Το ότι η Μαρί Κιουρί ήταν κορυφαία επιστήμων και συντέλεσε στη διαμόρφωση του κόσμου μας, είναι γνωστό και πολυδιαβασμένο. Το ότι ήταν η πρώτη γυναίκα που απέσπασε βραβείο Νόμπελ, επίσης. Όμως, ήταν πολλά περισσότερα από αυτό.
Ήταν μια ανήσυχη φύση, ένα ανυπότακτο πλάσμα και μία ψυχή που προσπαθούσε να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Κι αυτό, είναι ακόμη πιο σπάνιο. Διότι οι άνθρωποι που μάχονται για να κάνουν τον κόσμο μας λίγο καλύτερο, είναι ελάχιστοι. Και τις περισσότερες φορές, δεν είναι ανιδιοτελείς. Απλώς ονειρεύονται να γραφτεί με χρυσά γράμματα το όνομά τους στην ιστορία. Η Μαρί Κιουρί ήταν μια εντελώς διαφορετική περίπτωση. Δεν διέθετε μόνο εξαιρετικά κοφτερό μυαλό και επιστημονική κατάρτιση, αλλά συγχρόνως, οραματιζόταν μια βελτιωμένη εκδοχή του κόσμου. Και τα κατάφερε.
Ποια ήταν η Μαρί Κιουρί;
Η Μαρί Σαλώμη Σκουοντόφσκα γεννήθηκε στη Βαρσοβία, στο Κογκρέσο της Πολωνίας, στις 7 Νοεμβρίου του 1867. Ήταν το πέμπτο και μικρότερο παιδί της οικογένειας, ενώ οι γονείς της ήταν και οι δύο δάσκαλοι. Προτού γεννηθεί η Μαρί, η περιουσία της οικογένειάς της χάθηκε σε πολωνικές εξεγέρσεις, με στόχο την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας. Ως εκ τούτου, η ίδια και τα αδέρφια της κλήθηκαν να μεγαλώσουν μέσα σε δύσκολες συνθήκες.
Η μητέρα της έδωσε σκληρή μάχη με τη φυματίωση για πολύ καιρό. Αλλά δεν τα κατάφερε. Το 1878, όταν η Μαρί ήταν μόλις 11 ετών, έφυγε από τη ζωή. Κι όλα αυτά, τρία χρόνια μετά το θάνατο του μεγάλου αδερφού της, ο οποίος νικήθηκε από τον Τύφο. Αν και οι απώλειες ήταν τεράστιες, η Μαρί ήταν εκ φύσεως μαχήτρια. Στις 12 Ιουνίου του 1883, αποφοίτησε από το γυμνάσιο θηλέων με απόλυτη επιτυχία. Αλλά λίγο καιρό αργότερα κατέρρευσε – πιθανολογείται λόγω κατάθλιψης – και πέρασε τον επόμενο χρόνο στην ύπαιθρο με συγγενείς από την πλευρά του πατέρα της.
Έπειτα, έκανε κάποια μαθήματα με τον πατέρα της, όμως όνειρό και απωθημένο της ήταν το Πανεπιστήμιο. Ένα όνειρο απαγορευμένο για τις γυναίκες εκείνης της εποχής, αφού απαγορευόταν να εγγράφονται σε ιδρύματα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ούσα σκληρό καρύδι, λοιπόν, αποφάσισε να παρακολουθήσει μαθήματα στο «Floating University», ένα παράνομο πολωνικό Πανεπιστήμιο που δεχόταν γυναίκες φοιτήτριες. Για να βιοποριστεί, παράλληλα με τις σπουδές της, εργαζόταν ως δασκάλα και γκουβερνάντα σε πλούσιες οικογένειες. Ωστόσο, τα περισσότερα χρήματά της τα έστελνε σε μία από τις αδερφές της που σπούδαζε ιατρική στο Παρίσι.
Και κάπου εκεί, ο έρωτας της χτύπησε την πόρτα και ερωτεύτηκε τον Καζίμιεζ Μπουοντίφσκι, ένα ειδύλλιο που έληξε άδοξα, έπειτα από παρέμβαση της οικογένειάς του. Δεν ενέκριναν τη Μαρί, διότι δεν προερχόταν από μεγάλο τζάκι και προφανώς, είχαν πιο μεγαλεπήβολα σχέδια για τον κανακάρη τους.
