Ελλάδα κάθε χρόνο. Αυτό είναι το 13% του συνόλου των θανάτων (120.000).
«Για παράδειγμα, μεταξύ των ετών 2020-2023 η ατμοσφαιρική ρύπανση προκάλεσε υψηλότερη θνησιμότητα απ’ ότι η COVID-19, σκοτώνοντας 62.000 ανθρώπους στην Ελλάδα σε αντιδιαστολή με την COVID-19 που προκάλεσε 37.500 θανάτους. Και δεν υπάρχει εμβόλιο κατά της ατμοσφαιρικής ρύπανσης», δήλωσε ο Kaare Press-Kristensen, σύμβουλος για το κλίμα και την ποιότητα του αέρα στο έργο LIFE4MECA και τη Green Global Future.
«Αν η ατμοσφαιρική ρύπανση από τη ναυτιλία προκαλεί το 10% αυτών των θανάτων, σκοτώνει 1.500 Έλληνες κάθε χρόνο» συνέχισε, κάνοντας λόγο για εμφάνιση καρκίνου, καρδιαγγειακών νοσημάτων κ.ά.
Το κόστος στην υγεία λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ξεπερνά το 5% του Α.Ε.Π.
Τα περισσότερα πλοία στην ΕΕ καταναλώνουν ως καύσιμο πετρέλαιο (bunker oil) που περιέχει 100 φορές περισσότερο θείο από το ντίζελ που χρησιμοποιούν τα αυτοκίνητα.
Ένα μέσο κρουαζιερόπλοιο (4.000 π.) που ελλιμενίζεται σε λιμάνι της ΕΕ εκπέμπει τόσα σωματίδια όσα 5.500 αυτοκίνητα ανά δευτερόλεπτο.
Η ναυτιλία είναι ανεπαρκώς ρυθμισμένη, τονίζει ο Kaare Press-Kristensen. «Από το 2014, όλα τα νέα φορτηγά στην ΕΕ έχουν πολύ αποτελεσματικά συστήματα καθαρισμού καυσαερίων, ενώ τα πλοία δεν διαθέτουν καν φίλτρα ή καταλυτικούς μετατροπείς» συμπλήρωσε.
«Ο Πειραιάς είναι ένα κοκτέιλ κακών συνθηκών, καθώς πολλά ρυπογόνα πλοία και κρουαζιερόπλοια παραμένουν μέσα στην καρδιά της πόλης για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου». Η πόλη του Πειραιά είναι δομημένη γύρω από το λιμάνι κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ρύπανση να χτυπά περισσότερες φορές τις κατοικημένες περιοχές. Επιπλέον, λόγω των λόφων του Πειραιά, τα φουγάρα των πλοίων καταλήγουν να είναι στο ίδιο ύψος με τα παράθυρα των σπιτιών.
«Έχετε θερμό κλίμα, οπότε οι άνθρωποι περνούν πολύ χρόνο σε εξωτερικούς χώρους και τα παράθυρα είναι ανοιχτά όταν έχει ζέστη, συνεπώς και όταν έρχονται τα κρουαζιερόπλοια» συνέχισε, αναρωτώμενος γιατί τα πλοία μας δεν είναι ηλεκτρικά.
Πόσο υψηλή είναι πραγματικά η ρύπανση στον Πειραιά; Ο ωριαίος μέσος όρος είναι 20.000 σωματίδια, το οποίο συνιστά πολύ υψηλό επίπεδο ρύπανσης που πρέπει να αποφεύγεται σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το πρότυπο ποιότητας του αέρα κατά τον ΠΟΥ είναι 10 μg/m3 (ως μέση ετήσια τιμή) και το όριο ποιότητας αέρα της ΕΕ είναι 40 µg/m3. Στον Πειραιά, ο επίσημος μέσος όρος για το 2023 είναι 65,7 / 52,6 µg/m3.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση με SOx, NOx και σωματίδια από τη ναυτιλία στη Μεσόγειο είναι μια κρίσιμη πηγή ρύπανσης που δεν συζητάμε συχνά, η οποία συμβάλλει σημαντικά στη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα και την όξινη βροχή που καταστρέφει μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και καλλιέργειες. Παράλληλα, το διοξείδιο του άνθρακα και ο μαύρος άνθρακας από τα πλοία συμβάλλουν σημαντικά στην κλιματική κατάρρευση.
Τα επόμενα βήματα για καθαρότερη ναυτιλία στον Πειραιά και τη Μεσόγειο
Σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ελλάδα μέχρι την Ισπανία, από τη Μάλτα και την Ιταλία μέχρι τη Γαλλία, οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ καλούν τις εθνικές κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χαρακτηρίσουν την περιοχή της Μεσογείου ως περιοχή ελέγχου εκπομπών (MedECA) όσο πιο άμεσα γίνεται, με στόχο να προστατευτεί η ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον, το κλίμα αλλά και η πολιτιστική κληρονομιά.
