Για να φτάσουμε στο σημείο ορδές ανηλίκων να κυνηγούν δύο ανθρώπους έχουν προηγηθεί ζυμώσεις που οδηγούν σε τερατώδεις συμπεριφορές.
«Σε τι κόσμο θα φέρουμε τα παιδιά μας, Νίκο Ευαγγελάτο;» αναρωτιόταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα ο δημοσιογράφος Νίκος Τσιαμτσίκας, όταν έβγαινε στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων ενός μεγάλου ιδιωτικού σταθμού, στα μέσα της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετίας. Εμείς, μέσω χιουμοριστικών εκπομπών της εποχής, πήραμε την ατάκα αυτή και την κάναμε θρύλο. Τότε, ήμασταν τα παιδιά στα οποία αναφερόταν.
Έκτοτε έχουν περάσει πολλά χρόνια. Ο Τσιαμτσίκας έγινε για ένα φεγγάρι μέλος μίας soul μπάντας (παραδόξως, όχι κακής) και πλέον ομολογώ ότι έχω χάσει τα ίχνη του. Εμείς πάλι αναρωτιόμαστε ακόμη στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης για τον κόσμο στον οποίο μεγαλώσαμε. Κι αν η ίδια η ατάκα του αρχίζει να ξεφτίζει στις παρέες των millennials, η απορία μένει ακόμα ολοζώντανη και για τους επόμενους. Σε τι κόσμο μεγαλώνουν τα παιδιά μας;
Η προ ημερών σοκαριστική εικόνα ενός ομοτρανσοφοβικού λιντσαρίσματος στο πιο κεντρικό σημείο της Θεσσαλονίκης δίνει, δυστυχώς, μία πρώτη απάντηση. Αποτελεί δε ένα μικρό μόνο δείγμα μίας συνολικής εικόνας. Με άλλα λόγια ήταν κάτι ακραίο, όχι όμως συγκυριακό. Για να φτάσουμε στο σημείο ορδές ανηλίκων να κυνηγούν δύο ανθρώπους έχουν προηγηθεί ζυμώσεις που οδηγούν σε τερατώδεις συμπεριφορές.
Mία πραγματική και πολύ δύσκολη συνθήκη
Τα περιστατικά βίας, bullying ακόμα και εγκληματικότητας μπαίνουν διαρκώς στη ροή ειδήσεων των μεγάλων site. Ένας 15χρονος μαχαίρωσε συμμαθητή του, ένας άλλος υφίστατο bullying σε βαθμό βασανισμού. Κοπέλες που δεν είναι καν κοντά στην ενηλικίωση γίνονται θύματα revenge porn. Συμμορίες αγοριών και κοριτσιών δέρνονται με πρωτοφανή βιαιότητα. Πολλά από τα περιστατικά αυτά βιντεοσκοπούνται με απώτερο σκοπό τον διαδικτυακό εξευτελισμό του θύματος.
Το πρόβλημα δεν γεννήθηκε από τα media. Είναι πραγματικό.
Στον τρόπο που το αντιμετωπίζουμε όμως υπάρχουν δύο εξίσου ανεπαρκείς στάσεις. Η πρώτη και κυρίαρχη το βλέπει με όρους ηθικού πανικού, σπέρνοντας την καταστροφή, αλλά χωρίς να λέει τίποτα ουσιαστικό για το θέμα. Η δεύτερη, που είναι πιο καθησυχαστική, λέει ότι οι συμμορίες, η βία και η παραβατικότητα είναι εδώ και δεκαετίες χαρακτηριστικό της νεανικής κουλτούρας, ιδίως στις μεγάλες πόλεις.
Αυτή ρίχνει το πρόβλημα στο δήθεν «επαναστατικό» της εφηβικής ηλικίας. Όπως δέρνονται τώρα οι ανήλικοι μεταξύ τους, κάποτε έπαιζαν ξύλο τα πανκιά και οι μετάλλαδες, οι emo και οι κάγκουρες, οι Παναθηναϊκοί και οι Ολυμπιακοί.
Για ένα διάστημα μάλιστα, και οι μεν και οι δε, νομίζαμε πως βρήκαμε στην τραπ μουσική τον απαραίτητο αποδιοπομπαίο τράγο. Δεν χρειαζόταν να ψάξουμε και πολύ εδώ που τα λέμε. Πρόκειται για μια πολύ δημοφιλή μουσική η οποία είναι προφανώς σεξιστική, ομοφοβική και προωθεί έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής με λεφτά, επίδειξη πλούτου, δύναμης και αντρίλας.
Η βία είναι δομικό της χαρακτηριστικό. Σύμφωνοι με όλα αυτά. Κάνουμε όμως ένα λάθος.
Θεωρούμε ότι η τραπ ανακαλύπτει ιδεολογίες και συμπεριφορές, λες και τις γεννάει από το μηδέν σε ένα χωροχρονικό κενό. Δυστυχώς, δεν συμβαίνει αυτό.
