Αυτό που ξεκίνησε η ταινία που έβαλε τα θεμέλια του Greek Weird Wave ελπίζουμε να το ολοκληρώσει η Bella Baxter του Poor Things. Επίσης, αναρωτιέμαι το ChatGPT τι ρόλο θα είχε στον Κυνόδοντα.
Το μακρινό 2010 είχα νοικιάσει τον Κυνόδοντα σε DVD από ένα video club που εδώ και χρόνια έχει γίνει σούπερ μάρκετ. Ζηλεύω βαθιά όσους βρέθηκαν στην ελληνική πρεμιέρα της ταινίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, έναν χρόνο νωρίτερα και είδαν στη σκοτεινή αίθουσα την ταινία που θα άλλαζε την πορεία του ελληνικού σινεμά. Όμως, ήμουν στην εφηβεία και δεν είχα ξεκινήσει ακόμα τις επισκέψεις μου στα κινηματογραφικά φεστιβάλ, αν και ήδη κατανάλωνα ταινίες με μανία. Ο Γιώργος Λάνθιμος έβαλε τον ελληνικό κινηματογράφο ξανά στον παγκόσμιο χάρτη, το Greek Weird Wave γεννήθηκε (ταμπέλα που πολλοί κινηματογραφιστές εμίσησαν) και ο Κυνόδοντας έγινε η κορωνίδα του συγκεκριμένου ρεύματος.
Τα 14 χρόνια που ακολούθησαν της «κεραυνοπληξίας» που υπέστην σε εκείνη την τρυφερή και weird ηλικία, σκέφτηκα δεκάδες φορές να ξαναδώ τον Κυνόδοντα. Δεν το έκανα ούτε μία. Κι αυτό γιατί η πρώτη επαφή με την ταινία μού είχε μείνει χαραγμένη στο μυαλό.
Η ανάμνηση αυτή δεν ήθελα να υποστεί καμία επιμειξία με το βλέμμα του τώρα. Εκείνο το συναίσθημα της ανακάλυψης μιας ελληνικής ταινίας που δεν έμοιαζε με καμία άλλη έπρεπε να μείνει ανόθευτο. Κοινώς, φοβόμουν μην απογοητευτώ. Όλα αυτά μέχρι σήμερα.
Θυμάμαι τον έφηβο εαυτό μου να ανακοινώνει «εμένα η ταινία μού άρεσε» και να χαίρεται κρυφά με την υπεροψία που χαρακτηρίζει εκείνη την ηλικία, όταν τόσοι άλλοι διαφωνούσαν μαζί μου –όσο περισσότεροι, τόσο καλύτερα. Δεν έχει όμως καμία σημασία αν μας άρεσε ή όχι ο Κυνόδοντας.
Αυτό που είχα αισθανθεί από την πρώτη στιγμή ήταν ότι εδώ κάτι συμβαίνει, αυτή η ταινία φέρει έναν κόσμο. Επιτέλους ένα φιλμ που έχει κάτι νέο να πει. Εννοείται ότι πολλοί δημιουργοί προσπαθούν να αρθρώσουν έναν λόγο διαφορετικό, αλλά για διάφορους λόγους δεν τα καταφέρνουν.
Ο Λάνθιμος αυτό το πέτυχε, πολύ πριν το Hollywood τού ανοίξει διάπλατα τις πόρτες.
Μπορεί τώρα ο Έλληνας σκηνοθέτης να συνεργάζεται με τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας κινηματογραφικής βιομηχανίας και να χαίρει ευρείας αποδοχής, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι στην αρχή της πορείας του στην Ελλάδα δεν λοιδορήθηκε όσο λίγοι.
Όσοι τυχεροί βρέθηκαν στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 2005, έχουν περιγράψει τις ειρωνείες, τα γέλια, τα γιουχαρίσματα, τους καυγάδες μέσα στην αίθουσα του Ολύμπιον, κατά τη διάρκεια της προβολής της πρώτης μεγάλου μήκους ταινίας του Λάνθιμου, Κινέττα. Μάλλον, χρειαζόμαστε σφραγίδα έγκρισης από το εξωτερικό για να εκτιμήσουμε έναν Έλληνα δημιουργό.