Συγκεκριμένα, ο χαρακτηρισμός της Μεσογείου ως ECA, δηλαδή Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών, θα ωφελήσει κοινωνικοοικονομικά τόσο την υγεία και την ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων πολιτών όσο και την οικονομία. Θα αποφύγουμε πρόορους θανάτους που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση, θα γίνει εξοικονόμηση των υπέρογκων δαπανών υγειονομικής περίθαλψης. Θα προστατευτεί το κλίμα και θα καθιερωθεί δίκαιος ανταγωνισμός σε όλες τις θάλασσες της ΕΕ.
Η Πολιτεία οφείλει να υποστηρίξει τις μετρήσεις της ποιότητας του αέρα στη Μεσόγειο, ιδίως για τα κρουαζιερόπλοια, να εμπλακούν οι τοπικοί φορείς και οι αρμόδιες αρχές μαζί με τους εκπροσώπους της βιομηχανίας και να προωθηθούν τα πλεονεκτήματα της MedECA. Ποιός είναι ο στόχος; Η βελτίωση της ποιότητας του αέρα των λιμανιών και των πόλεων της Μεσογείου με τη χρήση καυσίμων καλύτερης ποιότητας ή εναλλακτικών καυσίμων και η χρήση νέων και πιο πράσινων τεχνολογιών.
Η χάραξη πολιτικών βάσει στοιχείων για τον καθορισμό της MedECA είναι το επόμενο αναγκαίο βήμα, όπως υποστηρίζει ο Βασίλης Παπαδόπουλος, καθώς επίσης και η διασύνδεση με τοπικές ομάδες και κινήματα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στα λιμάνια της Μεσογείου. Ο νομικός σύμβουλος υπογράμισε την ανάγκη ανάδειξης της ΕΕ σε ηγέτη της αειφόρου ανάπτυξης, υποβοηθώντας την πράσινη ανάκαμψη.
Ο Kaare Press-Kristensen προτείνει ηλεκτροδότηση από ξηράς για κρουαζιερόπλοια, πορθμεία, φορτηγά πλοία κ.λπ, όπως κάνουν σε πολλές χώρες της βόρειας Ευρώπης, καθώς και την χρήση ηλεκτροκίνητων ferries. Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο, τα φίλτρα σωματιδίων για πλοία θα απομακρύνουν τουλάχιστον το 95% της ρύπανσης, οι εκπομπές SO2 θα μειωθούν κατά 80% μέχρι την 1η Μαΐου του 2025 και οι εκπομπές NOx θα μειωθούν κατά 80% σε 20-25 χρόνια.
Είναι άλλωστε αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η καθιέρωση Περιοχών Ελέγχου Εκπομπών για το θείο (SECA) και για το άζωτο (NECA) στη Βόρεια Ευρώπη επέφερε σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα του αέρα. Ωστόσο, η Μεσόγειος παραμένει υποβαθμισμένη, παρά το γεγονός ότι αποτελεί κόμβο για μεγάλες παγκόσμιες ναυτιλιακές γραμμές.
Η απόφαση του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού το 2022, να καθιερώσει περιοχές «SECA» αποτελεί ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, όμως ο σωστός και τακτικός έλεγχος των οξειδίων του αζώτου (NOx) είναι απαραίτητος για την προστασία της υγείας των ανθρώπων και τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε όλη τη Μεσόγειο.
«Η ρύπανση δεν σταματά στα σύνορα της κάθε χώρας» αναφέρει ο Δρ. Axel Friedrich, από την οργάνωση NABU.
Η δημιουργία περιοχής «NECA» θα ωφελήσει ιδιαίτερα πολλές παράκτιες περιοχές της χώρας μας και ειδικά την περιοχή γύρω από το λιμάνι του Πειραιά όπου η ποιότητα του αέρα είναι από τις χειρότερες στη Μεσόγειο, όσον αφορά τα οξείδια του αζώτου (NOx). Ο σκοπός των μετρήσεων ελέγχου της ποιότητας του αέρα στα λιμάνια είναι να αναδειχθεί η ρύπανση από τα πλοία και να ευαισθητοποιηθούν οι κάτοικοι της Μεσογείου.
Η διεθνής συμμαχία περιβαλλοντικών οργανώσεων αγωνίζεται για μια «Ευρώπη μηδενικής ρύπανσης» και στο να βάλει μπρος τα σχέδια δράσης για καθαρό αέρα.
Ας κάνουμε τη Μεσόγειο ένα καλύτερο μέρος για να ζούμε.