Γιορτάζουμε την ημέρα, με μια αναδρομή στο μέσο που διεισδύει βαθύτερα από κάθε άλλο.
«Με το ραδιόφωνο, ο ακροατής απορροφά τα πάντα», είχε πει ο Bob Edwards, ο θρυλικός Αμερικανός ραδιοτηλεοπτικός παραγωγός και μάλλον έχει δίκιο. Ακόμη και αν κάποιος έχει ανοιχτό το ραδιόφωνο, χωρίς να δίνει απαραίτητα σημασία, τα ραδιοκύματα μπορούν να διαπεράσουν τους βιολογικούς ιστούς, όπως διαβάζουμε στο Live365. Έτσι, οι ακροατές απορροφούν κυριολεκτικά τα πάντα.
Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την άνοδο σε online πλατφόρμες που παρέχουν υπηρεσίες streaming και αναπαραγωγής περιεχομένου on demand, ενώ εμφανίζεται –και εξαφανίζεται– η μία μετά την άλλη, το ραδιόφωνο μετρά τον δεύτερο αιώνα λειτουργίας του. Είναι όντως μια από τις πιο αξιόπιστες και ευρέως χρησιμοποιούμενες μορφές μέσων ενημέρωσης στον πλανήτη.
Το ραδιόφωνο, ως τεχνολογία, επιστήμη, μέσο επικοινωνίας και σύστημα προγραμματισμού ηχητικών στοιχείων, έχει τις ρίζες του στο 1800.
Το 1938, ο Orson Welles είχε κάνει την ραδιοφωνική διασκευή του μυθιστορήματός του «Ο Πόλεμος των Κόσμων». Η εκπομπή του είχε γίνει με τόσο ρεαλιστικό τρόπο που η αφήγηση ότι οι Αρειανοί εισέβαλαν στη Γη και κατέστρεψαν τα πάντα στο πέρασμά τους με τη Θερμική Ακτίνα, κατευθυνόμενοι προς το Λονδίνο, έκανε χιλιάδες κατοίκους της Μεγάλης Βρετανίας να τρέχουν πανικόβλητοι για να γλιτώσουν από τους «εισβολείς».
Λίγη εγχώρια ραδιοφωνική ιστορία…
Το ραδιόφωνο ήρθε στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1920. Η πρώτη επίσημη προσπάθεια έγινε βέβαια το 1938, όταν χρησιμοποιήθηκε για την προπαγάνδα του καθεστώτος του Μεταξά και έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Ιταλία. Αργότερα, έγινε ένα λαϊκό και ψυχαγωγικό μέσο, όπου άνθρωποι του πνεύματος παρήγαν ποιοτικό πρόγραμμα.
Στα υπόγεια του Ζαππείου άρχισε να εκπέμπει ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών (ΡΣΑ) από τις 25 Μαρτίου 1938. Ο ΡΣΑ μετεξελίχθηκε σε ραδιόφωνο του κρατικού φορέα Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), έπειτα σε Εθνικό Πρόγραμμα και όταν το ΕΙΡ μετονομάστηκε σε Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση (ΕΡΤ) λειτούργησε ως το Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.
Η πρώτη εκφωνήτρια ήταν η Αφροδίτη Λαουτάρη, ενώ το σήμα του σταθμού, ο «Τσοπανάκος», μια βουκολική μελωδία με κουδούνια αιγοπροβάτων και ένα φλάουτο, έμεινε στην ιστορία.
Το Δεύτερο Πρόγραμμα, ως ο μουσικός σταθμός που έπαιζε ελληνική μουσική και εκπομπές λόγου για την σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία, ξεκίνησε να λειτουργεί στις 11 Μαΐου 1952 ως μια προσπάθεια εναλλακτικού μουσικού και ψυχαγωγικού προγράμματος, συμπληρωματικού, ως προς το Πρώτο Πρόγραμμα.
Η Ελληνική Ραδιοφωνία ιδρύθηκε το 1988, με έδρα το Ραδιομέγαρο της ΕΡΤ στην Αγία Παρασκευή, όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα και διηύθυνε ένα μεγάλο αριθμό ραδιοφωνικών προγραμμάτων της ΕΡΤ.
Το Τρίτο Πρόγραμμα, επικεντρωμένο στην κλασική μουσική, λειτούργησε δύο χρόνια αργότερα και γνώρισε άνθηση την περίοδο όταν είχε επικεφαλής τον σπουδαίο συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι. Με πρόγραμμα που κέντριζε το ενδιαφέρον του κόσμου και την χαρακτηριστική εκπομπή «Εδώ Λιλιπούπολη» η δημοτικότητα του Τρίτου Προγράμματος εκτοξεύθηκε κατακόρυφα.
Η εμβληματική εκπομπή του Μάνου Χατζιδάκι «Σχόλια στο Τρίτο» ξεκίνησε το ’78.