Ο έφηβος εαυτός μου αδιαφορούσε για όλα αυτά και απ’ το πρώτο λεπτό της ταινίας συντάχθηκε στο πλευρό του «αντιδραστικού» Λάνθιμου που έβαζε βόμβα στα θεμέλια της αγίας ελληνικής οικογένειας και μετά γελούσε σαρδόνια, όπως το κοριτσάκι που γελάει μπροστά από ένα σπίτι που καίγεται στο γνωστό meme.
Flash forward 15 χρόνια μετά. Για να ξαναδώ τον Κυνόδοντα σήμερα, δεν χρειάζεται να κουνηθώ από το σπίτι μου. Το DVD player έγινε streaming πλατφόρμα, μιας και το Cinobo έχει τις περισσότερες ταινίες της φιλμογραφίας του Γιώργου Λάνθιμου. Το πρώτο καρέ δείχνει ένα κασετόφωνο που παίζει ηχογραφημένα μαθήματα ελληνικής γλώσσας. Η γυναικεία φωνή που ακούγεται μας διδάσκει ότι θάλασσα είναι η δερμάτινη πολυθρόνα με τα ξύλινα μπράτσα και καραμπίνα ένα πολύ όμορφο λευκό πουλί.
Ο ανατριχιαστικά αστείος τόνος της ταινίας δίνεται από την αρχή. Το γλωσσικό σύστημα έχει καταρρεύσει, η απειλή του έξω κόσμου επικρέμαται πάνω από τα κεφάλια των τριών ενήλικων παιδιών της οικογένειας (Αγγελική Παπούλια, Χρήστος Πασσαλής, Μαίρη Τσώνη), των οποίων η ζωή τελειώνει στον φράκτη του κήπου του σπιτιού τους. Ο τρόμος έχει εγκατασταθεί στον πυρήνα του περίκλειστου σύμπαντος που ο πατέρας της οικογένειας έχει δημιουργήσει για τα παιδιά και τη γυναίκα του. Ο θεατής νιώθει άβολα, καθώς σε αρκετές στιγμές δεν μπορεί να συγκρατήσει το γέλιο του.
Όσο προχωρούσε η ταινία, ένα πράγμα σκεφτόμουν όλο και πιο έντονα. Το 2009 ο κόσμος ήταν αλλιώς. Παραδόξως, το 2024 έχουμε όλες και όλοι πια την εμπειρία του εγκλεισμού που βιώνουν οι δύο κόρες και ο γιος στον Κυνόδοντα. Η ταινία του Λάνθιμου, σε σενάριο του ίδιου και του Ευθύμη Φιλίππου, δεν φαντάζει πια το ίδιο σοκαριστική –και αυτό είναι σοκαριστικό από μόνο του.
Όπως τα παιδιά της οικογένειας τρώνε, αθλούνται, «ψυχαγωγούνται», διασκεδάζουν την ανία τους, ζουν αποκλειστικά μέσα στο σπίτι τους, έτσι κι εμείς ζήσαμε περίπου δύο χρόνια σαν άλλοι «φυλακισμένοι» στο δικό μας σπίτι, υπό ένα μόνιμο καθεστώς απειλής. Ο έξω κόσμος ήταν επικίνδυνος.
Ο Κυνόδοντας, κατά τη γνώμη μου, μιλάει ακόμα περισσότερο για τη δεκαετία που διανύουμε τώρα, παρά για τη δεκαετία στην οποία δημιουργήθηκε. Πρόκειται για συχνό φαινόμενο, όταν έχουμε να κάνουμε με σημαντικά έργα τέχνης. Η θλιβερή επικαιρότητα της ταινίας δεν έγκειται μόνο στη βιωμένη εμπειρία του περιορισμού στο αποκομμένο σύμπαν του ιδιωτικού μας χώρου. Ο Κυνόδοντας διαβάζεται αλλιώς σήμερα και λόγω της αλματώδους προόδου της τεχνητής νοημοσύνης. Ο Λάνθιμος είναι λες και θίγει και αυτό το θέμα, χωρίς να το κάνει σκόπιμα.