Το Παρίσι και οι σπουδές
Λίγο καιρό αργότερα, η αδερφή της – εκείνη που βρισκόταν στο Παρίσι – παντρεύτηκε και την κάλεσε να μείνει εκεί. Όσο κι αν ήθελε να βροντοφωνάξει το “ναι”, η Μαρί ήξερε πολύ καλά ότι δε θα μπορούσε να ανταπεξέλθει στα υψηλά δίδακτρα του Πανεπιστημίου. Ωστόσο, πήρε τη μεγάλη απόφαση και αναχώρησε για το Παρίσι στα τέλη του 1891. Εκεί, έμεινε για λίγο καιρό με την αδερφή και τον κουνιάδο της, ενώ αργότερα μετακόμισε σε ένα μικροσκοπικό σπιτάκι με τα λιγοστά χρήματα που κατάφερε να αποταμιεύσει. Μάλιστα, τους Χειμώνες φορούσε όλα της τα ρούχα για να ζεσταθεί, αφού δεν υπήρχαν χρήματα για θέρμανση.
Ούτε που τη ένοιαζε, όμως. Γιατί, επιτέλους ήρθε σε επαφή με τη φυσική, τη χημεία και τα μαθηματικά. Αγαπούσε τόσο πολύ τις σπουδές και το διάβασμα, που μερικές φορές ξεχνούσε να φάει. Τελικά, έπειτα από πολλές δυσκολίες, κατάφερε να αποκτήσει πτυχίο στη φυσική και – λίγο καιρό αργότερα – και στα μαθηματικά.
Ο κεραυνοβόλος έρωτας με τον Πιερ
Κατόπιν, αποφάσισε να ασχοληθεί με τις ιδιότητες ορισμένων μετάλλων κι έτσι, ξεκίνησε να εργάζεται σ’ ένα εργαστήριο. Τότε ήταν που μπήκε ο Πιερ Κιουρί στη ζωή της. Ο άντρας που επρόκειτο να γίνει συνεργάτης, φίλος, παντοτινός σύντροφος και οικογένειά της. Το τεράστιο ενδιαφέρον που μοιράζονταν για τις φυσικές επιστήμες δημιούργησε μία παθιασμένη σχέση, βασισμένη στον αμοιβαίο σεβασμό, στην εκτίμηση και στην ανιδιοτελή αγάπη. Όταν, όμως, ο Πιερ της έκανε πρόταση γάμου, εκείνη αρνήθηκε. Όχι ότι δεν τον αγαπούσε, απλώς ήλπιζε ότι κάποια στιγμή θα επιστρέψει στην πατρίδα της. Από την άλλη, η ζωή του Πιερ ήταν στη Γαλλία και θα του ήταν εξαιρετικά δύσκολο – έως και ακατόρθωτο – να μετακομίσει στην Πολωνία.
Εντούτοις, τα σχέδια της Μαρί έπεσαν στο κενό. Όταν της αρνήθηκαν μια θέση στο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας «επειδή ήταν γυναίκα». Το γεγονός αυτό κατακερμάτισε και την τελευταία της ελπίδα να γυρίσει στο πατρικό, στη γειτονιά και στην οικογένειά της. Έτσι, στις 26 Ιουλίου του 1895, η Μαρί και ο Πιερ παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο. Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1897 απέκτησαν την πρώτη τους κόρη, την Ιρέν-Ζολιό, ενώ το 1904 ήρθε στη ζωή η δεύτερη κόρη τους, η Εύα. Αξίζει να αναφερθεί, ότι η Εύα πέθανε σε ηλικία 103 ετών, στις 22 Οκτωβρίου του 2007.
Οι έρευνες και οι σημαντικές ανακαλύψεις
Από το 1891 μελετούσε τις εργασίες του Μπεκερέλ με κύριο θέμα τις ακτινοβολίες που εξέπεμπαν τα άλατα του ουρανίου. Ύστερα από παρότρυνση του ίδιου του Μπεκερέλ, αποφάσισε να διαλέξει αυτά τα φαινόμενα ως θέμα για τη διατριβή της. Το Πανεπιστήμιο της Σορβόνης της παραχώρησε μια υπόγεια αποθήκη με στοιχειώδη εξοπλισμό για τις ανάγκες της έρευνας. Όμως, η Μαρί είχε τόσο πάθος για την επιστήμη της, που δεν έδινε δεκάρα. Κατάφερε, μάλιστα, να αποδείξει ότι η εκπομπή των ακτίνων ήταν μια ιδιότητα των ατόμων του ουρανίου και ότι η ένταση της ακτινοβολίας που παραγόταν από το ουράνιο ήταν ανάλογη της ποσότητας. Επίσης, διαπίστωσε ότι η εκπομπή των ακτίνων δεν επηρεαζόταν από τις εξωτερικές μεταβολές, καθώς και ότι, εκτός από το ουράνιο, κάποιες ενώσεις του στοιχείου του θορίου εξέπεμπαν επίσης ακτινοβολία.