«Σχόλιο με σχόλιο λοιπόν σχημάτιζα τον τρόπο, τη γραφή και το επίπεδο μέσα απ’ το όποιο έβλεπα τον νεοελλαδικό κόσμο μας και επικοινωνούσα ολοένα με ένα πλατύτερο κοινό ή καλλίτερα με ένα μεγαλύτερο κοινό, γιατί ποτέ είναι αλήθεια δεν υπήρξα κατάλληλος για το πλατύ κοινό. Φυσικά επικοινωνούσα με όλους, εκτός από τους παραδημοσιογράφους και τον αρμόδιο υφυπουργό – ανίκανους, για μια οποιαδήποτε επικοινωνία. Αυτοί όμως ενοχλήθηκαν πολύ σαν συνειδητοποίησαν το γεγονός ότι επιτυγχάνετο επικοινωνία χωρίς τη συμμετοχή τους, χωρίς τα δημοσιογραφικά ή τα πολιτικά οφέλη, έτσι κι η αντίδραση τους ήταν άμεση – ενορχηστρωμένη λασπολογία, “αγανακτισμένοι ακροατές”, μηνύσεις και ένας υφυπουργός πιεζόμενος από την Κοινή, κοινότατη Γνώμη. Το Τρίτο σταμάτησε τη λειτουργία του, σταμάτησαν και τα “Σχόλια”. Για μιαν ακόμη φορά η ποιητική συνείδηση και η έκφραση της καταδιώχθηκε και εξαναγκάστηκε στη σιωπή», γράφει ο ίδιος για την έντυπη έκδοση των «Σχολίων».
Σύμφωνα με τον Στέλιο Παπαθανασόπουλο, το 1994 υπολογίζεται ότι σε όλη την Ελλάδα υπήρχαν 1.200 ραδιοφωνικοί σταθμοί, από τους οποίους 256 ήταν στο λεκανοπέδιο Αττικής. Δέκα χρόνια μετά, οι ραδιοφωνικοί σταθμοί ήταν 777.
Ποιος ο σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Ραδιοφώνου;
Η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου καθιερώθηκε με απόφαση της UNESCO στις 29 Σεπτεμβρίου 2011, έπειτα από πρόταση της Ισπανικής Ακαδημίας Ραδιοφώνου.
Η πρόταση της Ισπανίας ήταν να τιμάται η Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου στις 30 Οκτωβρίου, σε ανάμνηση της περίφημης εκπομπής του Όρσον Γουέλς το 1938, που έμεινε στην ιστορία ως ο «Πόλεμος των Κόσμων». Η UNESCO, όμως, αποφάσισε διαφορετικά και πρόκρινε τη 13η Φεβρουαρίου, ημερομηνία κατά την οποία το 1946 πρωτολειτούργησε το ραδιόφωνο του ΟΗΕ.
Σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Ραδιοφώνου, όπως αναφέρει η UNESCO, είναι ο εορτασμός του ραδιοφώνου ως Μέσου Μαζικής Επικοινωνίας, η βελτίωση της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των ραδιοφωνικών οργανισμών και η ενθάρρυνση των μεγάλων διεθνών δικτύων, όσο και των τοπικών ραδιοφώνων, να προωθήσουν την πρόσβαση στην πληροφόρηση και την ελευθερία της έκφρασης στα ερτζιανά.
Είναι επίσης μια ευκαιρία να ευαισθητοποιηθεί το ευρύ κοινό για την αξία της δημόσιας ραδιοφωνίας και να προωθηθεί το ελεύθερο, ανεξάρτητο και πλουραλιστικό ραδιόφωνο.
Για το ελληνικό ραδιόφωνο σήμερα
Σήμερα, όλα τα ραδιόφωνα της ΕΡΤ (και όχι μόνο) έχουν αφιερώματα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου.
Ξεχωρίσαμε τη ραδιοφωνική σειρά «Έλα απόψε στου Θωμά», η οποία παρουσιάζει ένα δίωρο επεισόδιο αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στο ραδιόφωνο και στις εκπομπές των βραχέων κυμάτων, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέχρι και τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.
Στο πρώτο μέρος, οι ακροατές μεταφέρονται σε μία εργατική και προσφυγική γειτονιά, σε μία «συνοικία-το όνειρο». Με αφορμή ένα κείμενο του δημιουργού της σειράς, Θωμά Σίδερη, που μεγάλωσε σε μια τέτοια γειτονιά, παρακολουθούμε τους καημούς και των όνειρα των φτωχών ανθρώπων, καθώς προσπαθούν να επιβιώσουν, στριμωγμένοι στα λαϊκά προάστια, κυνηγημένοι τις περισσότερες φορές λόγω πολιτικών φρονημάτων, κυνηγώντας οι ίδιοι μέρα τη μέρα το μεροκάματο. Μοναδική τους διέξοδος ένα ραδιοφωνάκι, μόνιμα συντονισμένο στα βραχέα.
Στο δεύτερο μέρος, οι ακροατές θα ακούσουν την ιστορία ενός αγοριού που μεγαλώνει στην ελληνική επαρχία τη δεκαετία του 1950 με μοναδική συντροφιά του έναν ραδιοφωνικό δέκτη. Η ζωή του θα ταυτιστεί με τις ραδιοφωνικές εκπομπές και η προσωπική ιστορία του θα αποκτήσει στοιχεία από τη ραδιοφωνική ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας, καθώς προσπαθεί να γιατρέψει τις πληγές της από τον Εμφύλιο και τη μετανάστευση. Ένα απάνθισμα των ραδιοφωνικών μεταδόσεων σταθμών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, από τις απαρχές της δεκαετίας του 1950 έως και τις αρχές του 1980. Μία ραδιοφωνική ιστορία 30 χρόνων, που αποτελεί ταυτόχρονα και την ιστορία της Ελλάδας από τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια μέχρι τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.
Η εκπομπή θα κάνει πρώτη μετάδοση από την ΕΡΑ ΣΠΟΡ την Τρίτη 13 Φεβρουαρίου 2024, 00:00-02:00 και επανάληψη από τη Φωνή της Ελλάδας, το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου, 06:00-08:00.