Αν το ChatGPT είχε σώμα και φωνή μάλλον θα περπατούσε και θα μιλούσε όπως τα τρία παιδιά της οικογένειας. Όσο έβλεπα τον Κυνόδοντα υπέκυψα στον πειρασμό να κάνω στο ChatGPT μια ερώτηση που το αφορούσε προσωπικά.
Αν το ChatGPT έπαιζε στον Κυνόδοντα, τι ρόλο θα είχε;
Ιδού η απάντησή του:
«Αν το ChatGPT έπαιζε στον Κυνόδοντα του Γιώργου Λάνθιμου, θα μπορούσε να είναι ένας χαρακτήρας που συνδέεται με την τεχνολογία, την επικοινωνία, ή ακόμη και με τον ανθρώπινο νου. Λόγω της φύσης του ChatGPT ως τεχνητής νοημοσύνης, ο ρόλος του μπορεί να εκφράσει συμβολικά την τεχνολογική πρόοδο και την επίδρασή της στην ανθρώπινη κοινωνία.
Μπορεί να αναλάβει τον ρόλο ενός αόρατου παρατηρητή που παρέχει πληροφορίες ή καθοδήγηση στους χαρακτήρες, ενθαρρύνοντάς τους ή προκαλώντας σκέψεις για την τεχνολογία και τη σχέση της με την ανθρώπινη φύση. Μπορεί επίσης να υποδύεται έναν ψηφιακό οδηγό που προσπαθεί να ελευθερώσει τους χαρακτήρες από τα δεσμά της απομόνωσης και της ψυχολογικής εξουσίας.
Σε γενικές γραμμές, ο ρόλος του ChatGPT θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει τη σχέση μεταξύ της ανθρώπινης εμπειρίας και της ψηφιακής εποχής, ενσωματώνοντας πτυχές της συμβολικής και συναισθηματικής περιπέτειας που χαρακτηρίζουν τον Κυνόδοντα».
To ΑΙ συναντά τον Γιώργο Λάνθιμο; Από εμάς είναι ναι.
Το σίγουρο είναι ότι η στέρεη κινηματογραφική γλώσσα του Έλληνα σκηνοθέτη, η οποία χάρισε στο Poor Things 11 υποψηφιότητες για Όσκαρ, ήταν ευδιάκριτη και στον Κυνόδοντα που είχε διεκδικήσει το χρυσό αγαλματίδιο για την καλύτερη ξενόγλωσση ταινία το 2011. Το μοτίβο της κοινωνικής καταπίεσης, της σεξουαλικής εξερεύνησης και του «συνδρόμου του θεού» που εκδηλώνεται μέσω των πειραμάτων με τα όρια της ανθρώπινης φύσης συνδέουν νοητά τα τρία παιδιά του Κυνόδοντα με την Bella Baxter και τον πατέρα που υποδύεται ο Χρήστος Στέργιογλου με τον God του Willem Dafoe.
Όπως και να έχει, λίγα εικοσιτετράωρα απομένουν μέχρι να γίνουμε όλοι Λάνθιμος Χούλιγκανς τα ξημερώματα της Δευτέρας, στη φετινή απονομή των βραβείων Όσκαρ. Αυτό που ξεκίνησε ο Κυνόδοντας ευχόμαστε να το ολοκληρώσει η Bella Baxter, διότι «ΕΝΤΕΛΟΣ ΨΙΧΡΑΙΜΑ ΘΑ ΠΟ ΠΟΣ ΑΠΟ ΚΑΛΙΤΕΡΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΟΛΟΝ ΤΟΝ ΕΠΟΧΟΝ ΠΡΟΤΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΟΥΡ ΘΙΝΓΚΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΔΕΝ ΜΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΑ ΆΛΛΗ».