Ένα οικονομικό «χαράτσι» προς τέρψιν των διακρίσεων και της ανισότητας.
Εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία αντιμετώπιζε έντονη οικονομική αναταραχή. Με το πρόσχημα της οικονομικής ενίσχυσης και της κάλυψης αμυντικών αναγκών, θεσπίστηκε, τότε, ο «Varlık Vergisi» ή «Φόρος Περιουσίας», ο οποίος, στην πραγματικότητα, αποσκοπούσε στην εξάντληση των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, όπως Αρμένιοι, Εβραίοι και Έλληνες πολίτες της χώρας. Η διάταξη αυτή ψηφίστηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1942, σφραγίστηκε από μια σειρά συνεπειών και βρέθηκε στο στόχαστρο της διεθνούς επίκρισης.
Η οικονομική αφαίμαξη, η περιθωριοποίηση και το πλήγμα
Παρότι η Τουρκία είχε διατηρήσει μια φαινομενικά ουδέτερη στάση κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, κλήθηκε να διαχειριστεί οικονομικές δυσκολίες λόγω της αμυντικής ενίσχυσης, της αστάθειας στα έσοδα και της υποχρέωσης συντήρησης των στρατιωτικών της δυνάμεων –στην περίπτωση εισόδου της στο πεδίο μάχης. Το τουρκικό κράτος, βασιζόμενο σε αυτή τη δικαιολογία, θεσμοθέτησε έναν νέο φόρο περιουσίας, τον Varlık Vergisi, με γνώμονα την υποτιθέμενη εξασφάλιση κεφαλαίων. Επρόκειτο για μια φορολογική αναπροσαρμογή με αξιοσημείωτο αντίκτυπο στις μειονοτικές κοινότητες που θεωρούνταν «πλούσιες» ή «ξένες», στις οποίες θα επιβαλλόταν μεγαλύτερη φορολογική εισφορά.
Αυτό συνεπαγόταν υπέρογκες χρεώσεις, αναλόγως την εθνικότητα και το θρήσκευμα, καθώς και την οικονομική δύναμη των πολιτών. Έτσι, λοιπόν, το κράτος της Τουρκίας προέβη σε ταξινόμηση και κατηγοριοποίησή τους: Μουσουλμάνοι, μη Μουσουλμάνοι, ξένοι υπήκοοι κ.λπ. Η πιο σκληρή φορολόγηση επιβλήθηκε στους μη Μουσουλμάνους που ήταν κυρίως Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι, με τα ποσά των φόρων να υπερβαίνουν, σε πολλές περιπτώσεις, την ίδια τους την περιουσία. Επίσης, οι εκτιμήσεις των φορολογικών χρεώσεων γίνονταν αυθαίρετα, χωρίς διαφανή κριτήρια, ενώ οι επιτηρητές είχαν τη δικαιοδοσία να αποφασίζουν κατά βούληση το ύψος της φορολογικής καταβολής. Αυτή η ανισομερής κατανομή επιδεικνυόταν ακόμη και σε Μουσουλμάνους υπηκόους με υψηλά εισοδήματα, που συχνά δεν επιβαρύνονταν με αντίστοιχες φορολογικές απαιτήσεις. Ως εκ τούτου, ήταν κατάφωρες και άκρως επιτυχείς οι απόπειρες φτωχοποίησης των συγκεκριμένων ομάδων.
Εύλογα, για τις μειονότητες της Τουρκίας, η επιβολή του Varlık Vergisi αποτέλεσε οικονομικό και κοινωνικό πλήγμα, καθώς οι πολίτες που αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στις οφειλές τους, αναγκάστηκαν να εκποιήσουν τις περιουσίες τους ή να εγκαταλείψουν τις επιχειρήσεις τους. Ακόμη, αρκετά από τα κατασχεμένα περιουσιακά στοιχεία πέρασαν σε χέρια Μουσουλμάνων επιχειρηματιών και στο κράτος, προκαλώντας σοβαρή οικονομική μεταβολή και περιθωριοποίηση των μειονοτικών επιχειρηματιών. Μια έτερη σημαντική πτυχή των επιπτώσεων του απάνθρωπου αυτού φόρου, ήταν η επιβολή καταναγκαστικής εργασίας. Όσοι δεν μπορούσαν να καλύψουν τα υπέρογκα ποσά, στέλνονταν στο Άσκαλε της Ανατολικής Τουρκίας, όπου υποχρεώνονταν να ασκήσουν καθημερινή εξαντλητική εργασία υπό ακραία καιρικά φαινόμενα. Εκεί, οι συνθήκες ήταν άθλιες, με ανεπαρκή σίτιση και υποτυπώδη καταλύματα, γεγονός που επιβάρυνε σοβαρά την υγεία των εργατών. Ορισμένοι εξ αυτών, μάλιστα, δεν άντεξαν την κακουχία και έχασαν τη ζωή τους.
