Μίλα μου για την κλιματική αλλαγή, χωρίς να μου μιλήσεις για την κλιματική αλλαγή. Ο Hitchcock το έκανε από το 1963.
Λένε ότι η τέχνη μιμείται τη ζωή και τι θα μπορούσε να είναι πιο relevant τα τελευταία χρόνια που βλέπουμε τον πλανήτη μας να καίγεται, να πλημμυρίζει και να υπερθερμαίνεται, παρά μία ταινία μυθοπλασίας για την κλιματική αλλαγή -aka οικολογική καταστροφή- που βιώνουμε; Άλλωστε, είναι συχνά ευκολότερο να μιλήσεις για δυσάρεστα πράγματα τοποθετώντας τα μέσα σε ένα μη υπαρκτό πλαίσιο.
Παρόλα αυτά, πολλά από τα πιο πετυχημένα σενάρια που έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη τα τελευταία χρόνια και αναφέρονται εμμέσως στην κλιματική κρίση, δεν αποτελούν και τόσο μακρινή πραγματικότητα. Πολλές από τις ιστορίες αυτές, αν και τοποθετημένες σε απροσδιόριστους χώρους και χρόνους θα μπορούσαν να αποτελούν πραγματικότητα. Δυστοπική μεν, πραγματικότητα δε. Ιδίως στην περίπτωση που οι άνθρωποι συνεχίσουμε να επεμβαίνουμε με τον ίδιο, βίαιο τρόπο στον πλανήτη μας.
Πάμε να δούμε μερικά από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα σκηνοθετών, οι οποίοι μέσα από καθολικές ιστορίες κατάφεραν να θίξουν ζητήματα που άπτονται της καταστροφής του πλανήτη κατακεραυνώνοντας τις ανθρώπινες παρεμβάσεις που αποτελούν άμεση απειλή για την ύπαρξή μας.
The Birds – Alfred Hitchcock (1963)
Μία από τις πιο «τρομακτικές ταινίες όλων των εποχών» βασισμένη στο ομώνυμο διήγημα της Daphne du Maurier. Το 1963 η ανθρωπότητα δεν ήταν ακόμα εξοικειωμένη με την ιδέα πως «η φύση εκδικείται». Αυτό όμως δεν σταμάτησε τον Alfred Hitchcock από το να εξερευνήσει το ενδεχόμενο της τιμωρίας του ανθρώπου για την ύβρη του. Όταν οι ξαφνικές και φαινομενικά αναίτιες επιθέσεις πουλιών εναντίον των πολιτών του Bodega Bay ξεκινήσουν, εκείνοι θα αναζητήσουν καταφύγιο σε ανθρώπινες δομές, ενώ δεν θα διστάσουν να στραφούν ακόμα και ο ένας εναντίον του άλλου.
Princess Mononoke – Hayao Miyazaki (1997)
«Έχω φτάσει σε ένα σημείο, όπου πλέον δεν μπορώ να κάνω μια ταινία χωρίς να ασχοληθώ με το πρόβλημα της ανθρωπότητας ως μέρος ενός οικοσυστήματος». Αυτά τα λόγια φτάνουν σ’ εμάς δια στόματος του ίδιου του σκηνοθέτη Hayao Miyazaki το 1997 με αφορμή μία από τις σπουδαιότερες ταινίες του, αλλά και ενός από τα αριστουργήματα του σύγχρονου animation εν γένει, το “Princess Mononoke”. Μία υπενθύμιση της ανάγκης για αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Όπως πολύ εύστοχα αναδεικνύεται και μέσα απ’ το φιλμ, η ανθρώπινη απληστία είναι ικανή να αφήσει πίσω της ένα περιβάλλον δυστοπικό και έρημο.
Avatar – James Cameron (2009)
Το Avatar είναι πολλά παραπάνω από την «πιο κερδοφόρα ταινία όλων των εποχών». Πρόκειται για μία σπουδαία παραβολή της σχέσης ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και μία αποτύπωση της ασύστολης παρέμβασής του πάνω σ’ αυτό, της απληστίας που επιδεικνύει κατά την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, αλλά και της βίας που χρησιμοποιεί ανά καιρούς κατά τον εκτοπισμό αυτόχθονων πληθυσμών. Μία σκληρή αλλά ειλικρινής αντανάκλαση του σύγχρονου ανεπτυγμένου πολιτισμού, καθώς και μια εκκωφαντική υπενθύμιση της ανάγκης για αρμονική συνύπαρξη.
Snowpiercer – Bong Joon Ho (2013)
Το μήνυμα του Bong Joon-Ho είναι ξεκάθαρο εδώ. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί από τον άνθρωπο να τα βάλει με τον καπιταλισμό και τις ανισότητες που αυτός παράγει. Όπως το είχε διατυπώσει άλλωστε και ο ίδιος ο σκηνοθέτης «Δεν είναι ο άνθρωπος αυτός καθ’ αυτός, αλλά το καπιταλιστικό σύστημα που καταστρέφει το περιβάλλον». Και οι αγώνες για την ανατροπή έχουν αποτέλεσμα μόνο όταν είναι συλλογικοί. Κανένας δεν τα καταφέρνει μόνος του.
Don’t look up – Adam McKay (2021)
«Δεν έχω την ψευδαίσθηση πως μία ταινία θα καταφέρει να θεραπεύσει την κλιματική κρίση, όμως εάν καταφέρει να πυροδοτήσει συζητήσεις, να οξύνει την κριτική σκέψη και να κάνει τους ανθρώπους λιγότερο ανεκτικούς μπροστά στην απραξία των ηγετών τους, θα μπορώ να πω ότι έχουμε πετύχει τον στόχο μας». Τάδε έφη στους Times ο σκηνοθέτης Adam McKay, όταν πριν από περίπου δύο χρόνια κατάφερε να ταρακουνήσει το κοινό του Netflix σημειώνοντας αριθμούς ρεκόρ ήδη από την πρώτη εβδομάδα streaming.
Οι επιστήμονες που υποδύονταν οι Leonardo DiCaprio και Jennifer Lawrence θα έρθουν αντιμέτωποι με την δυσπιστία του πολιτικού κόσμου και της κοινής γνώμης, όταν θα προσπαθήσουν να πείσουν πολίτες και αρχηγούς πως ο πλανήτης κινδυνεύει να καταστραφεί από έναν κομήτη.
Προς επίρρωση των παραπάνω, υπήρξε ένα άρθρο στον Guardian του επιστήμονα Peter Kalmus με τίτλο: «Δραστηριοποιούμαι στο πεδίο της κλιματικής αλλαγής και αυτή η ταινία αντικατοπτρίζει την τρέλα που συναντάμε κάθε μέρα». Εντάξει, πιστεύω το πιάσαμε.