Έπειτα από αυτές τις πρώτες ανακαλύψεις, πρότεινε την αλλαγή του ονόματος από «ακτίνες ουρανίου» σε «ραδιενέργεια», η οποία περιγράφει γενικά την ιδιότητα της εκπομπής ακτινοβολιών. Η σημαντικότερη, όμως, παρατήρηση – που εντυπωσίασε και τον Πιερ – ήταν ότι μερικά ορυκτά ουρανίου παρουσίαζαν πολύ πιο ισχυρή ραδιενέργεια από το ουράνιο. Έτσι, αποφάσισε να συνδράμει κι εκείνος στην έρευνά της.
Η τεράστια συμβολή στην επιστήμη και ο θάνατος που επισκίασε τα πάντα
Μετά από εκτενείς και αδιάκοπες μελέτες, στις 18 Ιουλίου του 1898, το ζεύγος Κιουρί ανακοίνωσε την ανακάλυψη ενός νέου στοιχείου: Του πολωνίου – προς τιμήν της πατρίδας της Μαρί. Λίγους μήνες αργότερα, στις 26 Δεκεμβρίου, ανακοινώθηκε και η ανακάλυψη του ραδίου, ενώ για τέσσερα χρόνια εξέταζαν τύπους ορυκτών που προμηθεύονταν από ορυχείο της Βοημίας. Τελικά, το 1902 κατάφεραν και απομόνωσαν 1/10 του γραμμαρίου καθαρό ράδιο και 1/20 καθαρό πολώνιο. Επιπλέον, προσδιόρισαν τα ατομικά τους βάρη. Έτσι, ύστερα από μερικές εμπεριστατωμένες έρευνες, τα δύο νέα στοιχεία αναγνωρίστηκαν επισήμως από την επιστημονική κοινότητα.
Το 1903, η Μαρί Κιουρί έλαβε τον τίτλο της διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, με βαθμό «Άριστα», ενώ το ίδιο έτος η Μαρί και ο Πιερ βραβεύτηκαν με το Νόμπελ Φυσικής, το οποίο και μοιράστηκαν με τον Ανρί Μπεκερέλ. Πιθανότατα, αυτή να ήταν η καλύτερή τους χρονιά, αφού βραβεύτηκαν και από τη Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου με το βραβείο Ντέιβι. Ίσως η σημαντικότερη ανακάλυψη του ζεύγους Κιουρί ήταν ότι η ακτινοβολία του ραδίου κατέστρεφε τους καρκινικούς όγκους. Επρόκειτο, επί της ουσίας, για τη μέθοδο της ραδιοθεραπείας που τελειοποιήθηκε το 1906 από τη Μαρί. Κάπως έτσι, έγινε η πρώτη γυναίκα στη Γαλλία που κατείχε πανεπιστημιακή έδρα και έδωσε διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης.
Δυστυχώς, όμως, στη ζωή δεν είναι όλα ρόδινα. Εκτός από πολλές επιτυχίες, το 1906 έφερε και μια τεράστια απώλεια στη Μαρί. Ο άνθρωπός της, ο σύντροφος και συνεργάτης της, ο Πιερ, παρασύρθηκε από μία άμαξα και σκοτώθηκε. Τίποτα πια δεν ήταν ίδιο. Η απώλεια αυτή της στοίχισε όσο τίποτα. Εν γένει μαχήτρια, όμως, έπρεπε να συνεχίσει. Γιατί είχε λαμπρό μέλλον μπροστά της.