23/03/1943: 60 οφειλέτες μεταφέρονται με το τρένο στο Ασκάλε, BBC
Οι διεθνείς επικρίσεις και το τέλος της δρακόντειας φορολογίας
Οι ακραίες διακρίσεις που προκάλεσε ο Varlık Vergisi πυροδότησαν έντονες αντιδράσεις στη διεθνή σκηνή. Χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Αγγλία, άσκησαν πιέσεις στην τουρκική κυβέρνηση, εκφράζοντας ανησυχίες για τη διαχείριση της φορολογικής πολιτικής. Καθώς ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε στο τέλος του, η Τουρκία βρέθηκε αντιμέτωπη με διεθνή αποδοκιμασία και συνεχείς πιέσεις για κατάργηση του εξόφθαλμα άδικου φόρου, κάτι που τελικά επιτεύχθηκε το 1944. Ωστόσο, οι πληγές που προκλήθηκαν εξαιτίας της κοινωνικής ανισότητας, ήταν ήδη βαθιά ριζωμένες. Η οικονομική αφαίμαξη των μειονοτικών κοινοτήτων οδήγησε σε μακροχρόνια κοινωνική αποδυνάμωση και ένταση μεταξύ των θρησκευτικών και εθνοτικών ομάδων στην Τουρκία. Επιπλέον, η φυγή ή εξάλειψη πολλών επιχειρηματιών από αυτές τις κοινότητες, άφησε μόνιμο κενό στις οικονομικές δομές. Πολλές επιχειρήσεις που καταστράφηκαν ή περιήλθαν σε τουρκικά χέρια, είχαν σφυρηλατήσει δεσμούς και οικονομικές συνεργασίες με ξένες χώρες, συμβάλλοντας στη διασύνδεση της τουρκικής οικονομίας με το εξωτερικό, κάτι που μειώθηκε σημαντικά μετά την ψήφιση του Varlık Vergisi.
Παράλληλα, η περιθωριοποίηση ενίσχυσε την πολιτική δυσπιστία των μειονοτήτων προς το τουρκικό κράτος, με πολλούς να μεταναστεύσουν ή να απομακρύνονται από τα κέντρα ισχύος. Η τακτική αυτή, εκτός των οικονομικών επιπτώσεων, είχε και πολιτική σημασία, καθώς ελαχιστοποίησε τη δυνατότητα των μειονοτικών κοινοτήτων να εκπροσωπούνται και να εκφράζουν τα δικαιώματά τους στα τοπικά και κεντρικά όργανα της τουρκικής κοινωνίας.
Σκίτσο της εποχής: «Στις πλάτες του λαού», Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Varlık Vergisi: Το συνώνυμο της διάκρισης και της άνευ όρων καταπίεσης
Μέχρι σήμερα, η φορολογική αυτή επιβάρυνση συγκαταλέγεται μεταξύ των σφοδρότερων πράξεων κοινωνικής αδικίας στην Τουρκία, ενώ έχει μετατραπεί σε σύμβολο εθνικιστικής καταπίεσης. Συν τοις άλλοις, εφαρμόστηκε σε μια χρονική περίοδο που η Τουρκία προσπαθούσε να υιοθετήσει ένα κοσμικό και ισοπολιτικό προσωπείο ως κράτος, ενισχύοντας το αμφιλεγόμενο στοιχείο της εν λόγω πρακτικής. Οι ιστορικές καταγραφές και οι αναφορές στις δυσκολίες που υπέστησαν οι πολίτες από τη βάναυση φορολογία, εξακολουθούν να παραμένουν ζωντανές και να κυριαρχούν στη συλλογική μνήμη.