Ο καπιταλισμός βλάπτει σοβαρά την ψυχική (και σωματική) μας υγεία. Τι γίνεται, όμως, όταν, στην ανάγκη να βγάλουμε χρήματα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τοξικά έως και κακοποιητικά εργασιακά περιβάλλοντα; Τα υπομένουμε ή φεύγουμε, και πότε;
«Απλά παραιτήσου!». Οι φορές που έχει ακουστεί η συγκεκριμένη φράση ως απάντηση στα αρνητικά αισθήματα που τρέφουμε για την τοξική δουλειά μας είναι αμέτρητες. Συνήθως ακούγεται από φίλους, συγγενείς, ίσως από προνομιούχους self-help gurus στο TikTok, μερικές φορές όμως και από την ίδια τη φωνή μέσα στο κεφάλι μας. Αυτό, όμως, που μας ωθεί στο να πάρουμε την τελική απόφαση να εγκαταλείψουμε το τοξικό εργασιακό μας περιβάλλον είναι σαφώς πιο περίπλοκο από ένα “just do it”.
Κακοποιητική εργασία ή απλά Δευτέρα πρωί;
Για αρχή, είναι σημαντικό να δώσουμε έναν ξεκάθαρο ορισμό αυτής της τοξικότητας. Το να έχουμε τα νεύρα μας στην αρχή της εβδομάδας, επειδή θα προτιμούσαμε να πίνουμε καφέ στο Θησείο αντί να δουλεύουμε, δεν καθιστά αυτόματα τη δουλειά μας τοξική. Όπως επίσης, ένα αλαζονικό αφεντικό ή ένας κουτσομπόλης συνάδελφος, δεν είναι απαραίτητα χαρακτηριστικά τοξικότητας.
Η τοξική εργασία αφορά ένα περιβάλλον όπου ο ναρκισσισμός, η απειλητική συμπεριφορά, ο εκφοβισμός, η χειραγώγηση, είτε από ανώτερα στελέχη είτε από συναδέλφους, είναι τόσο βαθιά ριζωμένες στην κουλτούρα του οργανισμού που γίνονται κανονικότητα. Παρόλο που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε κληθεί να αντιμετωπίσουμε μεμονωμένα προβληματικά περιστατικά στην εργασία μας, η τοξική κουλτούρα αφορά ένα ολόκληρο σύστημα.
Η υγεία σου σε κίνδυνο
Ακριβώς όπως οι τοξίνες στην ατμόσφαιρα μπορούν να μας αρρωστήσουν, οι κακοποιητικές συμπεριφορές στη δουλειά μας επηρεάζουν τόσο πολύ την ψυχική μας κατάσταση που μπορεί να μας οδηγήσουν στο να εκδηλώσουμε σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, όπως άγχος και κατάθλιψη.
Ασφαλώς, δεν γίνεται να αγνοήσουμε την άμεση σύνδεση ψυχικής και σωματικής υγείας, αφού, για παράδειγμα, η συνεχόμενη, χωρίς ανταπόκριση και επιβράβευση, προσπάθεια για αναγνώριση της δουλειάς μας μπορεί να οδηγήσει σε burnout. Άλλα σωματικά συμπτώματα της κακοποιητικής εργασίας είναι οι αϋπνίες, η εξουθένωση, η απώλεια όρεξης, η δυσκολία στη μνήμη και ο πόνος.
Άλλωστε, ο μέσος άνθρωπος ξοδεύει το ένα τρίτο της μέρας του, δουλεύοντας. Είναι λογικό, οτιδήποτε συμβαίνει στο χώρο εργασίας, θα έχει αντίκτυπο και στη ζωή.