Έλα όμως που δεν είναι μόνο η τραπ
Διάφοροι «δημιουργοί περιεχομένου» και life coaches βγάζουν περιουσίες δίνοντας συμβουλές σε άνδρες πώς να είναι και πώς να δείχνουν περισσότερο αρρενωποί. Πώς να στέκονται, πώς να μιλούν, πώς να φέρονται, πώς να ντύνονται, πώς να φλερτάρουν, ποιες γυναίκες να διαλέγουν, ποιες να απορρίπτουν.
Όλα αυτά έχουν ένα κοινό σκοπό (να γίνεις δήθεν alpha male και όχι beta) και μία κοινή αφετηρία: την τοξική αρρενωπότητα. Άλλες φορές είναι φανερή, πολιτική και ξεδιάντροπη (βλ. Andrew Tate και τις εκατοντάδες ελληνικές εκδοχές του) και άλλες κρύβεται σε κάτι που μοιάζει με lifestyle οδηγό, αλλά είναι εξίσου σεξιστικός και επικίνδυνος. Κι ας χάνει κάποιες από τις αιχμές του.
Την ίδια ώρα που καταναλώνουν αυτή την προβολή της αρρενωπότητας σαν να ήταν ο μόνος στόχος στη ζωή του μελλοντικού άντρα, υπάρχουν αμέτρητες άλλες περιπτώσεις που η βία εις βάρος του αδύναμου αποκτά χαρακτηριστικά τρολ performance.
Πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας η σύλληψη του Hayate και προηγουμένως του Lefteris, οι οποίοι (κατηγορούνται ότι) βασάνιζαν ΑμεΑ σε αηδιαστικά show σεξ, επιβολής και βίας. Οι δύο αυτές περιπτώσεις είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου, η πιο mainstream εκδοχή ενός είδους διαδικτυακού content που προβάλλει και προωθεί αντίστοιχες συμπεριφορές. Όχι απαραίτητα στα σκιερά μέρη του ίντερνετ.
Τι σημαίνει αυτό; Σε μια ευαίσθητη ηλικία, παιδιά που μπαίνουν στην εφηβεία (δηλαδή σε μία εποχή ανακάλυψης του εαυτού και της σεξουαλικότητάς τους) αποκτούν πρότυπα, τα οποία ουσιαστικά αναπαράγουν τα χειρότερα παλαιά χαρακτηριστικά της πατριαρχίας με νέους και πιο ελκυστικούς τρόπους.
Στη συνέχεια, μεταφέρονται και αναπαράγονται στα social media (TikTok, κλειστές ομάδες στο discord, σε χιλιάδες stream, ακόμα και στο Facebook) και τελικά βγαίνουν και στην πραγματική ζωή με περιστατικά όπως είναι η ομοτρανσοφοβική επίθεση στη Θεσσαλονίκη (όπου οι περισσότεροι δράστες ήταν έφηβα αγόρια). Άλλες φορές ως πρότυπο αρρενωπότητας, ως επιβολής του ισχυρού στον αδύναμο. Άλλες ως performance κυνικής τρολιάς που όμως έχει τελικά ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά (θυμηθείτε τα γελάκια της μίας παρέας στο σοκαριστικό βίντεο).
Αυτός είναι ο κόσμος που μεγαλώνουμε
Για να επανέλθω στο ερώτημα της αρχής του κειμένου, τα «παιδιά μας» μεγαλώνουν στην Ελλάδα, δηλαδή σε μία παραδοσιακά πατριαρχική και συντηρητική κοινωνία. Όχι πολύ διαφορετική από αυτή στην οποία μεγαλώσαμε εμείς. Ταυτόχρονα όμως εκτίθενται σε καινοφανή ερεθίσματα, δηλαδή σε νέους λόγους που δεν έχουν εθνικά χαρακτηριστικά αλλά γεννιούνται σε μια παγκόσμια βιομηχανία προώθησης τοξικών προτύπων αρρενωπότητας, την ώρα μάλιστα που το να μιλάς για ανδρικά πρότυπα δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου.
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι τόσο η ίδια η βία που πράγματι ήταν χαρακτηριστικό πολλών νεανικών κουλτούρων του παρελθόντος. Αντιθέτως, είναι ότι η νέα συνθήκη έχει και ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό πρόσημο που δεν στρέφεται σε κάποια αφηρημένη εξουσία των μεγάλων, όπως μπορεί να έκανε στα 80s. Στρέφεται κυρίως στον δίπλα, στην παρέα δύο ατόμων που έχουν διαφορετικό από το «αρρενωπό» ντύσιμο, και είναι αποτέλεσμα μίας δηλητηριασμένης από την alt-right διαδικτυακής κανονικότητας η οποία, αν ξέρει κάτι καλά, αυτό είναι να κρύβεται πίσω από τα trends που δημιουργεί.
Τελικά, πέρα από ηθικούς πανικούς ή αφελείς καθησυχασμούς το πρόβλημα έχει καινοφανή χαρακτηριστικά, αλλά ταυτόχρονα είναι και πολύ παλιό. Σίγουρα πάντως είναι πολιτικό και αν δεν το αντιμετωπίσουμε ως τέτοιο, απλά θα το διαπιστώνουμε. Οι μισοί με πανικό και οι άλλοι μισοί σαν να μην υπάρχει.