Κάθε μέρα, ολοένα και περισσότερο, οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν την υιοθέτηση συμπεριφορών αυτό-προβολής.
Μερικές φορές, αυτό μας χειραγωγεί στρέφοντας το φακό μας ολοένα και περισσότερο στα μέσα εκείνα που θα μας προσφέρουν την κοινωνική έγκριση που τόσο λαχταρούμε. Τότε είναι μάλλον η στιγμή που παίρνουμε τα ροζ γυαλιά μας, φτιάχνουμε την πραγματικότητα που ονειρευόμαστε ζούμε και γινόμαστε οι βασικοί χαρακτήρες της δικής μας χολιγουντιανής ταινίας. Κάπως έτσι, η Gen-Z και τα Social Media έφεραν στην επιφάνεια το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή.
Ορίζοντας το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή
Επί της ουσίας, το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή είναι ένας ακόμα νέος και σχετικά ασαφής όρος, ο οποίος έχει περισσότερη χρήση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά επιστημονική. Σε γενικές γραμμές, αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και σκέψεων που αφορούν στο πώς παρουσιάζω αυτό που είμαι.
Συγκεκριμένα, κάποιο άτομο φαντάζεται τον εαυτό του ως πρωταγωνιστή σε ένα είδος φανταστικής εκδοχής της ζωής του (συνήθως της δικής του, αν και μερικές φορές και κάποιων άλλων). Έπειτα, παρουσιάζει αυτή τη «ζωή» μέσω των Social Media. Σε αυτή την περίπτωση, μπορούμε να πούμε ότι χτίζει μια «πρωταγωνιστική» προσωπικότητα.
Ψυχο-σύνδρομο ή κάτι πιο απλό;
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αποσαφηνιστεί ότι το συγκεκριμένο σύνδρομο δεν είναι το ίδιο με μια στρατηγική αυτοπαρουσίασης. Σαφώς, κάθε άτομο παρουσιάζει διαφορετικές πτυχές του εαυτού του σε προσαρμοσμένες και διαφορετικές καταστάσεις.
Η ενσωμάτωση διαφορετικών στρατηγικών αυτό-παρουσίασης στο συμπεριφορικό μας ρεπερτόριο με σκοπό την ανάδειξη πτυχών της προσωπικότητάς μας, είναι κάτι απολύτως αποδεκτό. Στην πραγματικότητα, αυτό μπορεί να κάνει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ευκολότερες και ασφαλέστερες.
Αντίθετα, τα άτομα με το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή φαίνεται να καταβάλλουν υπερπροσπάθεια προκειμένου να είναι κάτι άλλο, κάτι αψεγάδιαστο, που να παραπέμπει σε κινηματογραφική φιγούρα.
Εντούτοις, το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή μοιράζεται χαρακτηριστικά με άλλα ψυχοσύνδρομα, όπως η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας και οποιαδήποτε διαταραχή που αντλεί δύναμη μέσα από τη διατήρηση μιας ψευδο-εικόνας του εαυτού.
Η ισχυρή παρουσία του φαντασιακού, ουσιαστικά, μοιάζει να προφυλάσσει το άτομο από τη συνειδητοποίηση τρωτών σημείων. Έτσι, επιλέγει αποφευκτικούς αμυντικούς μηχανισμούς, προκειμένου να διατηρήσει τη θέση του και να μην καταρρεύσει.
Ανακαλύπτοντας τα red flags
Καλά μέχρι εδώ. Ποια είναι, όμως, τα σημάδια (aka red flags) που ενδεχομένως μαρτυρούν το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή;
“Όλα περιστρέφονται γύρω μου”
Αν κάποιος αισθάνεται διαρκώς ότι είναι το επίκεντρο της προσοχής, ενώ οι γύρω του έρχονται σε δεύτερη μοίρα, αυτό ίσως είναι ένα σημάδι. Ως κύριο στοιχείο του χαρακτήρα αυτού, παρουσιάζεται η σκέψη ή η αντίληψη του εαυτού ως κάποιο άτομο που πρωταγωνιστή σ’ έναν κόσμο, ακριβώς όπως τον ονειρεύεται – και συχνά βγαλμένο από ταινία.