«Παρ’ όλο που υπέφερα, δεν έφυγα αμέσως»
Οι λόγοι για τους οποίους παραμένει κανείς σε τοξική δουλειά ποικίλουν. Φυσικά, ο βασικότερος λόγος είναι ο βιοποριστικός. Ίσως ο μισθός είναι ικανοποιητικός. Άσε που κανείς δεν σου εγγυάται ότι θα βρεις νέα δουλειά άμεσα και οι λογαριασμοί δεν μπαίνουν σε παύση. Μπορεί, ακόμα, η δουλειά σου – ή τουλάχιστον το περιτύλιγμά της – να είναι αυτό που πάντα ονειρευόσουν. Μπορεί να εργάζεσαι στην πιο πετυχημένη επιχείρηση του κλάδου σου, ή να δούλεψες πολύ σκληρά για να κερδίσεις μια θέση εκεί.
Πολλές/-οί εργαζόμενες/-οι που υπέμειναν σε μια κακοποιητική εργασία, είπαν, πως έπαιξε ρόλο και η καλή συναδελφική σχέση, καθώς η παραίτηση των πρώτων θα σήμαινε αυτόματα εγκατάλειψη των συνεργατών και φίλων τους σε μια δύσκολη κατάσταση.
Όμως, πίσω από όλα αυτά, βρίσκεται και μια βαθύτερη κουλτούρα υπομονής της εργασιακής τοξικότητας. Είναι αυτή η φωνή μέσα μας που μας λέει «θα έπρεπε να είσαι ευγνώμων που έχεις δουλειά σε τέτοιες εποχές». Για να είμαστε ειλικρινείς, σε μια χώρα που βρίσκεται σε μια αιώνια οικονομική κρίση, που το κόστος ζωής είναι αδιανόητα υψηλό σε σύγκριση με τους μισθούς, που τόσοι νέοι επιστρέφουν στο πατρικό τους, η παραίτηση και γενικότερα το να μείνεις χωρίς δουλειά – ακόμα και για μικρό χρονικό διάστημα – ακούγεται σαν εφιάλτης.
Το ότι θα βρεις γρήγορα άλλη δουλειά δεν είναι καθόλου δεδομένο, όσο και αν ακούμε στις ειδήσεις τους εργοδότες να ισχυρίζονται πως «δεν βρίσκουν εργατικό δυναμικό» και ότι «κανείς δεν θέλει να δουλέψει». Τις περισσότερες φορές παραβλέπεται το γεγονός ότι πρόκειται για θέσεις με αναντιστοιχία μεταξύ του μισθού και των δεξιοτήτων, ή και για κακές συνθήκες εργασίας.
Οδηγός επιβίωσης
Μην τιμωρείς τον εαυτό σου που δεν νιώθεις ασφάλεια να εγκαταλείψεις την εργασία σου. Μόλις νιώσεις έτοιμος/η, θα το κάνεις. Μέχρι τότε, ξεκίνα να διαχωρίζεις τη δουλειά από τη ζωή, θέτοντας όρια, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Είναι σημαντικό να μάθεις τα δικαιώματά σου σαν εργαζόμενος, ώστε αν σου πουν να δουλέψεις υπερωρίες ή να αναλάβεις κάποιο project εκτός του ωραρίου εργασίας σου, να το αρνηθείς.
Συγκέντρωσε, ακόμα, την ενέργειά σου μόνο σε όσα μπορείς να ελέγξεις. Ακόμα και αν δεν μπορείς να ασκήσεις επιρροή στο άμεσο περιβάλλον σου, μπορείς σίγουρα να προσπαθήσεις να προφυλάξεις τον εαυτό σου από την τοξικότητα των γύρω σου. Και στο μεταξύ, ψάξε για άλλη δουλειά.
Επομένως, ναι, έχω μείνει σε τοξικές δουλειές και δεν ντρέπομαι γι’ αυτό. Άλλωστε, αν κάποιος θα έπρεπε να ντρέπεται είναι όλοι εκείνοι που καταπάτησαν τα δικαιώματά μου ως εργαζόμενη και εκείνοι που βοήθησαν να συνεχίσει να διαιωνίζεται ένα τοξικό σύστημα, από το οποίο βγαίνουν κερδισμένοι μόνο πολύ λίγοι. Οι θύτες.