Η «μάχη» κατά των διακρίσεων και των προκαταλήψεων είναι αέναη.
Όσο κι αν αρνούμαστε να το αντιληφθούμε, η εξάλειψη αυτών των τόσο βαθιά ριζωμένων αρνητικών στάσεων και στερεοτυπικών πεποιθήσεων, απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση και εκπαίδευση. Εξάλλου, και στον τομέα της ψυχικής υγείας, έναν τομέα που εξυμνείται για τη δέσμευσή του να υπερασπίζεται τη συμμετοχικότητα, οι προκλήσεις εξακολουθούν να υφίστανται. Οξύμωρο δεν είναι; Οι διακρίσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας μπορούν να εκδηλωθούν με ποίκιλες μορφές, από «ακραίες» προκαταλήψεις, μέχρι ανεπαίσθητες στερεοτυπικές στάσεις που ίσως περνούν και απαρατήρητες.
Κεφάλαιο πρώτο: Προκατάληψη και στερεότυπα
Σύμφωνα με το επιστημονικό περιοδικό Simply Psychology, ως προκατάληψη ορίζεται «μια αβάσιμη αρνητική ή θετική αξιολόγηση/στάση προς μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα και τα μέλη της».
Με τη σειρά τους, αυτές οι προκαταλήψεις μάς οδηγούν σε στερεοτυπικές στάσεις, οι οποίες επηρεάζουν στο έπακρο τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τον κόσμο αλλά τον τρόπο με τον οποίο αλληλοεπιδρούμε με τους άλλους, διαμορφώνοντας ασυνείδητα «ταμπέλες» για άτομα που ανήκουν σε συγκεκριμένες ομάδες.
Κεφάλαιο δεύτερο: Οι διακρίσεις στη φροντίδα ψυχικής υγείας
Σύμφωνα με έρευνα που υλοποιήθηκε από τη Heather Kugelmass, διδακτορική φοιτήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Health and Social Behavior, η πρόσβαση στη φροντίδα ψυχικής υγείας όχι απλώς δεν είναι ίση για όλους, αλλά δυστυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες κατά μήκος φυλετικών, οικονομικών και έμφυλων «γραμμών».
Η έρευνα με τίτλο: «Sorry, I’m Not Accepting New Patients: An Audit Study of Access to Mental Health Care», η οποία διεξήχθη στη Νέα Υόρκη, διαπίστωσε ότι οι ομάδες με χαμηλό εισόδημα συχνά αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμένων πόρων και της έλλειψης επαγγελματιών ψυχικής υγείας σε πολλές «υποεξυπηρετούμενες» περιοχές.
Παράλληλα, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι μειονοτικές κοινότητες μπορεί να αντιμετωπίζουν πολιτισμικές προκαταλήψεις και μεροληψία από το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόσβασή τους σε μια αξιοπρεπή φροντίδα ψυχικής υγείας.
Ωστόσο, οι διακρίσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας φαίνεται πως γίνονται ιδιαίτερα περίπλοκες όταν τα άτομα καλούνται να αντιμετωπίσουν ταυτόχρονα πολλαπλά επίπεδα διακρίσεων. Για παράδειγμα, άνθρωποι που ανήκουν στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπ@ με δυσκολίες στην αναζήτηση ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης, λόγω της έλλειψης κατανόησης και της υποκειμενικής στάσης των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας.
Από την άλλη, ένα έγχρωμο τρανσέξουαλ άτομο μπορεί να αντιμετωπίσει προκαταλήψεις που συνδέονται τόσο με την ταυτότητα φύλου του όσο και με το φυλετικό του υπόβαθρο όταν αναζητά ουσιαστική υποστήριξη/φροντίδα ψυχικής υγείας.
Κεφάλαιο τρίτο: Διακρίσεις από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας
Και εδώ μπαίνουμε στην ουσία του θέματος. Ενώ θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι οι επαγγελματίες υγειονομικής περίθαλψης – ιδίως όσοι εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας – θα ήταν απαλλαγμένοι από κάθε είδος προκατάληψης, οι μελέτες έχουν αναδείξει μια ανησυχητική πλευρά της πραγματικότητας.
Ναι, οι μεροληπτικές στάσεις εξακολουθούν να υπάρχουν και μεταξύ των επαγγελματιών υγείας.
«Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη μπορεί να μην επαρκεί για να διασφαλιστεί η ίση πρόσβαση στη θεραπεία», σημειώνει η Heather Kugelmass. «Στην πραγματικότητα, οι ψυχοθεραπευτές μπορεί ακούσια να παρεμποδίζουν τις προσπάθειες για την προώθηση της ίσης πρόσβασης», τονίζει η ίδια.
Οι προκαταλήψεις των επαγγελματιών υγείας μπορεί να έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας – οξύνοντας προφανώς τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες – οι οποίες αποκτούν αυξημένη πολυπλοκότητα όταν τα άτομα ανήκουν σε διάφορες περιθωριοποιημένες ομάδες. Στο πεδίο της ψυχικής υγείας, αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που βρίσκονται ήδη σε μειονεκτική θέση λόγω παραγόντων όπως η φυλή, το φύλο ή η κοινωνικοοικονομική κατάσταση αντιμετωπίζουν ακόμη πιο βαθιές μορφές διακρίσεων.
Πού οδηγεί όλο αυτό; Στη διαιώνιση της στιγματοποίησης, στον φόβο για αναζήτηση ουσιαστικής βοήθειας, και τελικά στην αποξένωση.
Ανάγκη για συμπερίληψη
Είναι δύσκολο να το χωνέψουμε, αλλά η «μάχη» κατά των διακρίσεων δεν τελειώνει. Και δεν θα τελειώσει αν, πρώτα απ’ όλα, δεν κατανοήσουμε τη θλιβερή πραγματικότητα και τις συνέπειές της. Από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις έως τα συστημικά ζητήματα στο πλαίσιο του κατά τ’ άλλα «συμπεριληπτικού» σήμερα, ακόμα και στον χώρο της ψυχικής υγείας υπάρχουν προκλήσεις.
Φυσικά έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην ευαισθητοποίηση και τη μείωση του στίγματος, ωστόσο φαίνεται πως εξακολουθούν να καταγράφονται ανισότητες στη φροντίδα ψυχικής υγείας, αλλά και ανεπαρκής κατάρτιση. Η εκπαίδευση θα αποτελέσει το παν προκειμένου να εργαστούμε συλλογικά για έναν τομέα ψυχικής υγείας που θα είναι πραγματικά συμπεριληπτικός και δίκαιος για όλα τα άτομα, ανεξάρτητα από το κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο ή την ταυτότητά τους.