Οι σπουδαίες διακρίσεις και το πρόβλημα υγείας
Το 1910, η Μαρί Κιουρί δημοσίευσε το θεμελιώδες έργο της, με τίτλο: «Μελέτη επί της ραδιενέργειας», ενώ τον επόμενο χρόνο κατάφερε να απομονώσει το μεταλλικό ράδιο. Το 1911 βραβεύθηκε με το Νόμπελ Χημείας από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, αν και λίγους μήνες νωρίτερα, η Ακαδημία Επιστημών της Γαλλίας είχε αρνηθεί να τη δεχτεί ως μέλος της. Έκτοτε, είναι η πρώτη γυναίκα που απέσπασε βραβείο Νόμπελ, ο πρώτος άνθρωπος που κέρδισε δύο βραβεία Νόμπελ, και ο πρώτος άνθρωπος που κατέκτησε βραβεία Νόμπελ σε δύο διαφορετικές επιστήμες.
Τα είχε καταφέρει. Αφοσιώθηκε στις φυσικές επιστήμες που τόσο λάτρευε και μάλιστα, κατάφερε να προχωρήσει σε ανακαλύψεις που άλλαξαν άρδην τον κόσμο. Αλλά η υγεία της άρχισε να επιδεινώνεται κι έτσι, το 1912 χρειάστηκε να χειρουργηθεί στα νεφρά. Δεν πτοήθηκε, όμως, και συνέχισε απερίσπαστα το έργο και τις έρευνες. Φυσικά, οι διακρίσεις δε σταμάτησαν ούτε και τότε. Το 1921, αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ σχεδόν σε όλα τα πανεπιστήμια των Η.Π.Α., ενώ έγινε και επίτιμη δημότης της Νέας Υόρκης. Επίσης, το Φεβρουάριο του 1922, εκλέχθηκε από την Ιατρική Ακαδημία του Παρισιού ως «ελεύθερος εταίρος», ενώ μερικούς μήνες αργότερα εκλέχθηκε από το συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών ως μέλος της διεθνούς επιτροπής πνευματικής συνεργασίας.
Τα τελευταία χρόνια της Μαρί Κιουρί και ο αιώνιος σεβασμός
Από το 1933, η υγεία της Μαρί είχε κλονιστεί σημαντικά λόγω της έκθεσής της στη ραδιενέργεια (έπασχε από λευχαιμία). Κι έπειτα από πολλές μάχες, στις 4 Ιουλίου του 1934 απεβίωσε, αφήνοντας πίσω της πραγματικά σπουδαίο έργο. Ενταφιάστηκε δίπλα στον άντρα της, ενώ τα οστά της μεταφέρθηκαν στο «Πάνθεον», το μαυσωλείο στο οποίο βρίσκονται θαμμένοι οι «μεγάλοι άνδρες» της Γαλλίας. Το 1944, προς τιμήν της, το Πολωνικό Πανεπιστήμιο ονομάστηκε Μαρία Σκλοντόφσκα-Κιουρί, ενώ ταυτόχρονα η επιστημονική κοινότητα έδωσε το όνομά της σε μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας (το κιουρί ή Ci).
Εκτός αυτού, το πρόσωπό της απεικονιζόταν σε χαρτονομίσματα στη Γαλλία (σε χαρτονόμισμα 500 φράγκων) και στην Πολωνία (σε χαρτονόμισμα 20.000 ζουότι, το 1989). Η γυναίκα – ωδή στην ευφυΐα, που πέρασε διά πυρός και σιδήρου, δεν τα παράτησε ποτέ. Κατάφερε να μας αφήσει πορίσματα και στοιχεία που είναι πολύτιμα για την προώθηση της επιστημονικής έρευνας. Μια γυναίκα, που βρισκόταν χιλιετίες μπροστά από την εποχή της – ίσως και από τη δική μας, η οποία έβαλε σε δεύτερη μοίρα τον εαυτό της και αφοσιώθηκε στη βελτίωση και την εξέλιξη. Και όσες φορές έμοιαζε να βγαίνει σε αδιέξοδο, άλλες τόσες χάρασσε τη δική της πορεία. Μέσα από συμπληγάδες πέτρες και αμέτρητα αγκάθια. Και τα κατάφερε.
Μέχρι σήμερα, η Μαρί Κιουρί είναι παράδειγμα προς μίμηση και αποδεικνύει περίτρανα ότι η ικανότητα, η ευρηματικότητα και η ευφυΐα, δεν έχουν φύλο. Ακόμη κι αν τα πατριαρχικά κατάλοιπα, προσπαθούν ακόμη να μας πείσουν για το αντίθετο.