“Η ζωή μου είναι τέλεια”
Να σημειωθεί, ότι το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή δεν είναι μια ψυχική ασθένεια, αλλά ένα φαινόμενο της ποπ κουλτούρας, και ειδικά του TikTok. Ως εκ τούτου, red flag αποτελεί η παρουσίαση μιας «φιλτραρισμένης» καθημερινότητας, προβάλλοντας μια ψεύτικη εικόνα μπροστά σε άτομα που θέλουν να εντυπωσιάσουν.
Επίσης, προσπαθούν να χτίσουν τη διαδικτυακή τους προσωπικότητα, επιλέγοντας προσεκτικά και αφιερώνοντας χρόνο στην αισθητική επιμέλεια του προς δημοσίευση υλικού τους. Το ερώτημα εδώ είναι: Τι μπορεί να συμβεί, αν ένα άτομο (ή περισσότερα) «επιτεθούν» σε αυτό το τόσο προσεγμένο σύμπαν;
Μη αποδοχή κριτικής
Τα άτομα με το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή συνήθως θυμώνουν όταν δέχονται οποιαδήποτε κριτική ή ένα αστείο, καθώς δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τις συμβουλές από τις προσβολές. Πιστεύουν ότι κάθε είδους κριτική βασίζεται στη ζήλια, απειλώντας την εικόνα τους.
Ρομαντικοποίηση δύσκολων καταστάσεων
Σε κάθε ταινία, ο πρωταγωνιστής αντιμετωπίζει συνήθως ένα εμπόδιο ή μια δυσκολία που μπορεί να τον εξελίξει μέχρι να επέλθει η λύση και να δοθεί «happy ending». Αντίστοιχα, όσοι έχουν το Σύνδρομο του Πρωταγωνιστή, τείνουν να ρομαντικοποιούν τις δυσκολίες τους, αντί να αναζητούν ουσιώδεις λύσεις, ενώ ονειρεύονται το αίσιο τέλος.
Αν λοιπόν έφτασες στο τέλος του κειμένου αυτού και αναγνώρισες κάτι οικείο, τότε μην αγχωθείς, καθώς μοιάζει όλοι λιγότερο ή περισσότερο να πάσχουμε από αυτό.
Όλοι θέλουμε να μας προσέχουν, να μας θαυμάζουν, να ενδιαφέρονται για την ζωή μας. Σε ποιο άτομο δεν φάνηκε έστω για λίγο γοητευτικό το “True Man Show”; Αναζητούμε την προβολή, αναζητούμε τη θέση που θα φωτίσει τα θέλω μας.
Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή δεν είναι να μας ρίξουμε την ευθύνη, αλλά να δούμε σε τι μας ωφελεί αυτή η συμπεριφορά και πώς θα γίνουμε “ορατοί” με έναν πιο ειλικρινή και αυθεντικό τρόπο. Είναι η σύνδεση με τον εαυτό; Η φροντίδα; Το νοιάξιμο; Η διαφυγή;
Ό,τι κι αν είναι, μην το στήσεις στον τοίχο ρίχνοντας του βελάκια. Αποδέξου το ως ένα κομμάτι σου και προσπάθησε να βρεις εναλλακτικούς τρόπους άντλησης του ίδιου συναισθήματος. Σε αυτό θα μπορούσε να σε βοηθήσει η συμβουλευτική ή η ψυχοθεραπεία, δεδομένου ότι εκεί το καθετί βρίσκει το χώρο του. Κάνεις zoom in και σταδιακά βρίσκεις αυτό που σου ταιριάζει.
Γράφει η Μαίρη Μαθιουδάκη (Ψυχολόγος και Ειδικευόμενη στη Συστημική ψυχολογία)