Ένα από τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της λογοτεχνίας είναι η ικανότητά της να λειτουργεί ως προπομπός, να αφουγκράζεται και εν τέλει να παρουσιάζει τις κατόψεις ενός μελλοντικού κόσμου, άλλοτε συμβατικά κι άλλοτε ριζοσπαστικά.
Αυτό δεν λειτουργεί πάντα ή σε όλα τα είδη, τουλάχιστον μέχρι στιγμής – ποιος ξέρει – σε διακόσια χρόνια ίσως το “Dune” βγει αληθινό. Εντούτοις, ο χρόνος και η εποχή απέδειξαν ότι ορισμένα βιβλία που κάποτε απορρίφθηκαν, και πολλές φορές μάλιστα, τελικά όχι μόνο άξιζαν το ρίσκο της έκδοσής τους, αλλά μπόρεσαν να συλλάβουν τον κοινωνικό και τεχνολογικό παλμό μεταγενέστερων εποχών, κερδίζοντας την αναγνώριση ακόμα και αρκετά αργότερα από την έκδοσή τους.
“Η Φάρμα των Ζώων” του George Orwell
Ο χαλκέντερος Orwell δεν ήταν άγνωστος στο συγγραφικό χώρο, αλλά λόγω της θεματικής του βιβλίου είδε κι έπαθε να βρει εκδοτική στέγη σ’ ένα από τα σπουδαιότερα και γνωστότερα έργα του. Η “Φάρμα των Ζώων” παρουσιάζει, με αλληγορικό τρόπο, μια δυστοπική ιστορία ολοκληρωτισμού σε μια φάρμα όπου τα ζώα εξεγείρονται κατά του αφέντη τους, αλλά τελικά η επανάστασή τους δεν πάει όπως αρχικά είχε σχεδιαστεί.
Πρόκειται, φυσικά, για μια έμμεση επίκριση στη Σταλινική περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1945 και ενώ – όχι και τόσο spoiler alert – έπεσε μέσα στην κεντρική ιδέα της αλληγορίας του, τίποτα δεν είχε προετοιμάσει ακόμα τον αναγνωστικό κόσμο για το επόμενο και τελευταίο βιβλίο του συγγραφέα, το προφητικό “1984”.
“Τα Πράγματα” του Georges Perec
Μετά από αρκετές απορρίψεις και ένα διαρκές χτυποκάρδι για την κριτική του Roland Barthes, ο Perec εξέδωσε “Τα Πράγματα” το 1965 και την ίδια χρονιά έλαβε το βραβείο “Renaudot”. Αν και προγενέστερο έργο των μετέπειτα πειραματικών μυθιστορημάτων του, “Τα Πράγματα” έχουν μεταμοντέρνο ύφος, κυρίως μέσω του αφηγηματικού ύφους.
Πρωταγωνιστές του βιβλίου είναι ένα ζευγάρι που βιοπορίζεται στο Παρίσι της δεκαετίας του ’60. Καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου δεν μαθαίνουμε τίποτα σημαντικό για τους δύο αυτούς χαρακτήρες. Ολόκληρη η ζωή τους, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, περιγράφεται μέσω του υλικού περιβάλλοντος που τους περικυκλώνει. Η ευτυχία τους συνοψίζεται σε μια νέα αγορά και τα όνειρά τους στο οφθαλμόλουτρο μιας βιτρίνας αντικερί.
Μια ολόκληρη γενιά που δεν γνώρισε πόλεμο και φτώχεια, τα γνήσια τέκνα της Trente Glorieuses, γυρίζει γύρω από μια πολυθρόνα ροκοκό. Σήμερα μπορεί το ροκοκό να είναι εκτός μόδας, αλλά ο υπερκαταναλωτισμός παραμένει εκεί ακριβώς που τον άφησε ο Perec.
“Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια” της Harper Lee
Μπορεί η Lee να είχε την τύχη να βρει σχετικά εύκολα εκδότη, αλλά δεν ευτύχησε το ίδιο με τον επιμελητή. Το αρχικό γραπτό των “Κοτσυφιών” πηγαινοερχόταν για δύο χρόνια, μέχρι το 1960, να δημοσιευθεί και να γνωρίσει αμέσως επιτυχία. Η ιστορία που διαδραματίζεται σε μια μικρή πόλη της Αλαμπάμα την χρονιά του χρηματιστηριακού Κραχ, το 1929, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να αγγίζει εκατομμύρια αναγνώστες ανά τον κόσμο, ενώ οι θεματικές του βιβλίου γύρω από την απόδοση της δικαιοσύνης, τις προκαταλήψεις και τον ρατσισμό παραμένουν επίκαιρες.
Είμαι σίγουρη πως όταν η Lee έγραφε το βραβευμένο με Πούλιτζερ αριστούργημά της δεν φανταζόταν ότι κάτι περισσότερο από μισό αιώνα αργότερα, ο κόσμος θα παρέμενε τόσο άκαρδος και σκληρός με καθετί διαφορετικό, αλλά δυστυχώς δεν έχουν αλλάξει και πολλά από τότε.
“Η Μυστηριώδης Υπόθεση στο Στάιλς” της Άγκαθα Κρίστι
Καμία εντύπωση και κανένας αιφνιδιασμός δεν μου προκαλεί η είδηση ότι η μεγάλη συγγραφέας της αστυνομικής λογοτεχνίας παιδεύτηκε τέσσερα χρόνια για να μπορέσει να εκδώσει το πρώτο της έργο με τον Ηρακλή Πουαρώ.
Κι ενώ στα βιβλία της δεν συναντάμε κάποιο προφητικό στοιχείο, αυτό το γράφω με κάθε επιφύλαξη γιατί εγκληματολόγος δεν είμαι – μέχρι στιγμής ούτε δολοφόνος – η επιβεβαίωση του ταλέντου της και η παγκόσμια αποδοχή της ως μια από τις σπουδαιότερες πένες του είδους, είναι η απόδειξη ότι σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, η γυναίκα χωράει να περάσει και να ξεπεράσει, αρκεί να της δοθεί η ευκαιρία.
“Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ”
Δεν πρόκειται αμιγώς για λογοτεχνικό κείμενο, ανήκει περισσότερο στον τομέα του ιστορικού ντοκουμέντου, χάρη όμως στην ανεπιτήδευτη γραφή της Φρανκ και στον εξομολογητικό τόνο της αφήγησής της, έμεινε ως τέτοιο. Το γεγονός ότι ο πατέρας εκμεταλλεύτηκε το γραπτό του δολοφονημένου παιδιού του για να πλουτίσει μου δημιουργεί μεγάλη αηδία, αλλά ακόμα μεγαλύτερη μου δημιουργούν οι δεκάξι απορρίψεις που δέχτηκε και η σκληρή κριτική ως προς την αντικειμενική αξία της γραφής της Φρανκ.
Θα μείνω επίτηδες στην διαχρονικότητα της αξίας αυτού του βιβλίου που ως βαθιά χαρακιά θα μας θυμίζει πάντα την θηριωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από τα αθώα μάτια ενός έφηβου κοριτσιού. Αυτά ήταν λίγα μόνο από τα πολλά βιβλία που έστειλαν κουβά όσους τα απέρριψαν και κοσμούν μέχρι και σήμερα τις βιβλιοθήκες μας. Από ό,τι φαίνεται, η ηθική εκδίκηση δεν είναι μόνο ένα πιάτο που τρώγεται κρύο, αλλά και το μοναδικό κυρίως του μενού στην κόλαση.